فن خلاصه نويسى و نکته بردارى خلاصه کردن مطالب و نکته بردارى عامل ماندگارى مطالعات است. زيرا پديده فراموشى در وجود انسان ، بسيار تاءثيرگذار است و نوشتن عامل نگهداشتن مطالب ضرورى است امروز دنياى مطالعه و يادگيرى بسيار وسيع است و صاحب نظران از آن به دنياى انفجار اطلاعات ياد مى کنند. مطالعه اگر براى زندگى بهتر و يادگيرى صورت بگيرد بايد نظام مند باشد. زيرا مطالعات پراکند نتايجى جز: آشفتگى ذهنى ، فزون سازى اطلاعات غيرضرورى ، به هدر دادن زمان و بهره اندک چيزى در پى نخواهد دانست . در اين مبحث مى خواهيم به دنياى استفاده بهتر و بهينه تر از جهان کتاب دريچه اى بگشاييم . حضرت رسول اکرم صلى اللّه عليه و آله مى فرمايد: العلم وحشى قيدوه بالکتابه : دانش ، سرکش است آن را با نوشتن به بند بکشيد. خلاصه کردن مطالب و نکته بردارى عامل ماندگارى مطالعات است. زيرا پديده فراموشى در وجود انسان ، بسيار تاءثيرگذار است و نوشتن عامل نگهداشتن مطالب ضرورى است . امروز ثابت شدن است که بسيارى از افرادى که : الف : نکته سنج و دقيق صحبت مى کنند. ب : در مجالس گفتنى بسيار دارند. ج : سخنران زبردست اند. د : هميشه در بسيارى از مباحث مستند صحبت مى کنند. ه : در انديشه فرو مى روند و صحبت هايشان هم نوشتنى است . و : ديگران از مجالس آنها نکاتى ياد مى گيرند. کسانى هستند که وقتى مطالعه مى کنند تاءمل ، نکته بردارى و علامت گذارى مى کنند. بنابراين تلخيص ، راه گشاى خوب و قدم و مفيدى براى استفاده بهتر از مطالعات مجلات ، کتاب ها، روزنامه ها، دايرة المعارف و ديگر آثار بشرى است . مفهوم تلخيص : تلخيص يعنى خلاصه کردن ( summarize To )، چکيده کردن . زمانى که مطلبى زياد با حفظ کليت آن به مطلبى مختصر تبديل گردد، گويند تلخيص ‍ صورت گرفته است . البته اين معنا با نکته بردارى متفاوت است . تفاوت تلخيص با نکته بردارى : تلخيص يعنى کاستن از کليت مطلب ، بدين صورت که گاهى مطالبى را حذف مى کنيم و مطالب ديگرى را باقى مى گذاريم . نکته بردارى بدان صورت است که بدون توجه به اصل مباحث ، نکات مورد نياز يا داراى اهميت ، گزينش شود. در تلخيص يک کتاب يا نوشته ، اصل مطلب بدون خدشه به پيام آن ، در کوتاه ترين شکل حفظ مى شود و قسمت هاى غيرضرورى آن حذف مى گردد و ميزان حذف و گزيده سازى عبارت ها به مقصود و هدف تلخيص کننده وابسته است . انواع تلخيص و اهداف : 1- تلخيص تفصيلى : تهيه خلاصه و چيده مطالب مهم و پرچم با هدف ايجاد امکان مطالعه براى عموم . با خواندن اين نوع تلخيص مراجعه به اصل کتاب مورد نياز نيست . 2- تلخيص ارجاعى يا انگيزه اى : تهيه خلاصه کتاب هاى کم حجم و مقالات مفيد، به منظور ايجاد و انگيزه در خواننده براى مراجعه به کتاب اصلى و مطالعه آن . 3- تلخيص آزاد: تهيه خلاصه نکات مهم يک کتاب بدون توجه به رعايت انسجام و وحدت مطالب ، به منظور معرفى کتاب و نکات مهم به خواننده . اين شيوه در حقيقت نوعى نکته بردارى است . 4- تلخيص فهرستى : تهيه خلاصه مطالب کتاب به شکل فهرست تفصيلى و معرفى کتاب آن . 5- تلخيص علمى : تهيه خلاصه کتاب به صورت بيان نتيجه و مقصود نويسنده ، به منظور استخراج پيام ، اصول ، قواعد و مفاهيم خاصى آن کتاب . فوائد تلخيص : 1- تلخيص يک اثر در حقيقت ، استخراج مفيدترين جملات و نکات آن است . 2- با تلخيص ، در مراجعات بعدى نيازى به مطالعه کل اثر نيست . 3- فرد بعد از مدتى خلاصه بردارى تبحر مى يابد و گاهى مى تواند يک فصل از يک کتاب را در چند جمله چکيده کند. 4- گاهى در يک دفترچه 200 برگ متوسط محتواى ده ها کتاب موجود است که خود نوعى دائرة المعارف متحرک است و با CD که ظرفيت 1000 کتاب را داراست متفاوت است و گاه بهتر از آن است ، چون CD حجم فشرده کليت آثار است که بايد با کامپيوتر مورد استفاده قرار گيرد؛ حال اين که دفترچه باب بندى موضوعى شده و نيازى به کامپيوتر يا مراجعه به کل اثر را ندارد و مطالب ارزشمند و زيبا در موضوعات ويژه دسته بندى شده است . 5- گاهى با ارائه کار تلخيص مى توان يک کشکول متنوع علمى ارائه داد و چاپ کرد. 6- به تجربه ثابت شده افرادى که خلاصه نويسى کنند حضور ذهن بيشترى نسبت به ساير افراد دارند. روش و مراحل علمى تلخيص يک کتاب 1. تعيين هدف تلخيص . 2. تعيين پيام . 3. ذکر مشخصات ظاهرى کتاب . 4. معرفى موضوع و شخصيت هاى کتاب . 5. تعيين قسمت هاى غيراصلى . 6. تعيين قسمتهاى غيراصلى ، ولى مهم . 7. يادداشت و نتيجه گيرى . 8. دانستن پيوند بنى مطالب خلاصه شده . 9. پيرايش نهايى . 10. ارائه براى نقد افراد مطلع . 11. پاکنويس نهايى . 12. رفع نواقص احتمالى . تجارب عملى در اين مرحله برخى تجارب مفيد کاربردى را به اطلاع مى رسانيم . 1. تهيه دفاتر متوسط 200 برگى و تقسيم بندى 20 صفحه اى آن با عناوينى چون شعرناب ، جملات و سخنان برجسته ، ابيات شورانگيز، خاطره ، داستان ، سياسى ، آسيب شناسى و... 2. به همراه داشتن برگه يادداشت براى بعضى از مطالبى که در مجالس و سخنرانى ها يا از راديو و تلويزيون مى شنويد. نگارنده بارها حتى از پشت کاميون ها شعرهايى يادداشت کرده ام که بسيار زيباست . 3. تجارب نشان مى دهد افرادى که در يک سخنرانى يا يک جلسه ، يا مشاهده يک فيلم يا گفتگو، يادداشت مى کنند، بهتر برنامه را درک مى کنند. شما امتحان کنيد و در يک سخنرانى يا برنامه راديوئى بعضى نکات را يادداشت کنيد خواهيد ديد که سخنرانى در ذهن شما نقش مى بندد و گويى ارتباط جديدى با سخنرانى و محتوا برقرار کرده ايد. نتيجه گيرى دنياى وسيع دانش ، نيازمند ايده هاى ارتباطى است که اصطلاحا ارتباط با موضوع خوانده مى شود و فن خلاصه نويسى و نکته بردارى روشى است که اين مسير را آسان تر مى کند. اين مباحث براى پربارکردن اوقات مطرح شده است . و تلخيص منظم ، موضوعى و دست يافتنى براى فرد در فعاليت مطالعاتى روزانه ، دائرة المعارف هاى ويژه فراهم مى کند که هميشه مى توان به آنها مراجعه و بهره هاى لازم کسب نمود. ............................................................................................................... ( دکتر حميد ملکى )