پدري در آستانه مرگ

نقد «بابا باتري‌دار مي‌شود»

بابا باتري دار مي شود /رضا ساکي/انتشارات گل آقا

«بابا باتري دار مي شود» عنوان مجموعه داستاني است که به قلم «رضا ساکي» به رشته تحرير در آمده است . اين مجموعه شامل يازده داستان کوتاه پيوسته و دنباله دار است که با تصوير سازي زيباي «سلمان طاهري» در چهل و هشت صفحه و قطعي کوچک توسط انتشارات «گل آقا» به تازگي منتشر شده است .

رضا ساکي متولد سال 1359 در خرم آباد است . تحصيلاتش را در رشته ادبيات فارسي و در مقطع کارشناسي به پايان برده است . با نشريات مختلفي همچون گل آقا ، همشهري و جام جم همکاري داشته است . همچنين در شبکه هاي راديويي به عنوان نويسنده ، سردبير و تهيه کننده ؛ برنامه هاي مختلفي را اجرا کرده است .

بابا معرفي مي شود ، بابا آماده مي شود ، بابا انحصار ورثه مي شود ، بابا شکارچي مي شود ،بابا يول برينر مي شود ، بابا باتري دار مي شود ، بابا مور‌مور مي شود ، بابا گسل دار مي شود ، بابا پنجاه پنجاه مي شود ، بابا وب‌گرد مي شود ، بابا محرمانه مي شود . عناوين داستانهاي کوتاه اين مجموعه است که به زندگي پدري مي پردازد که فراز و فرود يک زندگي کارمندي ساده را تجربه کرده است و حالا بعد از بازنشستگي با انواع و اقسام بيماريها دست و پنجه نرم مي کند و در آستانه مرگ است .

مجموعه‌ي داستان طنز «بابا باتري‌دار مي‌شود» رضا ساکي دوشنبه هفته‌ي پيش در چهل و چهارمين نشست از سلسله نشست‌هاي دگر‌خند حوزه هنري توسط جلال سميعي نقد شد.

رضا ساکي در اين نشست درباره چگونگي نگارش اين کتاب، اظهار کرد:‌ زماني که پدرم فوت کرد، مي‌خواستم مطلبي در وبلاگم بنويسم تا از دوستانم که در زمان مريضي پدر در کنارم بودند، تشکر کنم و همچنين خبر فوت ايشان را بدهم.

من نمي‌توانستم متني جدي را که مربوط به اين اتفاق بود، بنويسم؛ بنابراين تک‌داستان «بابا باتري‌دار مي‌شود» را پيدا کردم، کمي تغييرش دادم و در وبلاگم گذاشتم و پس از گذشت چند روز متوجه شدم داستان مورد توجه قرار گرفته است و بعد از آن اقدام به چاپ کتاب کردم که در مراسم سالگرد فوت پدرم کتاب به چاپ رسيد.

واقعيت اين است که به قدري درگير داستان تلخ و غم‌انگيز بيماري پدرم بودم که حتي فرصت نکردم بخواهم فرم خاصي به داستان‌ها بدهم و تنها دغدغه‌ام اين بود که اگر کسي که بيماري مشابه پدرم را دارد، کتاب را بخواند، روي او تأثير بدي نگذارم.

با چهار نفر که اين بيماري را داشتند و کتاب را خوانده بودند، صحبت کردم و متوجه شدم رابطه خوبي با کتاب برقرار کرده‌اند و بازخورد‌ها نسبت به کتاب خوب بوده است.

ويراستار خوب خيلي جاها مي‌تواند به نويسنده کمک بدهد و توصيه مي‌کنم کساني که مي‌خواهند داستان خود را چاپ کنند، حتما با ويراستار خوب درباره آن صحبت کنند.

زماني که نوشتن داستان به اتمام رسيد، نمي‌دانستم با پايان آن چه کار کنم و درک و برداشت صحيح ويراستار بود که به من کمک کرد کتاب را اين‌گونه به پايان برسانم.

در برخي از داستان‌هاي طنز به خودمان اجازه مي‌دهيم که با هر ساختاري بنويسيم، پس از آن‌که داستان را چاپ مي‌کنيم و منتقدين به زبان آن اعتراض مي‌کنند، گفته مي‌شود که داستان طنز است و ايرادي ندارد که چگونه نوشته شود؛ در صورتي که داستان طنز نيز بايد از قواعد اصول داستاني پيروي کند.

جز کارکتر بابا در اين کتاب کارکتري وجود ندارد و همه کارکتر‌ها در خدمت کارکتر بابا هستند؛ چرا که در اين‌گونه بيماري‌ها کسي که بيمار مي‌شود، بايد مريضي خود را بپذيرد و پدرم آن‌قدر خوش‌ذوق بود که حتي به آدم‌هاي اطراف خود نيز روحيه مي‌داد.

من ظرفيت نوشتن بيش‌تر از اين داستان را نداشتم و شايد اگر بيش‌تر مي‌نوشتم، مي‌توانستم به شخصيت‌هاي ديگر هم بپردازم و حتي خودم يک بار بيش‌تر «بابا باتري‌دار مي‌شود» را نخوانده‌ام؛ چرا که داستان‌ها يادآور اتفاقات تلخي بود.

در ادامه، جلال سميعي با ابراز خوشحالي از اين‌که فاصله نگارش کتاب تا چاپ آن کوتاه بوده است، عنوان کرد

خوشحال‌ام آقاي ساکي در دوره بيماري پدرش، نويسندگي را فراموش نکرد و حتي از اتفاقات بدي که برايش رخ داد، طنز هم نوشت.

کتاب «بابا باتري‌دار مي‌شود» زمينه‌هاي برون‌متني و درون‌متني زيادي دارد، زبان کتاب به لطف وجود ويراستار خوب آن، رضا شکراللهي، بوده و خيلي به‌روز و صميمي نوشته شده است.

خيلي وقت‌ها اتفاق مي‌افتد که نويسنده به قدري در قصه‌نويسي گرفتار فرم و ساختار مي‌شود که قصه گفتن را فراموش مي‌کند؛ اما در کتاب «بابا باتري‌دار مي‌شود» راوي تنها خواسته است قصه بگويد و يکي از دلايلي که مي‌توان کتاب را در يک ساعت خواند و خسته نشد، اين است که در حال خواندن کتاب دچار دست‌انداز نمي‌شويم.

مسأله ديگر که باعث راحت و ساده بودن متن کتاب است، وبلاگ‌نويس بودن رضا ساکي است و تأثير آن‌لاين نوشتن روي نوشته‌هاي او مشخص است.

به اين دليل که به اقليم آقاي ساکي نزديک بودم، مي‌دانم فرهنگي که در آن زندگي مي‌کرده، چگونه بوده است. در داستان‌هاي کتاب «بابا باتري‌دار مي‌شود» مخاطب پدر بيمار و شوخ‌طبعي را مي‌بيند که دائم شوخي مي‌کند و با کنايه با ديگران حرف مي‌زند و اين برگرفته از فرهنگ لري است.

قصه‌نويس بودن رضا ساکي در ادبيات طنز کشورمان مهم است، خيلي وقت است از قصه نوشتن در طنز فاصله گرفته‌ايم و تعداد کمي از طنزنويسان کار منظم طنز مي‌کنند و همچنين تعداد کمي از آن‌ها آثار خود را به چاپ مي‌رسانند و تعداد کمي نيز از اين افراد قصه طنز مي‌گويند. شرايط سياسي و اجتماعي کشورمان و تغييرات سياسي و اجتماعي که در 15 سال اخير داشته است، نويسندگان را به سمت طنزهاي ژورناليستي برده است.

يکي از ويژگي‌هاي کتاب، وجود قصه در آن است و قصه‌نويسي طنز سنتي است که رو به فراموشي مي‌رود.

به تازگي در سريالي که از تلويزيون پخش مي‌شود، ديدم که يکي از شخصيت‌ها به خانمي که ام اس گرفته بود، گفت،‌ به خاطر کارهاي بدي که کردي، اين بيماري را گرفته‌اي و با خودم فکر کردم کساني که اين بيماري را دارند، حتما از ديدن اين صحنه ناراحت مي‌شوند.

شرط لازم براي طنز خوب، پاکيزه نوشتن و رعايت عمومي طنز است.

خيلي مواقع پيش آمده که خيلي از طنزها ظرف خوش‌طبعي‌شان تنها در زمان خودشان جا داشته است. اگر طنز‌هاي خارجي را هم بخوانيد، با طنز‌هايي ارتباط برقرار مي‌کنيد که بيش‌تر براي خودمان مصداق داشته باشد و کتاب «بابا باتري‌دار مي‌شود» به لحاظ ماهيت و زمينه آفرينش، اثر کم‌يابي است.

فکاهي،‌ هجو،‌ هزل و ... هم بخش‌هايي از شوخ‌طبعي هستند؛ اما متأسفانه در کشورمان هر نوع شوخ‌طبعي را طنز مي‌دانند ؛ در صورتي که اين نوع نگاه اشتباه است.

کتاب «بابا باتري‌دار مي‌شود» در عرصه طنز قرار مي‌گيرد؛ چرا که اصل ماجراي کتاب خيلي تلخ است و رضا ساکي ماجراي تلخي را روايت مي‌کند و از اين بابت داستان‌هايش طنز است که تلخي‌هاي اتفاق‌افتاده را در داستان شيرين مي‌کند.

تناقض‌ها در داستان زياد ديده مي‌شود و تناقض در خنده‌آفريني بسيار مهم است و تکرار نيز يکي ديگر از عناصر طنزآفريني و شوخي است که در داستان رضا ساکي زياد استفاده شده است. همچنين قصه کتاب به مقدار قابل توجهي از انعکاس شرايط اجتماعي سخن مي‌گويد.

اين انتخاب باعث شده که کتاب به لحاظ ساختار روايت در بخش‌هايي بلاتکليف باشد.

ما در حوزه‌هايي از زندگي آدم‌ها که مربوط به فيزيک آن‌ها مي‌شود و در اختيار خودشان نيست، حق نداريم شوخي کنيم. اين مسأله مهمي است که در خيلي از آثار طنز و حتي روابط اجتماعي‌مان رعايت نمي‌شود.

کارکتر‌هاي ديگر در کتاب «بابا باتري‌دار مي‌شود» پرداخت نشده‌اند و تمام تمرکز نويسنده بر روي شخصيت بابا‌ست و اين موضوع يکي از ضعف‌هاي کتاب محسوب مي‌شود.

اين‌که تجربه واقعي را بتوان به روايت طنزآميزي تبديل کرد، مهم است و نوشتن چنين کتاب‌هايي خيلي سخت است.

فرآوري: مهسا رضايي

بخش ادبيات تبيان

منابع: خبرگزاري دانشجويان ايران، لوح