شِمّه ای از شمیم رحمت خیلی مناسب است تا به بهانه سال روز وفات رسول گرامی اسلام - صلی الله علیه وآله وسلم - سری به قرآن كریم بزنیم و سیمای مباركش را در آینه كلام الهی بنگریم چرا كه بهترین ستایشگر و بهترین حمد كننده ، حضرت حق می باشد « یا خیر الحامدین »(1) و پیامبر ما نیز «محمّد» است چرا كه خدایش او را این چنین نامیده است. (2) تجلی رحمت و رأفت الهی خداوند در چندین آیه از قرآن ، خود را به دو صفت « رۆوف و رحیم » توصیف نموده است كه صفت رۆوف برای مبالغه می باشد ، به عنوان مثال : «ربنا إنك رئوفٌ رحیمٌ »(3) معنای «رئوف و رحیم» نیز شاید نیازی به توضیح نداشته باشد اما نكته جالب این جاست كه خداوند همین دو صفت را برای رسول رحمتش اثبات نموده در آن جا كه فرمود: «لقد جائكم رسولٌ من أنفسكم عزیزٌ علیه ما عنتّم حریصٌ علیكم بالمۆمنین رئوفٌ رحیمٌ » (4) فرستاده ای به سوی شما آمده است كه از خودتان است ، سخت است بر او آنچه شما را می رنجاند ، بر [هدایت و نجاتِ] شما حریص است ، نسبت به مۆمنین با رأفت و رحمت برخورد می كند ! توصیف رأفت و رحمت از این زیباتر ممكن نیست و حقا در حد اعلای اعجاز می باشد و اگر نبود در وصف پیامبر- صلی الله علیه وآله وسلم - جز این یك جمله در قرآن كه : « عزیز علیه ما عنتم » همین یك جمله او را در شرافت و افتخار بس بود! آری اگر چیزی شما را بیازارد ، او آزرده می شود چرا كه نسبت او به امت خود، نسبت روح است به جسد و شاید اشاره به همین معنی باشد آن جمله معروف در زیارت جامعه كبیره که: «و ارواحكم فی الأرواح و أنفسكم فی النفوس و أجسادكم فی الأجساد.» و آن قدر نسبت به نجات و هدایت امت خود نگران بود كه خدایش فرمود: «حریص علیكم» بر هدایت شما حرص می ورزد ! و در پایان آیه همان طور كه خداوند خود را در پایان بسیاری از آیات قرآن به رئوف و رحیم توصیف نموده، پیامبرش را نیز به خلعت همین دو صفت مزین نموده است ! شاید به این دلیل فرموده است بر او درود و رحمت بفرستید كه خود مشمول رحمت شویم چرا كه وقتی خدا و ملائكه مقربین بر او درود می فرستند ، دیگر او را با درود و رحمت ما چه كار ؟! و این حقیقتِ وسعتِ رحمت پیامبر - صلی الله علیه وآله وسلم - را خداوند در آیات دیگری از قرآن ، باز هم به شكل اعجاز گونه بیان نموده است : «و ما أرسلناك إلا رحمة للعالمین» (5) ما تو را فقط به خاطر رحمت و ترحم بر جهانیان فرستادیم ! «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولك » (6) فقط به خاطر رحمتی ویژه از جانب خدا بود كه تو با مردم نرمخو شدی و اگر شخصی دل سخت و درشتخو می بودی همه از اطراف تو می گریختند ! «و صلّ علیهم إن صلوتك سكن لهم » (7) هنگام گرفتن زكات از مردم بر آنان درود و رحمت بفرست چرا كه درود و دعای تو مایه آرامش و سكینه برای آنان خواهد بود ! و چرا چنین نباشد؟! وقتی كسی به مقامی رسید كه خداوند و جمیع ملائكه اش و بسیاری از مردم دائما بر او درود و صلوات می فرستند ، پس به طور حتم درود و دعای او مایه رحمت و آرامش خواهد بود: « إن الله و ملائكته یصلون علی النبی یا أیها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما » (8) ای مۆمنین چون خدا و ملائكه اش بر پیامبر - صلی الله علیه وآله وسلم - درود و رحمت می فرستند شما نیز بر او درود و سلام بفرستید ! توصیف رأفت و رحمت از این زیباتر ممكن نیست و حقا در حد اعلای اعجاز می باشد و اگر نبود در وصف پیامبر- صلی الله علیه وآله وسلم - جز این یك جمله در قرآن كه : « عزیز علیه ما عنتم » همین یك جمله او را در شرافت و افتخار بس بود! آری اگر چیزی شما را بیازارد ، او آزرده می شود چرا كه نسبت او به امت خود ، نسبت روح است به جسد شاید به این دلیل فرموده است بر او درود و رحمت بفرستید كه خود مشمول رحمت شویم چرا كه وقتی خدا و ملائكه مقربین بر او درود می فرستند ، دیگر او را با درود و رحمت ما چه كار ؟! و شاید به همین دلیل است كه در همین سوره احزاب بعد از آن كه لزوم احترام به پیامبر - صلی الله علیه وآله وسلم - را با جملاتی بیان نموده ، فرموده است : « هو الذی یصلی علیكم و ملائكته لیخرجكم من الظلمات إلی النور و كان بالمۆنین رحیما » (9) . اوست خدایی كه به همراه ملائكه اش بر شما درود می فرستد تا از این طریق شما را از ظلمات و تاریكی گمراهی و گناهان به سمت سرزمین نور و روشناییِ هدایت و اعمال صالحه ببرد و خدا یا پیامبرش نسبت به مۆمنین رحیم اند !! غرض این كه در این آیه صلوات خدا و ملائكه بر ما به عنوان وسیله ای برای خروج از ظلمت معرفی شده است كه شاید معلول همان احترام به پیامبر - صلی الله علیه وآله وسلم – و درود بر او باشد كه در آیه 40 و56 بیان شده كه قبل و بعد از آیه مذكور می باشند ! و این همان مطلب را تأیید می نماید كه علت مأمور شدن ما به صلوات بیشتر خودمان هستیم تا این كه پیامبر - صلی الله علیه وآله وسلم - به آن محتاج باشد ، فلذا در زیارت جامعه می خوانیم : « و جعل صلاتنا علیكم و ما خصنا به من ولایتكم طیبا لخلقنا و طهارة لأنفسنا و تزكیة لنا و كفارة لذنوبنا » . و خداند درود و رحمت ما بر شما را ... مایه پاكی آفرینش ما و طهارت روحمان و كفاره گناهانمان قرار داد !!! اللهم صل علی محمد و آله أجمعین كأفضل ما صلیت و باركت علی أحد من خلقك ! پی نوشت ها : 1-دعای جوشن كبیر ، بند سوم . 2- سوره محمد ص / 2 و آل عمران / 144 و فتح / 29 و احزاب / 40 . 3- حشر /10 و همچنین : توبه / 117 ونور / 20 . 4- توبه / 117 . 5- انبیاء / 107. 6- آل عمران / 159 . 7- توبه / 103 . 8- احزاب /56 . 9- احزاب /43 . حمید حاج علی مدرس حوزه علمیه بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان