پرسش

در مورد مزمت و یا حدود و ثغور شایعه سازی و تغییر افكار عمومی از دیدگاه قران و احادیث سوال داشتم.
با تشكر

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
شایعه به انتشار خبر راست یا دروغی است كه اولا در موارد نامشروع ـ مثل اخبار خصوصی افراد ـ و در جای نامشروع و غیرقانونی آن منتشر شده، و ثانیا به انگیزه و اهداف خاص بزرگنمایی و زشتنمایی شده باشد. شایعه می تواند در راستای بد جلوه دادن یك شخص یا جریان، و یا خوب جلوه دادن آنها باشد.
برای شكل گیری شایعه معمولاً سه دسته، خواسته و ناخواسته، نقش دارند:
1. ایجاد كنندگان شایعه.
2. پخش كنندگان شایعه.
3. دنبال كنندگان شایعه.
به دسته اول در آیه شریفه «لئن لم ینته المنافقون والذین فی قلوبهم مرض والمرجفون فی المدینة لنغرینّك بهم...» یعنی البته بعد از این اگر منافقان و و آنان كه در دلشان مرض و ناپاكی است و هم آنان كه در مدینه بر ضد اسلام دروغ پراكنی می كنند و دل اهل ایمان را مضطرب و هراسان می سازند دست از این زشتی و بدكاری نكشند ما هم تو رابه قتال آنها برمی انگیزیم... ـ (احزاب/60) ـ با اصطلاح "مرجفون" اشاره شده است؛ و به دسته دوم در آیه كریمه «وإذا جاءهم أمر من الأمن أو الخوف أذاعوا...» یعنی منافقان چون امری كه باعث ایمنی یا ترس مسلمین است و باید پنهان داشت منتشر می سازند[تا دشمنان آگاه شوند] ـ (نساء/83) ـ و روایت "من أذاع فاحشة كان كمبتدئها» یعنی كسی كه مطلب ناگواری را پخش كند مانند ایجادكننده آن است.(كافی، ج2، باب التعییر)
به دسته سوم نیز در آیه شریفه «ولولا فضل الله علیكم و رحمته فی الدنیا والآخرة لمسّكم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم إذ تلقّونه بألسنتكم وتقولون بأفواهكم ما لیس لكم به علم وتحسبونه هیّنا...» یعنی اگر فضل و رحمت خدا در دنیا و عقبی شامل حال شما مؤمنان نبود، به مجرد خوض در این گونه سخنان [نفاق انگیز] به شما عذاب سخت می رسید؛ زیرا شما آن سخنان دروغ منافقان را از زبان یكدیگر تلقی كرده و حرفی بر زبان می گویید كه به آن علم ندارید و كار را سهل و كوچك می پندارید... ـ (نور/15) ـ پرداخته شده است.
در كنار سه دسته فوق، دو گروه متضاد قرارمی گیرند، كه ظاهراً ارتباط مستقیم در تكوین شایعه ندارند: "دوستداران شایعه" و "مخالفین بالقوه و بالفعل شایعه".
قرآن به دسته اول شدیداً تاخته است.«إنّ الّذین یحبّون أن تشیع الفاحشة...» یعنی آنان كه دوست می دارند كه در میان اهل ایمان كار منكری را اشاعه و شهرت دهند، آنها را در دنیا و آخرت عذاب دردناك خواهد بود...(نور/19)
كما این كه به مخالفین بالقوه(مؤمنین عادی) توصیه مؤكّد كرده است كه بی تفاوت نباشند، و شایعه را تهمتی بیش ندانند.(نور/12 تا 16) و در روایتی هم به این مسئله با تعبیر "كذّب سمعك..."(تفسیر نمونه، ج4، ص31) اشاره شده است.
مخالفین بالفعل(خواص مؤمنین) كه همان رهبران فكری جامعه می باشند، كسانی هستند كه مسلمان ها وظیفه دارند به محض اطلاع از شایعه آنان را در جریان بگذارند تا آنان(رهبران) به "ریشه یابی" شایعه(استنباط) و پیگیری قضیه بپردازند.«... ولو ردّوه إلی الرّسول...» یعنی اگر به رسول و به اولی الامر رجوع می كردند همانا تدبیر كار را آنان كه اهل بصیرتند می دانستند....(نساء/83)
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.