پرسش

اگر به روش و منش امامان بعد از امام حسین بنگریم می بینیم كه به جای اینكه درس مقابله با حكومت جور را بگیرند درس سكوت را گرفته اند در واقع درسی را كه واقعه عاشورا به امامان بعد از عاشورا داد حتی امام سجاد كه در صحنه حضور داشتند سكوت بود و این سكوت و غیبت روز به روز بیشتر می شد در واقع سیاست را به اهل سیاست سپردند و دین را یه اهل دین چون تجربه تلفیق دین و سیاست ناموفق بود آیا این سخنان درست است؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
قبل از هر چیز، توجه دارید كه ائمه اطهار(علیهم السلام) معصوم و "مؤید من عندالله" بودند و وظیفه خود را، هر كدام با توجه به شرایط و ویژگی های زمانه خویش از الهام خداوند می گرفته اند.
با مراجعه به كتب تاریخ و كتبی كه به شرح و بیان شرایط زمانی و فضای موجود در زمان ائمه اطهار(علیهم السلام) پرداخته اند، می بینیم واقعیت غیر از آن چیزی است كه شما به آن اشاره نموده اید.
با شناخت فضای سیاسی و جوّ حاكم بر زمانه هر یك از امامان، به روشنی و قاطعیت می توان گفت كه اگر امام حسین(ع) در زمان امامان بعد از خود می زیستند، همان كاری را می كردند كه آن امامان انجام دادند؛ و اگر هر یك از امامان دیگر نیز در زمانه امام حسین(ع) می بودند همان كاری را كه حضرت سیدالشهدا(ع) انجام دادند آنان نیز انجام می دادند. پس باید شرایط سیاسی و امكانات و فضای موجود در زمان هر امام معصوم(ع) جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.
در زمان امام حسین(ع) شرایط برای یك قیام خونبار و قیام مسلحانه فراهم بوده است. در آن شرائط قیام علیه حكومت وقت، اعلام رسمی غیر اسلامی بودن آن بود؛ امری كه با گذر زمان در نزد مردم وارونه جلوه كرده بود. حال كه معاویه با تخلف علنی از مفاد معاهده صلح یزید فاسد را خلیفه قرار داده و همه قواعد روشن اسلامی در باب حكومت را زیر پا گذارد، وقت آن بود كه رسما اعلام برائت از او شود. پس از این مرحله دیگر این وظیفه بر عهده امامان بعدی نبوده است.
امامان بعد دو كار باید می كردند: یكی زنده نگاه داشتن جریان كربلا و پیام آن؛ و دیگری تلاش در جهت جایگزینی حكومت در حد امكان.
دوره امام سجاد(ع) را می توان این گونه معرفی كرد:
1. دوره ناامیدی از پیروزی مسلحانه.
2. كوشش سازنده به امید ایجاد حكومت اسلامی توسط خاندان پیامبر(صلی الله علیه وآله) در درازمدت.
3. زمینه سازی برای رسیدن به این هدف از رهگذر كار فرهنگی و تربیت نیروی انسانی مناسب.
4. تبیین تفكر اصیل اسلامی از طریق نشر معارف صحیح اسلامی، و نشان دادن بدعت ها و تحریف ها.
فراموش نشود كه حادثه دلخراش عاشورا اختناق كشنده ای بر شیعیان حاكم ساخت، و با انعكاس خبر این حادثه در سراسر كشور اسلامی آن روز به ویژه در عراق و حجاز، رعب و وحشت شدیدی بر محافل شیعه حكمفرما گشت، زیرا مسلم شد كه یزید آماده است تا حد كشتن فرزند پیامبر اكرم(ص) و اسیر كردن زنان و فرزندان او حكومت خود را استحكام بخشد و در راه تثبیت پایه های حكومت خویش از هیچ جنایتی دریغ نمی كند.
این رعب و وحشت با بُروز فاجعه "حَرّه" و سركوب شدید و بی رحمانه در سال 63 هجری در شهر مدینه توسط نیروهای یزید، و همچنین سركوب قیام مختار، شدت بیشتری یافت به گونه ای كه شیعیان و پیروان امامان دستخوش ضعف و سستی گردیدند و تشكّل و انسجام و وحدتشان از هم پاشید.
امام سجاد(ع) با اشاره به این وضع ناگوار فرمودند: "در تمام مكه و مدینه بیست نفر نیستند كه ما را دوست بدارند."(بحارالأنوار، ج46، ص143) البته مراد از حب اهل بیت، در اینجا محبت همراه با اطاعت است، نه آن كه كسی نیست كه ما را به حق بداند.
دوران امامت امام سجاد(ع) مصادف با یكی از سیاه ترین ادوار حكومت در تاریخ اسلام بود. اگر چه پیش از آن حضرت خلافت اسلامی دستخوش انحراف گشته و به یك حكومت استبدادی و خودكامه تبدیل شده بود، اما در زمان امام چهارم این تفاوت را داشت كه سردمداران حكومت به صورت آشكار و بدون هیچ گونه پرده پوشی، به مقدّسات اسلامی دهن كجی كرده و آن ها را پایمال می كردند و هیچ كس هم جرأت كوچكترین مخالفتی را نداشت؛ آن هم با سركار آمدن افراد بی رحم و سفاكی همچون حجّاج.
در زمان خلافت بنی العباس نیز به نحو دیگری این جوّ خفقان و فشارهای سیاسی و دشمنی های آشكار بر امامان معصوم(ع) و پیروان آنان اعمال می شد.
بنابراین امامان معصوم(ع) پس از قیام عاشورا دو راه در پیش داشتند:
1. یا این كه با ایجاد هیجان و احساسات، و با یك حركت تند و متهوّرانه عده ای را به دور خود جمع كنند و پرچم مخالفت با دستگاه ظالم حاكم را بالا ببرند و حادثه ای شورانگیز بیافرینند، ولی بر اثر آماده نبودن شرایط لازم برای پایداری و اقدام عمیق، شعله های این حركت فروبخوابد، و میدان را برای تاخت و تازهای حاكمان ظالم خالی شود، و با كشته شدن امام(ع) و یارانشان، اسلام راستین نیز از بین برود.
2. و یا این كه می بایست احساسات سطحی را به وسیله تدبیری پخته و سنجیده مهار كنند و زمینه را برای تجدید حیات اسلام و بازآفرینی جامعه اسلامی از نظر فرهنگی و كما بیش اجتماعی، و در نهایت نظام حكومتی اسلام فراهم نمایند و با تربیت افراد صالح و شایسته، به مبارزه ای بی امان ولی پنهان مشغول باشند.
شكی نیست كه راه اول راه فداكاران است، ولی یك رهبر و امام كه شعاع تأثیر عمل او نه تنها دایره محدود زمان خود، بلكه سراسر عمر تاریخ را در برمی گیرد، كافی نیست كه فداكار باشد، بلكه علاوه بر آن باید دوراندیش و باتدبیر باشد تا بتواند وظیفه الهی خود را كه حفظ اسلام محمدی(ص) است به بهترین نحو ممكن به انجام برساند.
به طوركلی پس از واقعه كربلا، كه غیر اسلامی و مستبد بودن حكومت بر همگان روشن شد، در ابتدای كار همین دو حركت فوق الذكر در صحنه سیاست آن زمان برای مقابله با حكومت تحقق یافت: یكی مبارزه علنی و دیگری مبارزه مخفی.
حركت مختار، قیام زید، نهضتهای حسنی و .... حمایت از این حركتها اختصاصی هم به شیعیان نداشت. مثلا ابوحنیفه از قیام زید حمایت كرد و به او كمك مالی داد. همه ائمه چهارگانه اهل سنت هم در اول كار از سوی حكومت مورد تعرض واقع شدند.
اما پس از مدتی ـ كه این حركتها هم سركوب شدند ـ مواجهه با حكومت به سه شكل تحقق یافت:
یكی ادامه حركت مبارزه علنی و قیام مسلحانه، كه توسط خوارج پیگیری شد، و در نهایت هم به نابودی آنان انجامید.
دیگری سازش و همراهی با حكومت. امامان اهل سنت پس از یك دوره تعرضی كه به آنان شد این راه را پیش گرفتند.
سوم مبارزه منفی و تقویت بنیه فرهنگی جامعه اسلامی، و به خصوص شیعی، و در نهایت تشكیل دولت در دولت. این روشی بود كه ائمه اهل بیت پیش گرفتند. این روش با تشكیل حوزه های درس معارف و تشكیل شبكه گسترده وكالت امام در سراسر بلاد اسلامی و ایجاد هماهنگی بین شیعیان و ترویج مكتب اهل بیت به مسیر خود ادامه داد، و موفق هم ماند. این حركت اگر چه به تشكیل حكومت اسلامی نینجامید، ولی این چنین نبود كه در راستای مبارزه برای تشكیل حكومت اسلامی نباشد، و البته بدون آن هم بهره خود را داشت.
مبارزه منفی هم مبارزه ای سیاسی است. به علاوه ادله قاطعی لفظی بر ارتباط دین با سیاست، امری است كه هر توجیهی غیر آن را به كناری می گذارد.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتب تاریخی از جمله "سیره پیشوایان"، نوشته مهدی پیشوایی و "زندگانی چهارده معصوم"، اثر حسین عمادزاده و "چهارده معصوم"، تالیف شیخ عباس قمی(ره) و "الإرشاد"، از شیخ مفید و... مراجعه نمایید.
در ضمن كد11535، در بخش تازه های مذهبی سایت در مورد بررسی زمان امام حسین(ع) با زمانه امام حسن(ع) است كه خواندن آن نیز مفید است، و به شما توصیه می كنیم.
پیروز باشید.
مشاور مذهبی ـ قم.