کی باید خوش بین بود و کی بدبین؟ هنگامى كه نیكى و نیكوكارى، روزگار و مردم را فراگرفته باشد، اگر كسى به شخصى كه كار زشتى از وى سر نزده گمان بد ببرد، به راستی كه ستم كرده است و هنگامى كه بدى و بدكارى بر روزگار و مردم، چیره است اگر كسى به كسى خوش گمان باشد، به راستی كه خود را فریفته است . "خوش بینی و بدبینی " عباراتی که هستند که تعریف افراد جامعه از آن‌ها بسیار متفاوت است ،گاهی عده‌ای را می‌بینم که به زمین و زمان شک دارند و همه اتفاقات اطراف خود را به نوعی بد شانسی و بدبیاری تعبیر می‌کنند نسبت همه افراد شک دارند و گمان می‌کنند دیگران در صدد هستند به وی آسیب برسانند و نقشه‌های شومی در سر دارند کوچک‌ترین صحبت دیگران برایشان سوء تفاهمی عمیق ایجاد می‌کند،دنیای این افراد سرد و بی روح است و بیشتر وقت خود را در تنهایی می‌گذرانند تا از آزار توهمی دیگران در امان بمانند و به تصور خود افراد واقع بینی هستند و نه بدبین . و در مقابل این افراد گروه خوش بینان قرار دارند افرادی که همه اتفاقات را خوب و خیر تعبیر می‌کنند همیشه توجیهی برای رفتار افراد دارند که نشان دهند هرگز وی قصد بدی نداشته است به راحتی به دیگران اعتماد می‌کنند و طرح دوستی می‌ریزند و به اصطلاح سفره دل خود را نزد همگان می‌گشایند . این افراد معمولاً دارای دوستان زیادی هستند که گاه در صداقت همگی آنان می‌توان شک کرد . اما این دسته از افراد چنان در باورهای خوش خود غرق هستند که هرگز تصور نمی‌کنند ممکن است کسی قصد فریب و یا آزارشان را داشته باشد . شما از کدام گروه هستید؟آیا گاهی خوش بین هستید و گاهی بدبین چه چیزی باعث می‌شود خوش‌بین باشد و یا نه شما را وادار به بدبینی می‌کند؟ یا اصلاً کی باید خوش‌بین بود و کی بدبین ؟کدام یک از این‌ها ارزش است و کدام یک ضد ارزش ؟ امام علی علیه‌السلام در این زمینه به خوبی ما را راهنمایی می‌کنند تا مواظب باشیم با رفتار نابجا نه دیگران را از خود برانیم و مایه آزارشان باشیم و نه آنقدر خوش‌بین باشیم و بی احتیاطی کنیم که از ما سوء استفاده کنند . انسان مؤمن سخنی را که به ناحق و از طرف منافقان و بدکاران گفته شده رها می‌کند و به آن بدگمان می‌شود و در مقابل به مؤمنان حسن ظن خودش را حفظ می‌کند و حتی طبق آیه به آن می‌افزاید خوش بینی و بدبینی، هرکدام جایی دارد ! متن : « إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلَاحُ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ- ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ- وَ إِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ- فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ » [1] ؛ هنگامى كه نیكى و نیكوكارى، روزگار و مردم را فراگرفته باشد، اگر كسى به شخصى كه كار زشتى از وى سر نزده گمان بد ببرد، به راستی كه ستم كرده است و هنگامى كه بدى و بدكارى بر روزگار و مردم، چیره است اگر كسى به كسى خوش گمان باشد، به راستی كه خود را فریفته است . [2] شرح : امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این حکمت می‌خواهند معیاری به دست ما دهند که متناسب با وضعیت زمانه و روزگار عمل کنیم. عقل هم همین حکم را دارد که در میان انسان‌های بدکار و فاسد ، گمان خوب ساده لوحی است و در میان انسان‌های خوب و پرهیزکار گمان بد ، سخت گیری و گناه است. خداوند در قرآن کریم سوره نور آیه 12 می‌فرماید: « َوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیراً وَ قالُوا هذا إِفْكٌ مُبینٌ » [3] ؛ آیا سزاوار این نبود كه چون (از منافقان) چنین بهتان و دروغ‌ها شنیدید مردان و زنان مؤمن حسن ظنّشان درباره یكدیگر بیشتر شده و گویند: این دروغى است آشكار؟ با کمی دقت، به روشنی فرمایش حضرت امیر در آیه بالا مشخص است. انسان مؤمن سخنی را که به ناحق و از طرف منافقان و بدکاران گفته شده رها می‌کند و به آن بدگمان می‌شود و در مقابل به مؤمنان حسن ظن خودش را حفظ می‌کند و حتی طبق آیه به آن می‌افزاید. ظن و گمان محدوده خطرناکی است که خداوند متعال در مورد آن به انسان‌های با ایمان هشدار می‌دهد. « یأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اجْتَنِبُواْ كَثِیرًا مِّنَ الظَّنّ‏ِ إِنَّ بَعْضَ الظَّنّ‏ِ إِثْم » [4] اى اهل ایمان، از بسیار پندارها در حق یكدیگر اجتناب كنید كه برخى ظنّ و پندارها معصیت است لذا انسان مؤمن در همه حال افکار و اعمال خود را می سنجد و متناسب با جامعه و افراد آن تصمیم گیری و قضاوت می‌کند و هیچگاه به احتمالات و حرف عوام الناس اعتماد نمی کند تا به معصیت دچار نگردد. پی نوشت ها: [1] نهج البلاغه فیض الاسلام ج1 ص 1137 [2] ترجمه‏شرح‏نهج‏البلاغه(ابن‏میثم)، ج 5 ، صفحه‏ى 504 [3] سوره نور آیه 12 [4] سوره حجرات آیه 12 فرآوری : محمدی بخش نهج البلاغه تبیان منبع : ابوتراب سایت تخصصی امام علی علیه‌السلام