وقتي طبيعت با ما قهر ميكند!
قهر و گاهي خشم طبيعت؛ اين عبارت شايد تعريف مناسبي از بلاياي طبيعي باشد كه هر لحظه ممكن است گوشهاي از زمين و ساكنان آن را درگير خود كند. در جريان وقوع بلايايي همچون سيل، توفان، آتشفشان، زمينلرزه، رانش زمين و اصابت صاعقه، محيط زيست زمين تنها در چند ثانيه آن چنان دستخوش تغييرات و به هم ريختگي ميشود كه ترميم نسبي آنها شايد سالها زمان ببرد.
مطالعه جديدي كه از سوي سازمان ملل در اين خصوص انجام شده نشان ميدهد، تنها در سال گذشته سيلاب، توفان، خشكسالي و ساير فجايع و بلاياي مرتبط با اوضاع جوي زمين، بيش از 20 ميليون نفر را بيخانمان كرده است كه اين رقم تقريبا 4 برابر آوارگان برجا مانده از مناقشات نظامي در گوشه و كنار زمين است. اما اكنون پرسش سادهاي مطرح ميشود و آن اينكه بلاياي طبيعي چگونه در زمان بسيار كوتاهي چنين خسارات و تبعات سنگيني براي جوامع مختلف به همراه دارند؟ چه عواملي در بروز و تشديد آنها مؤثر است و آيا بشر اين توانايي را دارد كه وقوع آنها را متوقف كند و حتي به تأخير بيندازد؟ و آخر اينكه چه راههايي براي مقابله با آنها و به حداقل رساندن تبعات منفي و دردناك شان وجود دارد؟ در اين ميان، به نظر ميرسد شناسايي دقيق بلاياي طبيعي تعريف شده در زمين و ارتباط آنها با فصول مختلف سال، آغاز مناسبي براي كسب آمادگي در رويارويي با آنها باشد.
وقتي زمين ميلرزد
وقتي صفحات تكتونيكي زمين به حركت درميآيند، ديگر زماني براي مقابله با اين پديده شوم طبيعي وجود ندارد. كارشناسان بر اين باورند كه زمينلرزه از مهمترين بلاياي طبيعي است كه بشر در رخ دادن آن تقريبا نقشي نداشته و از آنجا كه هنوز فناوريهاي لازم براي پيشبيني آن نيز توسعه چنداني پيدا نكردهاند، كسب آمادگي در برابر وقوع احتمالي آن تنها راه به حداقل رساندن تبعات منفي آن است. نقشههاي زمينشناسي نشان ميدهند كه حدود 80 درصد از زمينلرزهها در حاشيه اقيانوس آرام به وقوع ميپيوندند و از اين رو به اين منطقه بسيار وسيع، «حلقه آتش» نيز گفته ميشود. علت اصلي اين نامگذاري فعاليتهاي شديد آتشفشاني است كه در اين منطقه وسيع از جهان ديده ميشود. بيشتر زمينلرزهها در نقاط گسلهدار زمين روي ميدهند؛ جايي كه صفحات تكتونيكي يا همان صخرههاي غولپيكري كه لايه سطحي زمين را تشكيل دادهاند با يكديگر برخورد ميكنند يا روي هم كشيده ميشوند. اين نوع برخوردها در سطح زمين همواره تدريجي و غيرقابل احساس هستند، اما اين در حالي است كه امكان شكلگيري فشارهاي شديد ميان صفحات زمين وجود دارد و زماني كه اين فشار بسرعت رها ميشوند، لرزشهاي شديدي ايجاد ميشود كه به آنها امواج لرزشي گفته ميشود. دانشمندان به اين نتيجه رسيدهاند كه امكان وقوع زمينلرزه در نقاط بسيار دور از گسلها نيز وجود دارد و آن زماني است كه صفحات زمين با كشش همراه شده باشند.
شناسايي دقيق بلاياي طبيعي تعريف شده و ارتباط آنها با فصول مختلف سال آغاز مناسبي براي ايجاد آمادگي در رويارويي با آنهاست.
زمينلرزههايي كه بين 3 تا 5 ريشتر قدرت داشته باشند، زمينلرزههاي ضعيف يا خفيف شناخته ميشوند و آن دسته زمينلرزههايي كه بين 5 تا 7 ريشتر قدرت داشته باشند نيز زمينلرزههاي قدرتمند به حساب ميآيند. اگر قدرت زمينلرزه بين 7 تا 8 باشد، به آن زمينلرزه بزرگ و به بيشتر از آن نيز يك بلاي طبيعي به معناي واقعي كلمه اطلاق ميشود. به طور ميانگين، سالانه 8 زمينلرزه عمده گوشه و كنار جهان را به لرزه درميآورد كه در نتيجه آنها حدود 10 هزار نفر جان خود را از دست ميدهند. تحقيقات متعدد نشان دادهاند كه هنگام وقوع زمينلرزهاي كه شايد تنها چند ثانيه به طول بكشد، رانش صفحات زمين چندان موجب كشته شدن افراد نميشود و اين عوارض و موانع مصنوعي محيط اطراف نظير سقوط ساختمانها و برجها و همچنين پلهاست كه با سقوط خود موجبات مرگ شمار قابل توجهي از افراد را فراهم ميآورد. به عقيده كارشناسان، زماني كه زمينلرزه با جاري شدن سيل، رانش گل و لاي و آتشسوزي همراه باشد، تبعات آن به مراتب سنگينتر و جبران آن نيز به زمان بسيار بيشتري نياز خواهد داشت.
آمادگي در برابر زمينلرزه
زمينلرزه تنها در چند ثانيه شهري را به هم ميريزد. سرعت بالا و قدرت تخريب اين بلاي طبيعي، گزينههاي محدودي را براي حفظ جان و به حداقل رساندن خسارات مالي برجاي ميگذارد. كارشناسان همواره توصيه ميكنند كه براي مقابله با زمينلرزه آمادگي داشته باشيد. از آن گذشته، از پيش تعيين كردن نقاط مطمئن در منازل و ادارات براي پناه گرفتن در زمان وقوع زمينلرزهها شانس حفظ جان را به طرز قابل توجهي افزايش ميدهد. همچنين در اين نقاط بايد براي چند روز غذاي قابل ذخيره انبار كرد تا در صورت لزوم از آنها استفاده شود. اما هنگام وقوع زمينلرزه بايد از شيشهها و قفسه كتابها فاصله گرفت و اگر در آن لحظه در خودرو و در حال رانندگي هستيد، بهتر است سرعت خود را كم كنيد و خودرو را به فضاي باز برسانيد و تا پايان لرزش زمين در آن بمانيد.
قدرت شگفتانگيز آب
براي پي بردن به قدرت تخريب اين بلاي طبيعي مقايسه جالبي را مطالعه كنيد: تنها چند روز پس از آغاز سال 2004، سواحل اقيانوس هند شاهد مخربترين سونامي عصر حاضر بود. به عقيده دانشمندان، اين سونامي انرژي شگفتانگيزي معادل 23 هزار بمب اتمي داشت كه در جريان جنگ جهاني بر سر مردم هيروشيما انداخته شد. در آن حادثه و تنها در يك روز حدود 15 هزار نفر جان خود را از دست دادند. اهميت اين حادثه و اين نكته كه شمار قابل توجهي از افراد در يك چشم به هم زدن از بين ميروند موجب شده اين پديده دردناك از خطرناكترين بلاياي طبيعي زمين باشد. اما سونامي چيست؟ سونامي يك سري از امواج اقيانوسي است كه هنگام شكلگيري، حجم خيرهكننده و به گفته برخي محققان «غيرقابل باوري» از آب را به همراه خود به سمت ساحل منتقل ميكنند. ارتفاع چنين امواجي كه راهي خشكي ميشوند تا بيش از 30 متر گزارش شده است. اين امواج كه بيشتر به ديوارههاي آبي شباهت دارند براحتي و در يك چشم به هم زدن موجب تخريب گسترده مناطق ساحلي و صدها متر تا دل خشكي ميشوند.
دانشمندان معتقدند كه اين امواج سهمگين عمدتا با زمينلرزههاي دريايي بزرگي همراه هستند كه اثر آن تا نواحي ساحلي نيز كشيده ميشود. زماني كه بستر اقيانوس در نواحي ساحلي دچار نوسانات شديدي ميشود، حجم خيرهكنندهاي از آب را به همراه خود جابجا ميكند و به اين ترتيب سونامي شكل ميگيرد.
آمادگي در برابر سونامي
سونامي پديده شوم عظيمي است كه در حال حاضر بشر براي مقابله با آن كار خاصي نميتواند انجام دهد. در زمان رسيدن چنين امواجي به ساحل، تماشاي آنها مساوي با مرگ خواهد بود. كارشناسان در اين حالت توصيه ميكنند كه به جاي تماشاي چنين پديدهاي بايد هرچه سريعتر از ساحل دور شد.
وقتي همه جا را آب فراميگيرد
سيل از جمله بلاياي طبيعي است كه بشر در شكلگيري آن سهم قابل توجهي دارد. تغييرات جوي كه در دهههاي اخير به واسطه اقدامات بشري روي دادهاند، موجب به هم خوردن تعادل حاكم بر طبيعت شده كه نتيجه آن تشديد پديدههايي همچون سونامي و سيل بوده است. تحقيقات دانشمندان نشان داده است كه مناطق متعددي از جهان مستعد جاري شدن سيل هستند. در حقيقت، نگاهي به نقشه زمين نشان ميدهد كه بجز مناطق خشك آفريقا، ساير مناطق جهان از شرق آسيا گرفته تا قلب اروپا و آمريكاي شمالي و لاتين در فصلهاي مختلف سال مستعد جاري شدن سيل هستند.
در اواخر تابستان سال 2005، توفان مخرب كاترينا، موجب جاري شدن سيل در نيواورلئان آمريكا و مناطق وسيعي از اطراف آن شد كه در نتيجه آن خسارت نجومي 200 ميليارد دلاري بر اقتصاد آمريكا تحميل شد. نكته قابل تأمل اين است كه از اين سيل به عنوان بزرگترين بلاي طبيعي در تاريخ آمريكا از نظر خسارات مالي ياد ميشود. تحقيقات نشان ميدهند فاكتورهاي گوناگوني در جاري شدن سيل نقش دارند. پديدههاي طبيعي نظير تندبادها، سيستمهاي آب و هوايي و آب شدن يخ و برف در مناطق كوهستاني و سرد زمين از عوامل تأثيرگذار در راه افتادن سيلاب هستند. نگاهي به اين عوامل نشان ميدهند كه اقدامات مخرب بشري در محيط زيست زمين كه تغييرات جوي را به همراه دارد تأثير قابل توجهي بر تعادل طبيعي زمين و سيستمهاي حاكم بر آن دارد.
كارشناسان معتقدند برخي عوامل نظير نبود كافي آب بند و خاكريزهاي منطقهاي و همچنين نبود سيستم مناسب فاضلاب، تأثير قابل توجهي بر جاري شدن سيل دارد. بررسيهاي آماري نشان ميدهند كه تنها در آمريكا سالانه تا 140 نفر بر اثر جاري شدن سيل جان خود را از دست ميدهند و اين در حالي است كه خسارت مالي در حدود 6 ميليارد دلار نيز بر جاي ميماند.
آمادگي در برابر جاري شدن سيل
سيل نيز همچون سونامي ناگهان جاري ميشود و خسارات جاني و مالي قابل توجهي برجاي ميگذارد. در اختيار داشتن نقشه راههاي اطراف و سرعت عمل در زمان جاري شدن سيل شانس زنده ماندن افراد در معرض خطر را افزايش ميدهد.
منبع: جام جم
