طلاب و دانشجويان غالباً با قلم و تاليف سر و کار دارند. بنابر اين دانستن برخي مهارت هاي پژوهشي آنان را در پر بار کردن قالب ومحتواي نوشته ها ياري خواهد کرد.
مهارت های پژوهشی برای طلاب
طلاب و دانشجویان غالباً با قلم و تالیف سر و کار دارند. بنابر این دانستن برخی مهارت های پژوهشی آنان را در پر بار کردن قالب ومحتوای نوشته ها یاری خواهد کرد.
اینک به برخی از این مهارتها اشاره می کنیم:
1. به هیچ وجه، در تحقیقات و تالیفاتمان بر «مسموعات» و «منقولات» - هر چند مشهور و معروف نیز باشند - تکیه نکنیم مگر آنکه خودمان آنها را در منابع قابل اعتبار بیابیم.
2. بکوشیم که فضای تحقیقات و تالیفاتمان را حقیقتا از «تحقیق» و «تالیف» به معنای درست و فراگیر و با همه ویژگیهای آن پر سازیم و با «تحقیق بازی» و «تالیف سازی» آلوده نسازیم.
3. بکوشیم که روحیه «نگرش تحقیقی» و «نگارش تحلیلی» را در خود زنده کنیم و روز به روز آن را بپرورانیم.
برای به دست آوردن چنین روحیهای میتوانیم این کارها را انجام دهیم:
یک. مطالعه کتابها و منابعی که با نگرشی تحقیقی و نگارشی تحلیلی نوشته شدهاند. محقق کسی است که در تحقیقات خویش به کتابها و منابع دست چندم و حتی گاه به کتابها و منابع دست دوم نیز مراجعه نمیکند.
دو. همنشین شدن و نشست و برخاست کردن با کسانی که در مسائل فکری و علمی، تحقیقی مینگرند و تحلیلی مینگارند.
سه. مطالعه زندگی و روش علمی کسانی که مقلدانه نمیاندیشیدهاند و محققانه مینوشتهاند.
چهار. حضور داشتن در جلسات و شرکت کردن در مجالس علمی که با نگرشی تحقیقی و تحلیلی تشکیل میشوند.
4. آنچه را در تحقیقات و تالیفات برای خودمان واضح و مفهوم نشده است، برای دیگران توضیح ندهیم و به دیگران تفهیم نکنیم و حتی از ذکر آن نیز بپرهیزیم.
5. پژوهشهای خویش را پس از نگارش نهایی و برای مطالعه و بازنگری و برخورداری از صحت و دقتبیشتر، دست کم به دو تن اهل نظر نشان بدهید.
6. در تحقیقات و تالیفات خود و متناسب با مطالب و مخاطبان آن، از مواد و مطالب زیر به عنوان استناد و یا استشهاد استفاده نمایید:
یک. آیات قرآن؛
دو. روایات معصومان علیهم السلام؛
سه. اصول منطقی و قواعد عقلی؛
چهار. قوانین تجربی و نظریات علمی؛
پنج. نظریات و سخنان بزرگان دین و دانش؛
شش. اشعار؛
هفت. داستانها و خاطرات؛
هشت. آمار و اخبار؛
نه. تمثیلات و امثال و حکم؛
ده. طنزها و لطیفهها.
7. در نوشتن، اعراب گذاری، ترجمه، تفسیر و برداشت از آیات و روایات دقیق باشیم.
8. اگر در تحقیقات و تالیفات خویش از شعر استفاده مینماییم، به این نکات ظریف و دقیق توجه کنیم:
یک. هیچ گاه از «شعر» به عنوان «دلیل» و «استناد» سخن استفاده ننماییم، بلکه از آن به عنوان «تایید» سخن و «استشهاد» برای آن و گاه برای تغییر ذائقه خوانندگان نوشته خود بهره ببریم.
دو. در انتساب شعر به شاعر دقت کنیم.
سه. اشعار را از نظر کلمات و چینش به طور درستبخوانیم و بنویسیم.
چهار. اشعاری را در تحقیقات و تالیفاتمان به کار گیریم که از نظر «وزن و قافیه» معیوب نباشند.
9. چنانچه دوست داریم که تحقیقات و تالیفاتمان با استقبال روزافزون خوانندگان و مخاطبان آن رو به رو شوند، از گفتن سخنان کلیشهای و مطالب کهنه دوری کنیم و به گفتن سخنان تازه و مطالب نو روی آوریم.
10. پیش از آغاز هر تحقیقی و پژوهشی و هر تالیف و نگارشی، به فراگیری دو فن و هنر مهم روی میآوریم:
یک. روش تحقیق و پژوهش؛
دو. روش تالیف و نگارش.
11. پیش از فراگیری دو روش پیشین و یا همزمان با آن، باید روشهای دیگری را نیز فرا بگیریم و آن گاه خواهیم دید که تحقیقات و تالیفاتمان از «صحت» ، «دقت» و «سرعت» بیشتری نیز برخوردار شدهاند.
و آن روشها عبارتند از:
یک. روش مطالعه و تندخوانی؛
دو. روش تلخیص و خلاصه نویسی؛
سه. روش فیش برداری و یادداشتبرداری؛
چهار. روش تنظیم فیشها و دسته بندی یادداشتها؛
پنج. روش نقد و بازنگری مطالب و یادداشتها؛
شش. روش طبقهبندی کتابها و تنظیم کتابخانه؛
هفت. روش ماخذشناسی و کتابشناسی؛
هشت. روش ترجمه؛
نه. روش کار با رایانه و استفاده از برنامههای رایانهای.
12 هیچ پژوهشی را پیش از انجام دادن این دو کار مهم، به کسی و یا جایی عرضه نکنید:
یک. بازنگری؛
دو. بازنگاری.
13. یکی از آفتهایی که شماری از محققان و مراکز تحقیقاتی - اگر نگوییم بسیاری از آنها - به آن دچار میشوند و گاه همچون خوره به جانشان میافتد، «پراکنده کاری» و «نیمه کاری» در تحقیقات است. تا یک تحقیق و تالیف خود را به پایان نرسانده اید، به تحقیق و تالیف دیگرش نپردازید.
14. یکی دیگر از آفتهای شماری از محققان و مراکز تحقیقاتی، «نظم منطقی نداشتن در فهرست مطالب و مطالب فهرست» است.
15. طبق تحقیقاتی که درباره نام و عنوان 100 کتاب پرفروش دنیا صورت گرفته، این نتیجه به دست آمده است که کتابهای با نام و عنوانهای «3 کلمه» ای، از بالاترین درصد برخوردار بودهاند . پس بکوشیم که عنوانهای «3 کلمه» ای را برای تحقیقات و تالیفاتمان برگزینیم.
16. پس از به فرجام رسیدن تحقیق و تالیفمان و پیش از دادن آن به دیگران یک «کپی» از آن بگیریم.
17. به فکر «قلم و کاغذ همراه» باشیم.
18. مطالبتان را به صورت یک سطر در میان و با فاصله تقریبی دو سانتی متر و روی یک طرف برگه بنویسید تا هم برای اصلاحات و اضافات احتمالی خودتان و اصلاحات و اضافات قطعی ویراستاران جای خالی گذاشته باشید و هم حروفچین براحتی و با غلطهای کمتری مطالب شما را حروفچینی نماید.
حجت الاسلام یحیی صالح نیا
تهیه و فرآوری: سید مهدی موسوی ، گروه حوزه علمیه تبیان
