پرسش

مثنوی تا چه حد قابل اعتماد است؟

پاسخ

برادر گرامی !
بیش از اظهار نظر باید به نكات زیر توجه شود:
1- با نظر به مجموع كتاب مثنوی با تمام اطمینان می توان گفت كه این كتاب واقعیات و حقایق زیاد و عمیقی را در بر دارد، و مولانا جلال الدین توانسته است آنها را با هماهنگی اندیشه و هیجان قلب روحانی دریافت كرده و در قالب الفاظ شعری ارائه نماید.
این حالت هیجان روحی كه گاهی در ابیات مثنوی به اوج می رسد، چنان ارزش معنوی به كتاب مثنوی می دهد كه در هیچ یك از آثار عرفانی شرق و غرب دیده نمی شود.
2- از آن جهت كه این كتاب دارای مطالب گوناگون و پر معنا است نمی توان گفت این كتاب فلان اثر مشخص را در فرد یا قلمرو اجتماع ایجاد نموده است، ولی مطلبی را كه می توان ابراز كرد این است كه كتاب مثنوی خدمتی یزرگ برای متفكران انجام داده است. این خدمت بزرگ عبارت است از توسعه دیدگاه دانشمندان و كشانیدن آنها به اعماق روح و ذهن انسانی كه قرنها متمادی برای بشریت مطرح بوده است.
3-جلال الدین در كتاب مثنوی داستان ها و تمثیلات فراوانی آورده، و از آنها مطالب بسیار آموزنده ای را استخراج كرده است. برخی از این داستانها واقعیت تاریخی دارد و برخی دیگر در هیچ یك از منابع دیده نمی شود. مثلا این داستان كه امیر المؤمنین(علیه السلام) به ابن ملجم فرموده است:
"غم مخور جانا شفیع تو منم مالك روحم نه مملوك تنم"
این داستان در هیچ یك از منابع اسلامی نقل نشده است.
نتیجه ای كه از مجموع ملاحظات در باره كتاب مثنوی به دست می آید این است كه این كتاب می تواند یكی از عالی ترین منابع شهود گرائی و عرفان مثبت باشد، ولی به عنوان یك منبع برای حدیث و یا تاریخ اسلامی می بایست مورد بازنگری قرار گیرد.
نكته قابل توجه این است كه هر چند كتاب مثنوی از جایگاه ارزشمندی در معارف اسلامی برخوردار است، اما تنها كسی می تواند از این كتاب استفاده بهتر كند كه واجد شرایط زیر باشد:
1- بایستی حداقل از یك مكتب فلسفی اطلاع داشته باشد تا قادر به فهم اصطلاحات فلسفی فراوان موجود در كتاب مثنوی باشد.
2- اطلاع كافی در باره علوم اسلامی، از قبیل تفسیر، حدیث، اخلاقیات، مسائل كلامی و تا حدوی مسائل حقوقی، داشته باشد.
جهت آگاهی بیشتر و جامع تر نسبت به جایگاه كتاب به كتاب هائی كه در زمینه معرفی این اثر نگاشته شده، از قبیل "تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی" اثر علامه محمد تقی جعفری" مراجعه فرمایید.
خدا نگهدار