رجعت از نشانه هاى نبوت یا ظهور؟ از آن جا كه رجعت از نشانه‏ها و دلایل صحت نبوت است، ضرورت دارد رجعت همانند دیگر معجزات، در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله) رخ دهد، حال آن كه گفته می شود: رجعت در زمان حضرت مهدی «عج» و در آخرالزمان روی می‏دهد؟ پاسخ: یكی از اعتقادات ویژه‏ای كه شیعه دوازده امامی آن را باور دارد، عقیده به رجعت است. رجعت در لغت به معنای بازگشت است. معنای اصطلاحی رجعت از دیدگاه شیعه این است كه خداوند (هم زمان با ظهور حضرت مهدی «عج)» شماری از امت محمد(صلی الله علیه و آله) را پس از مرگشان و پیش از قیامت برمی‏انگیزاند و این باور از ویژگی‏های مذهب آل محمد(صلی الله علیه و آله) می‏باشد كه قرآن نیز بر درستی آن گواهی می‏دهد.(1) دانشمند بزرگ شیعه، مرحوم سیدمرتضی علم الهدی نیز عقیده بر رجعت از دیدگاه امامیه را چنین توضیح می‏دهد، باور شیعه امامیه این است كه خداوند متعال به هنگام ظهور امام زمان«عج» گروهی از شیعیان را كه پیش از ظهور آن حضرت از دنیا رفته‏اند به این جهان بازمی‏گرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی و درك حكومت آن وجود مقدس نایل گردند. همچنین خداوند برخی از دشمنان آن حضرت را زنده می‏كند تا از آنان انتقام گیرد، بدین صورت كه آشكار شدن حق و بلندی مرتبت پیروان حق را بنگرند و اندوهگین شوند.(2) از دیدگاه دانشمندان شیعه، هیچ گونه تردیدی در اصل «رجعت» وجود ندارد و همه عالمان بزرگ شیعی اعتقاد به رجعت را از ویژگی‏های پیروان اهل بیت برشمرده‏اند . مرحوم علامه مجلسی در كتاب گرانسنگ بحارالانوار می‏فرماید: عقیده به رجعت، در تمام دوران‏ها مورد اتفاق مذهب شیعه بوده و این سخن چندان آشكار است كه كسی نمی‏تواند به انكار آن برخیزد.(3) شیخ مفید و سیدمرتضی نیز اعتقاد به رجعت را نزد شیعه اجماعی شمرده‏اند.(4) مرحوم شیخ حر عاملی می‏فرماید: فراوانی شمار نویسندگانی از شیعه كه روایات مربوط به رجعت را در كتاب‏های خویش گرد آورده‏اند - كه تعداد آن از هفتاد كتاب بیشتر است - دلیل بر قطعی بودن اعتقاد به رجعت از دیدگاه شیعه است.(5) شیخ صدوق نیز اعتقاد به رجعت را از ویژگی‏های پیروان تشیع دانسته است.(6) رجعت با هدف نشان دادن عزت اسلام و ذلت كفر و شرك از سوی خداوند صورت می‏گیرد، بدین معنا كه بازگشت به دنیا در زمانی به وقوع می‏پیونندد كه دین خدا بر سراسر جهان حاكم شده، زمین و آنچه در آن است، یكسره در اختیار مۆمنان و خدا جویان قرار گرفته و كافران و ستم پیشگان خوار و ذلیل خواهند گشت دانشمندان شیعه برای اثبات رجعت به دلایل قرآنی، روایی و اجماع تمسك جسته‏اند كه ما تنها به نقل نمونه‏هایی از این استدلال‏ها بسنده می‏كنیم: گواه روشن تحقق رجعت، پیش از هر چیز قرآن كریم است كه در آیه 84 سوره نمل می‏فرماید: (و یوم نحشر من كل امه افواجاً ممن یكذب بآیاتنا فهم یوزعون)؛ روزی كه از هر ملتی، گروهی از آنان را كه آیات ما را تكذیب می‏كردند، زنده می‏گردانیم . در این آیه شریفه كه برای اثبات رجعت مورد استناد ائمه(علیهم السلام)(7) و دانشمندان شیعه قرار گرفته است، سخن از روزی است كه تنها گروهی (و نه همه مردم) برانگیخته می‏شوند، در حالی كه در قیامت بنا به تصریح قرآن كریم همه انسان‏ها برانگیخته می‏گردند، آنجا كه می‏فرماید: (و یوم ینفخ فی الصور ففرغ من فی السموات و من فی الارض الاّمن شأالله و كل اتوه داخرین)؛ روزی كه در صور دمیده شود، همه كسانی كه در آسمان‏ها و زمین هستند، مگر آن كس را كه خدا خواهد، به شدت می‏ترساند و همگان با ذلت نزد او حاضر می‏گردند.(8) از مقایسه این دو آیه شریفه چنین به دست می‏آید كه آیه نخست مربوط به روزی غیر از قیامت است و آن همان روزی است كه در روایات اهل بیت به نام «رجعت» معروف گردیده است. اما دلیل اصلی اثبات رجعت روایات بی‏شماری است كه بر وقوع آن صحه می‏گذارد. مرحوم علامه مجلسی نام بیش از پنجاه تن از عالمان و محدثان شیعه را ذكر می‏كند كه روایات رجعت را در كتاب‏های خویش آورده‏اند كه اسامی برخی از آنها بدین قرار است: سلیم بن قیس هلالی، حسن بن صفار، علی بن ابراهیم قمی، ثقه الاسلام كلینی، عیاشی، كشی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، ابوالفتح كراجكی، نجاشی، شیخ طوسی، ابن طاووس و.. مرحوم علامه مجلسی درباره روایات رجعت می‏فرماید: كسی كه به حقانیت ائمه اطهار(علیهم السلام) ایمان دارد، چگونه می‏تواند درباره مسأله متواتری كه از آنان نقل شده و نزدیك به دویست روایت صریح در این زمینه رسیده و بیش از چهل تن از ثقات و عالمان شیعه آنها را در كتاب‏های خود آورده‏اند، تردید كند؟ به راستی اگر مسأله‏ای مثل رجعت را نتوان از امور متواتر دانست، پس در كدامین موضوع می‏توان ادعای تواتر نمود؟(9) شیخ حرعاملی نیز روایات رجعت را فزون از شمار دانسته و درباره آن قایل به تواتر معنوی شده است.(10) ما در این مقام تنها به نقل دو روایت از روایات بی‏شمار رجعت می‏پردازیم: 1. از امام صادق(علیه السلام) درباره آیه: (ربنا أمتنا اثنتین و احییتنا اثنتین) پرسش شد، حضرت در پاسخ فرمود: ذلك فی الرجعه - این آیه در مورد رجعت است.(11) 2. همچنین آن حضرت فرمود: لیس منا من لم یۆمن بكرّتنا، هر كس به رجعت ما ایمان نداشته باشد، از ما نیست .(12) افزون بر قرآن و روایات، شمار فراوانی از عالمان شیعه، عقیده به رجعت را در نزد امامیه اجماعی دانسته‏اند.(13) حال با توجه به ادله قطعی‏ای كه رجعت را به مثابه یك عقیده درست ثابت می‏كند، بایستی دید هدف از رجعت چیست؟ آیا رجعت از جمله معجزات پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) است؟ آیا رجعت از نشانه‏های ظهور مهدی«عج» و یا معجزات آن حضرت است؟ و یا اصلاً رجعت مسأله‏ای دیگر و یا هدفی دیگر در نظام آفرینش طرح‏ریزی شده است؟ گرچه ممكن است به جهت محدودیت علم و ادراك ما نتوان به طور قاطع غرض و هدف اصلی از رجعت را ذكر كرد، اما با توجه به مجموع احادیثی كه در مورد رجعت به ما رسیده است شاید بتوان اهداف ذیل را از جمله مواردی دانست كه لزوم تحقق رجعت را توجیه می‏كند: 1. رجعت با هدف نشان دادن عزت اسلام و ذلت كفر و شرك از سوی خداوند صورت می‏گیرد، بدین معنا كه بازگشت به دنیا در زمانی به وقوع می‏پیونندد كه دین خدا بر سراسر جهان حاكم شده، زمین و آنچه در آن است، یكسره در اختیار مۆمنان و خدا جویان قرار گرفته و كافران و ستم پیشگان خوار و ذلیل خواهند گشت. نزد ما (شیعیان) بلكه اكثر امت اسلامی، ظهور معجزه به دست ائمه و اولیا نیز رواست. بنابراین به هنگام تحقق رجعت، می‏توان آن را از جمله معجزات حضرت ولی‏عصر«عج» به شمار آورد بدیهی است كه چنین حادثه‏ای هر انسان دینداری را شادمان و خرسند و تبهكاران و كافران را به رنج و اندوه فرو خواهد برد. از این‏رو خداوند مهربان و حكیم، گروهی از مۆمنان راستین و شماری از كافران سرسخت را در آن روز به جهان بازمی‏گرداند، تا آنان از دیدن شكوه و عظمت اسلام و حاكمیت مۆمنان به وجد آیند و كافران نیز بر اثر مشاهده شوكت و قدرت پیروان دین خدا خشمگین و اندوهناك گردند و همگان دریابند كه وعده الهی تخلف‏ناپذیر است. 2. گذشته از این كه ممكن است افراد با ایمان در این بازگشت به مقاماتی دست یابند كه تنها در هنگام سیطره كامل اسلام می‏توانند به آن مقامات برسند، می‏توان گفت: از آن جا كه طبق روایات، كافرانی كه رجعت می‏كنند از جمله افرادی هستند كه بسیار در كفر خود سرسخت و لجوج بوده‏اند، رجعت آنان ممكن است با این هدف انجام گیرد كه دست‏كم مقداری هر چند اندك، از جزای اعمال ننگین خود را در دنیا بچشند و تا حدودی پاسخگوی پاره‏ای از ظلم‏ها و ستم‏های بی‏حد خود باشند، هر چند مجازات اصلی در سرای آخرت به آنان خواهد رسید. با توجه به مطالب پیش گفته بایستی این نكته را هم یادآور شد كه نه در روایات مربوط به رجعت و نه در گفتار بزرگان شیعه هیچ گونه ملازمه‏ای میان رجعت و معجزه بودن آن برای پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نیامده است، مرحوم امین الاسلام طبرسی، ضمن اشاره به این سخن ملازمه میان رجعت و صحت نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله) آن را باطل دانسته و فرموده است: نزد ما (شیعیان) بلكه اكثر امت اسلامی، ظهور معجزه به دست ائمه و اولیا نیز رواست.(14) بنابراین به هنگام تحقق رجعت، می‏توان آن را از جمله معجزات حضرت ولی‏عصر«عج» به شمار آورد. پى نوشتها: [1].المسائل السرویه، شیخ مفید، ص 32، المطبعه مهر، ناشر: المۆتمر العالمی ،شیخ مفید. [2].رسائل الشریف المرتضی، ج 1، ص 125، تحقیق سیدمهدی رجایی، ناشر: دارالقرآن، 1405 ه’ق، مطبعْ السیدالشهدأ. [3].بحارالانوار، ج 53، ص 144 - 122، الطبعه الاولی، 1405 ه’ ق، مۆسسْ الاعلمی للمطبوعات بیروت. [4].همان، ص 136 - 139. [5].به نقل از همان، ص 121. [6].الایقاظ من الهجعه، باب دوم. [7].بحار، ج 53، ص 53. [8].سوره نحل، آیه 87. [9].بحار، ج 53، ص 144 - 122. [10].الایقاظ من الهجعْ، باب دوم، دلیل سوم. [11].بحار، ج 53، ص 56. [12].همان، ج 53، ص 92. [13].همان، ج 53، ص 139 - 136. [14].مجمع البیان، ج 1، ص 223. بخش اعتقادات شیعه تبیان منبع: واحد پاسخ به سۆالات دفتر تبلیغات اسلامی مطالب مرتبط: ویژگی‌های رجعت و رجعت کنندگان رجعت از دیدگاه عقل (قسمت سوم) تفاوت معاد با رجعت در چیست؟