پرسش

منظور از قاعده رفع التقاء ساکنین در قرآن چیست؟

پاسخ

با نام و یاد خدا و با سلام

التقاء به معنی نزدیک شدن یا ملاقات کردن و ساکنین به معنی دو ساکن می باشد. در قرائت و تجوید قرآن سه نوع ساکن وجود دارد

1 – ساکن ذاتی. یعنی حرف علامت ساکن دارد و ما آنرا ساکن نکرده ایم. مانند کلمه ی منهم که حرف نون علامت ساکن دارد. به این ساکن اصطلاحاً ذاتی می گویند.

2 – ساکن عارضی. یعنی ما باعث ساکن شدن حرف شده ایم. مانند العالمینً که هنگام وقف خوانده می شود العالمین. به این ساکن عارضی گفته می شود و فقط هم در هنگام وقف صورت می گیرد.

3 – ساکن قراردادی یا اعتباری. در آوا شناسی و تجوید سه حرف الف مدی و واو مدی و یاء مدی را قرارداداً ساکن محسوب می کنند. در مسئله ی التقاء سا کنین همیشه یک طرف حرف ساکن، ساکن اعتباری است. برای روشن شدن مطلب به این مثالها توجه کنید.

بهذاالبلد. در این کلمه الف البلد همزه وصل است که هنگام وصل دو کلمه خوانده نمی شود. لذا حذف خواهد شد. حال ما با این حالت روبرو هستیم بهذا لبلد. ملاحظه می فرمایید که الف مدی که ساکن است در مجاورت لام ساکن کلمه البلد قرار گرفته است. به این حالت التقاء ساکنین گفته می شود. برای اینکه رفع التقاء شود ساکن اولی را حذف کرده و حرکت قبلی آنرا به ساکن بعدی وصل می کنند لذا این کلمه به صورت بهذَ لبلد خوانده خواهد شد. عدم رفع التقآی ساکنین هم عرف زبان عربی نیست و هم عرف قرائت. زیرا قرائت قرآن در مواردی از عرف زبان عربی تبعیت می کند. نکته آخر اینکه چرا در رفع التقاء ساکنین به جای فتحه، ضمه و یا کسره قرار نمی دهند باید عرض کنم که زیرا فتحه از جنس الف، کسره از جنس یاء و ضمه از جنس واو مدی می باشد. در قرآن کریم در سوره حجرات استثنایی وجود دارد که به آن اشاره می کنم. در آیه 11 سوره حجرات کلمه ی بئس الِـاسم الفسوق به علت اینکه رفع التقاء ساکنین شود به حرف لام کلمه الاسم کسره می دهند. قاعده در رفع التقاء ساکنین این است که به ساکن اول کسره بدهند ولی مورد بالا چون ما الف مدی داشتیم با حرکتی از جنس خود الف قرار بدهیم و قرار دادن هرگونه حرکت دیگری اشتباه می باشد. همزه دومی در کلمه الاسم همزه وصل است و نشانه ی آن صاد کوچکی است که بر روی آن قرار می دهند لذا نباید آن را با همزه قطع اشتباه گرفت.

این کلمه به دو وجه خوانده می شود:

1 – لِسمُ الفسوق

2 – اَلِسمُ الفسوق

در مورد اولی باید عرض کنم که باز هم التقاء بوجود می آید لذا به حرف اولی برای رفع این مشکل کسره می دهند.