طبقه بندي علوم علم و معرفت بالذات نور و هدايت و در طول تاريخ راهنماي انسان بوده است و همه توسعه ها و پيشرفت ها از آن بوده است. اگر چه همه پيشرفت و تغييرات از علم بوده اما خود علم نيز به يقين سيري رو به تکامل و گسترش داشته است. يعني براساس پيچيدگي شرايط حيات انساني و گسترش نيازهاي آدمي و رشد و توسعه عقل او، علم نيز توسعه پيدا مي کند. هرگاه توسعه علوم به جايي برسد که يادگيري و حفظ آن سخت باشد .دانشمندان به طبقه بندي علوم مي پردازند تا راحت تر بتوان بدان علوم دست يافت و به شناخت و تعيين قلمرو دانش ها از يکديگر پرداخت. اول کسي که به طبقه بندي علوم و دانش ها پرداخت «ارسطو» است. تا پيش از وي همه دانسته هاي بشر در قالب مجموعه اي از نوشته ها و گفتگو ها ثبت مي شد. خصوصاً اين مجموعه از شرق و غرب در آثار افلاطون يکجا جمع شدند و شايد اولين دايرت المعارف علمي و فلسفي صورت عيني يافت. تا اينکه بواسطه ارسطو شاگرد او، علوم آن زمان طبقه بندي شد. از اين رو ارسطو را «معلم اول» لقب دادند. پس از ارسطو، فارابي فيلسوف بزرگ اسلامي با نگارش اثر ارزشمند «ا حصاءالعلوم » دانش هاي تمدن اسلامي را طبقه بندي نمود؛ لذا او را « معلم ثاني » ملقب کردند .(1) طبقه بندي علوم با توجه به ملاک و نظر فيلسوف در وجه تقدم يا تأخر، أشرف يا أخص بودن، مهم يا مهمتر بودن صورت مي گيريد. اين ملاک مي تواند از چند جهت متفاوت در نظر گرفته شود. 1 .به لحاظ موضوع ؛ 2 . به لحاظ هدف و غايت؛ 3 . به لحاظ روش ؛ 4 . به لحاظ عوارض جانبي . يکي از پرسش هايي که هميشه بزرگترها از کودکان مي پرسند اين است که: مي خواهي در آينده چکاره بشي؟ يک پسر بچه در پاسخ خود يک ملاک اساسي در ذهن دارد که براساس آن با توجه به آشنايي محدود با مشاغل، آن شغلهايي را در ذهن خود مي پرواند که از هيجان، شور و حرارت بيشتري برخوردار باشد مثل خلباني، پليسي. بنابراين ملاک آنها به اقتضاي سنشان عبارت است از پر تحرکي و هيجان داري. اما آنچه از علوم در ميان اکثر مردم داراي ارزش و اعتبار است به لحاظ غايت و نتيجه است. از منظر آنها هر چقدر نتيجه يک علم عيني تر و ملموس تر باشد شرافت و ارزش آن نسبت به بقيه دانش ها بيشتر است. همانند پزشکي که چون به سلامت جسمي مردم در ارتباط است و يا مثل رشته حقوق چون با حقوق آدمي و معيشت مردم سروکار دارد. از اين رو ملاک طبقه بندي علوم نزد مردم عادي نتيجه عيني و سود بيشتر است. ملاک اکثر کساني که طالب علم و دوستدار دانش هستند را « روش علوم » است . اينها با توجه به نوع علاقه و انگيزه نهفته در درونشان به دنبال علمي هستند که پاسخ گوي اين علاقه باشد. مثلاً کساني که خيلي استعداد دارند به دنبال رياضي مي روند چون روش پيچيده و نظام مندي دارد و افرادي که داراي روح لطيفي هستند به ادبيات و هنر روي مي آورند چون گمشده خود را در آنجا مي يابند. اما در طبقه بندي علوم در نزد فيلسوفان علاوه بر توجه به ملاک هاي پيشين بر « موضوع » دانش ها تأکيد بيشتري وجود دارد. به نظر آنها هر علمي که از موضوع شريف تر و بزرگتر بحث کند از اعتبار و ارزش بيشتري برخوردار است. در روايات اسلامي به هر چهار ملاک پيش گفته، توجه شده است و نسبت به آموختن هر علمي بدان توجه داده شده است. امام علي(ع) در روايتي طبقه بندي علوم را براساس موضوع صورت داده است. ايشان مي فرمايد: «دانش ها چهارگونه اند: دانش فقه براي دين، دانش پزشکي براي تن، دانش نحو براي زبان، و ستاره شناسي براي شناخت زمان.»( 2) رسول اکرم(ص) در روايتي علوم را براساس روش و غايت بر سه قسم تقسيم مي کند: «دانش بر سه گونه اند: آيه اي محکم و استوار، قانوني عادلانه و يا سنتي پايدار؛ و غير از اينها تنها فضليت است.»(3) .................................................... نوشته سيد مهدي موسوي گروه حوزه علميه ................................................... 1- ابونصر محمد بن محمد فارابي، احصاءالعلوم، تهران، علمي و فرهنگي، 1364. 2- بحارالانوار، ج1، ص218 حديث42. 3- الکافي، ج1، ص32، حديث1.