عناصر: افسانه، تاریخ، علم

کتابی برای جستجوی ساده‌ترین اجزای جهان

این کتاب دهمین عنوان از مجموعه کتاب‌های «دانش معاصر» است که این ناشر منتشر می‌کند. در یک قرن اخیر، از یک سو فاصله زمانی میان پژوهش علمی و کاربردهای علمی آن در زندگی پیوسته کاهش یافته است و از سوی دیگر مرز میان شاخه‌های گوناگون علوم، محوتر و دانش‌های میان‌رشته‌ای در حوزه‌های علوم فیزیکی، علوم زیستی و علوم انسانی جانشین شاخه‌های مجزای کلاسیک شده است.

شهروند قرن بیست و یکم از این مجموعه دانش‌های به هم پیوسته ضرورت تام دارد و بدون این دانش‌ها، زندگی در جامعه امروز و شناخت خود، جامعه و جهان دشوار خواهد بود. شهروند امروزی باید با گستره وسیعی از این دانش‌‌ها آشنا باشد. مجموعه «دانش معاصر» قصد دارد که خواننده فارسی زبان را با این گستره آشنا کند.

کتاب «عناصر: افسانه، تاریخ، علم» توسط ماندانا فرهادیان ترجمه شده و تدوینش زیر نظر محمدرضا خواجه‌پور و حسین معصومی همدانی انجام شده است. عناصر داستان پر تب و تاب جستجوی ساده‌ترین اجزای سازنده جهان مادی است؛ از فیلسوفان یونانی که نظریه چهار عنصر آب و خاک و هوا و آتش را طرح کردند و کیمیاگران سده‌های میانه، که به سودای تبدیل عناصر، ناخواسته علم شیمی را بنیان نهادند تا فیزیکدانان امروزی که موفق به ساختن عناصری شده‌اند که در طبیعت یافت نمی‌شود. انگیزه انسان در این جستجو هم میل او به دانستن بوده است و هم عطش او به ثروت‌اندوزی از راه دست یافتن به طلا. ترکیب این جنبه‌ها، این کتاب را به صورت اثری خواندنی درآورده است که در آن علم و تاریخ و اسطوره پا به پای هم پیش می‌روند.

فلیپ بال در قسمتی از مقدمه کتاب می‌گوید: پس فهمیدم که نمی‌توانم در برابر وسوسه نوشتن درباره عناصر مقاومت کنم. اما رفته رفته متوجه شدم که کتابی مقدماتی درباره عناصر حتما نباید گشت و گذاری در جدول تناوبی باشد، کاری که به هر حال دیگران پیش از من به طرزی استادانه‌تر و جامع‌تر انجام داده‌اند. داستان عناصر، داستان رابطه ما با ماده است، و سابقه‌اش از جدول تناوبی خیلی فراتر می‌رود. برای آشنایی با عناصر لازم نیست که جزئیات مربوط به سیلیسیم، فسفر و مولبیدن را بدانیم؛ این آشنایی از سنگینی لذت آور شمش نقره، از خوشایندی خنک آب و از نرمی یشم صیقل خورده، برای ما حاصل شود. این همان سرچشمه پرسش بنیادی زیر است: دنیا از چه ساخته شده است؟

فصل اول کتاب «چهارتایی ارسطو: عناصر در دوران باستان» نام دارد و شامل بخش‌هایی با عناوین تکه‌های پازل، عنصرهای شاعرانه، عصر فلزات و کیمی‌‌دان شکاک می‌شود. در فصل دوم انقلابی که با کشف اکسیژن ایجاد شد، مورد بررسی قرار می‌گیرد. چیزی پا در هوا، سایه اکسیژن و علائم حیات، بخش‌های تشکیل دهنده این فصل از کتاب هستند. «طلا: عنصر ستایش شده، عنصر نفرین‌شده» نام فصل سوم کتاب است که شامل مطالبی درباره دستورالعمل‌های طلایی، فلز پول، طلای مایع و نجیب‌ترین فلز می‌شود.

در فصل چهارم کتاب «راه هشت‌گانه: نظم دادن به عناصر» را می‌‌خوانیم که درون اتم و تفسیر جدول مندلیف، برخی از مطالب تشکیل‌دهنده این فصل هستند. ساختن عناصر، قدرت یک ستاره، پلوتونیم و بمب، دوپاره شدن، فراسوی جدول تناوبی و ... هم از موضوعاتی هستند که در پنجمین فصل با عنوان «کارخانه‌های اتم سازی: ساختن عناصر جدید» مطرح شده‌اند. در فصل ششم، موضوع ایزوتوپ‌ها به میان آمده و سن کربن، تاریخ سنجی عالم، درمان با تابش، تاریخ نوشته بر یخ و ... در زیر عنوان «برادران شیمیایی: ایزوتوپ‌ها به چه درد می‌خورند» گرد آمده‌اند.

فصل هفتم و پایانی کتاب هم «برای اهداف کاربردی: فناوری‌های مربوط به عناصر» نام دارد. تراشه‌های با همه چیز، نوع جدیدی نقره، خاک‌های رنگی و نادر و گاز تنبل مطالب مربوط به این فصل کتاب را تشکیل می‌دهند.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

همجوشی در یک بمب هیدروژنی به کمک واکنش زنجیره‌ای شکافتی اورانیوم یا پلوتونیم تحقق می‌پذیرد: از یک بمب اتمی برای شروع کار بمب هیدروژنی استفاده می‌شود. اولین آزمایش بمب هیدروژنی در سال 1952 در آبسنگ حلقوی انی‌وتوک در جزایر مارشال در اقیانوس آرام انجام گرفت. نام رمزی این آزمایش را «مایک» گذاشتند، نامی که از برکت دل‌مشغولی‌های کلامی اوپنهایمر بهره‌ای نداشت. مایک هزاران بار مخرب‌تر از لیتل بوی بود و جزیره‌ای که بمب در آن منفجر شد، بخار کرد و دهانه‌ای به قطر سه کیلومتر به عمق هشتصد متر ایجاد کرد. در دو دهه بعد آمریکا و شوروی به این نتیجه رسیدند که به چندین هزار از این اسباب‌ها نیاز دارند - یعنی چندین برابر آن‌چه برای نابودی کل دنیا کفایت می‌کرد.

این کتاب با 240 صفحه مصور، شمارگان 3 هزار نسخه و قیمت 3 هزار و 400 تومان منتشر شده است.