ارزشمندترين اثر مرحوم آخوند( کفايه الاصول) کتاب کفايه الاصول يکي از آثار ارزشمند ملا محمد آخوند خراساني است. کتاب کفايه از مهمترين و رايج ترين تاليفات عصر حاضر است. اين کتاب در دو جلد و به زبان عربي نوشته شده است و چون بسيار موجز و دقيق به رشته تحرير درآمده و خالي از مطالب علمي و فلسفي و حکمتي و الهي نيست لذا درک محتويات آن براي کساني که اهل فن نباشند ولو عرب زبان هم باشند مشکل است زيرا خواننده بايد از مقدمات علمي فراواني بهره مند باشد تا بتواند به رموز اشارات و غموض عبارات آن پي ببرد و اگر فاقد چنين مايه اي باشد در همان سطر اول کتاب در مي ماند. کتاب کفاية گرچه همه کتابهايي را که از پيش در اصول تاليف شده به کلي متروک و منسوخ نکرده ولي بيش از همه آنها ميان طالبان علم و صاحبان دقت و فضل رواج يافته و مورد استفاده و نظر گرديده است و کتابهايي را که پس از آن به دست مجتهدان و فضلاء معاصر تاليف گشته به طور اطلاق از لحاظ تدريس و تدرس تحت الشعاع قرار داده است. کتاب کفايه علاوه بر مزايا و جهاتي که در خود داشته و ترقي و تکميل دانشمندان را ايجاب و از اين رو ترجيحش را بر کتب اين فن اقتضاء مينموده است. آخوند خراساني دو سال روي کفايه کار کرده است يعني تاليف اين کتاب دو سال از وقت او را گرفته است و اين کتاب در سالهاي آخر عمر آخوند در نجف نوشته شده است و تا کنون بارها در شهرهاي ايران و عراق تجديد چاپ شده است. نسخه ي خطي اين کتاب به قلم مؤلف، هم اينک در کتابخانه ي مجلس شوراي اسلامي قرار دارد. اين نسخه را فرزندِ آخوند خراساني يعني آية الله ميرزا محمد کفايي به کتابخانه مجلس اهدا کرده است و اينک به شماره 14117 در مخزن خطي کتابخانه قرار دارد. رئيس وقت مجلس در جلسه ي 59 مورخ سه شنبه نهم خرداد 1351 به همين مناسبت نطقي به شرح زير ايراد کرده است: خاطر همکاران محترم مستحضر است سال گذشته هنگامي که مرحوم آيت الله العظمي کفائي خراساني (طاب ثراه) روزهاي آخر زندگي خود را مي گذرانيدند وصيت نمودند که نسخه اصلي کتاب کفاية الاُصول تأليف والد بزرگوارشان مرحوم آية الله العظمي آخوند ملا محمد کاظم خراساني (اعلي الله مقامه) که به خط خود مؤلف تحرير گرديده به مجلس شوراي ملي اهدا گردد. مرحوم آيت الله العظمي آخوند ملا محمد کاظم خراساني از مراجع بزرگ عالم تشيع و از مقدّمينِ نهضت مشروطيت در ايران و از جمله دانشمندان معروف و نامور عصر خود بود (صحيح است) و کتاب مذکور که به وسيله خاندان کفائي به کتابخانه مجلس شوراي ملي اهداء شده از کتابهاي مهمي است که در معارف اسلامي به رشته تحرير در آمده است. ساختاربندي کتاب: اين کتاب فراهم آمده است از مقدمه و هشت مقصد و خاتمه که مقدمه با 5 مقصد، قسمت مباحث الفاظ را شامل و سه مقصد ديگر با خاتمه بيان، قسمت ادله عقليه را متکفل مي باشد. در مقدمه 13 امر زير که از مبادي فن است مورد بحث شده: 1. موضوع علم 2. وضع 3. طبيعي بودن صحت استعمال لفظ 4. صحت اطلاق لفظ و اراده نوع يا مثل يا شخص از آن 5. الفاظ براي معاني من حيث هي هي، وضع شده، نه از حيث مراد بودن 6. وضع مرکلبات 7. علائم حقيقت و مجاز، از از قبيل تبادر و غير آن 8. احوال 5گانه (تجوز اشتراک تخصيص نقل اضمار) و حکم تعارض آنها9. حقيقت شرعيه 10. صحيح و اعم 11. اشتراک 12. استعمال لفظ در بيشتر از يک معني 13. مبحث مشتق و متعلقات آن - مهمترين فصول و مباحث مقصد نخست: معني ماده امر و بحث از اتحاد طلب و اراده معني حقيقي صيغه امر دلالت جمله خبري بر وجوب اقتضاء اطلاق صيغه امر نسبت به وجوب توصلي و تعبدي و همچنين نسبت به وجوب نفسي عيني و تعيني امر بعد از حظر مره و تکرار فور و تراخي اجزاء مقدمه واجب امر به شي نسبت به اقتضاي نهي از منکرو... - مهمترين مباحث مقصد دوم: حقيقت مدلول ماده و صيغه نهي اجتماع امر و نهي نهي از شي نسبت به اقتضاء فساد - مهمترين مباحث مقصد سوم: تعريف مفهوم - مفهوم جمله شرطيه مفهوم استثناء، لقب، عدد، و ادات حصر - مهمترين مباحث مقصد چهارم: تعريف عام و خاص الفاظ و صيغ عموم حجة بودن عامي که تخصيص در آن راه يافته اجمال مخصص خطابات شفاهي تخصيص کتاب به خبر واحد- و... - مهمترين مباحث مقصد پنجم: تعريف مطلق و مقيد مقدمات حکمت مطلق و مقيد متنافي- مجمل و مبين - در مقصد ششم و هفتم و هشتم که در قسمت مباحث ادله عقليه است از امور زير بحث شده است: 1. اماراتي که به حکم شرع يا عقل داراي اعتباراست 2. اصول عمليه 3. تعادل و تراجيح يا تعارض - مهمترين مباحث مقصد ششم: قطع و اقسام آن امارات غير علمي ظواهر قرآن و سنت اجماع منقول تعارض اجماعات منقول و... - مهمترين مباحث مقصد هفتم: اصل برائت، احتياط، تخيير و استصحاب - مهمترين مباحث مقصد هشتم: تعريف تعارض تعارض ميان اماره و اصل تعارض ميان امارات تعارض ميان ظاهر و اظهر دائر شدن امر ميان نسخ و تخصيص. - در خاتمه در پيرامون امور مربوط به اجتهاد و تقليد گفتگو به عمل آمده است. - لازم به ذکر است که: - حدود 73 نفر بر اين کتاب حاشيه نوشته اند از جمله: سيد ابراهيم بن سيد محمد شبر الحسيني النجفي شيخ محمد ابراهيم بن شيخ علي بن محمد حسين کلباسي ميرزا ابوالحسن بن عبد الحسين مشکيني فرزند آخوند: حاج ميرزا محمد ميرزا باقر زنجاني و... - حدود 17 نفر بر اين کتاب شرح نوشته اند از جمله: سيد ميرزا حسن رضئي قمي شيخ ميرزا ابي الحسن مشکيني شيخ علي بن قاسم قوچاني سيد حسن اشکوري يزدي حائري و... - حدود 13 نفر بر اين کتاب تقرير نوشته اند از جمله: شيخ ابوتراب بن محمد سليم الساروي شيخ علي قوچاني نجفي شيخ علي گنابادي شيخ عبدا... گلپايگاني و... منبع: سايت طهور تهيه و تنظيم: فريادرس گروه حوزه علميه