خاندان مقاومت و سياست خانواده حکيم در ميان بيوت مراجع تقليد تاريخ شيعه از ويژگي منحصر به فردي برخوردار بوده است خانواده حکيم در ميان بيوت مراجع تقليد تاريخ شيعه از ويژگي منحصر به فردي برخوردار بوده است. علاوه بر تأثيرگذاري بي نظير اين بيت در تاريخ سياسي معاصر عراق، بيش از 60 نفر از علما، فضلا و ديگر چهره هاي فعال اين خاندان قرباني خشونت کور رژيم بعثي صدام شده و به روش هاي گوناگوني شکنجه و جان باخته بودند. بيش از 60 شهيد اين خاندان، بيت حکيم را به بيت محبوب و مقبول ميليون ها شيعه عراقي بدل کرده و قدرت کم نظيري به آن بخشيده است. اصالت اين خاندان به پزشک اصفهاني دربار شاه عباس صفوي بازمي گردد که در جريان سفر مقتدرترين پادشاه سلسله صفو يه به عتبات عاليات به درخواست اهالي نجف در آن ديار ماندگار شد و حکيم عراقي ها شد. از نسل اين حکيم باشي شاه عباس، علما و مراجع تقليد بزرگي برخاستند که نامدارترين آنها آيت الله العظمي سيد محسن طباطبايي حکيم بود. وي که پس از درگذشت آيت الله العظمي بروجردي در ايران، حدود يک دهه به يکي از مراجع تقليد بزرگ شيعه بدل شده بود، سد محکمي در برابر افزون خواهي هاي حزب بعث شد و محدوديت ها و سختي هاي فراواني را به جان خريد. اما پس از درگذشت وي بود که سختگيري ها بر فرزندان و خاندان وي شدت گرفت و به جدال خونيني بدل شد. فرزندان اين مرجع فقيد به سازماندهي اعتراضات مردمي عليه استبداد بعثي ها پرداخته و اميد ميليون ها شيعه عراقي شدند. آنها يکي از پس ديگري زنداني، شکنجه و کشته مي شدند و نام خاندان حکيم به سمبل مقاومت مظلومانه عراقي ها بدل شده بود. از ميان ده پسر آيت الله حکيم، هفت نفر از آنها به دست صدام شهيد شدند که برخي از آنها از مجتهدين نجف شمرده مي شدند. با پيروزي انقلاب اسلامي ايران و تجاوز صدام به کشورمان، باقي مانده اين خاندان به ايران مهاجرت کرده و مقيم تهران شدند تا رهبري مبارزه مسلحانه و سياسي عليه صدام را از ايران ادامه دهند. آيت الله سيد محمد باقر حکيم به همراه آيت الله سيد محمود هاشمي شاهرودي در امتداد فعاليت حزبي پيشين خود در حزب الدعوة الاسلامية، مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق را تأسيس کرده و شاخه نظامي آن را نيز به نام سپاه بدر براي جنگ عليه حکومت صدام راهي جبهه هاي جنگ ايران عليه عراق کردند. پس از استعفاي آيت الله هاشمي شاهرودي از رياست مجلس و استقرار دائمي وي در حوزه علميه قم، سيد محمد باقر حکيم از سخنگويي مجلس به رياست آن ارتقاع يافت و برادرش عبدالعزيز نيز مرد شماره 2 اين حزب سياسي ، نظامي شد. عبدالعزيز حکيم در طي دو دهه اقامت اجباري در ايران، توانست به چهره اصلي ديپلماتيک حزب بدل شده و راه را براي زعامت ديني برادرش هموار کند. وي به نمايندگي از برادر در مذاکرات متعدد با مقامات سياسي غرب حاضر مي شد و نقش مهمي در سقوط دولت صدام ايفا کرد. با فروپاشي حکومت حزب بعث در فروردين 1382 اعضاي مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق نيز به تدريج به کشورشان بازگشته و عهده دار امور سياسي و امنيتي شدند. آيت الله محمد باقر حکيم نيز که به اذعان بيل کلينتون رييس جمهور اسبق آمريکا رهبر معنوي ميليون ها عراقي بود، چند هفته پس از آزادي عراق در ميان استقبال عظيم مردمي به نجف بازگشت و امام جمعه نجف شد. او که نقش مهمي در تعديل مواضع تندروانه برخي گروه هاي شيعيان عراقي عليه قواي متفقين ايفا مي کرد، به تدريج نشان داد که ترجيح مي دهد به يکي از رهبران مذهبي شيعه در عراق بدل شود و امور سياسي و حزبي را به برادر کوچکش عبدالعزيز واگذارد. اما تروريست هاي وابسته به حزب بعث به او مهلت ندادند و شهريور شش سال پيش با انفجار انتحاري يک خودرو پس از برگزاري نماز جمعه اول ماه رجب در حرم امام علي(ع)، آيت الله حکيم در کنار ده ها نفر ديگر به شهادت رسيد. در شش سال گذشته اگرچه آيت الله محمد سعيد حکيم يکي از علماي خاندان حکيم در کنار آيت الله العظمي سيستاني به عنوان يکي از مراجع اربعه نجف شناخته مي شد، اما نقش پررنگ سيد عبدالعزيز که جانشين برادر شده بود، خاندان حکيم را همچنان به عنوان گروه مؤثر در سياست ورزي عراق حفظ کرد. علاوه بر آنکه رياست دوره اي شوراي انتقالي حکومت عراق مدتي به عبدالعزيز حکيم واگذار شده بود، نيروهاي وفادار به وي توانستند اکثريت قابل توجهي در پارلمان و دولت عراق به دست گيرند. روابط نزديک وي با مراجع نجف سبب شده بود که نفوذ وي از ديگر شخصيت ها و گروه هاي ديگري شيعه همچون مقتدا صدر و حزب الدعوة بيشتر باشد. حزب او دو سال پيش کلمه «انقلاب» را از نام خود برداشت و به مجلس اعلاي اسلامي عراق تغيير نام داد. با اين حال ابتلاي عبدالعزيز حکيم به بيماري سرطان ريه از سه سال پيش روند نقش آفريني اين خاندان را با چالش هاي جدي مواجه کرده است. اگرچه حجة الاسلام سيد عمار حکيم فرزند ارشد در سه سال گذشته به تدريج توانسته نقش محوري پدر را به عهده گيرد، اما هنوز معلوم نيست که آيا کاريزماي بيت حکيم همچنان در ساختار سياسي عراق اثر خواهد داشت يا از قدرت آن کاسته خواهد شد؟ تنظيم براي تبيان حسن رضايي گروه حوزه علميه