پرسش

با سلام
ایا عدالت نسبی میباشد یا مطلق؟لطفا توضیح دهید.
با تشكر

پاسخ

با سلام و عرض تحیت!
ظاهرا، منظور شما از نسبی و مطلق نسبیت و اطلاق حسن و خوبی عدالت است.
حكما و اصولیون عناوین و افعال را به سه دسته تقسیم می‌كنند:
1 ـ عناوینی كه تمام العلة بــرای حسن یا قبــح هسـتند؛ یعنی مطلقاً نیكو و خوب، و یا بد و زشــت هستند، از هــر كس و هـر جا و هـر زمـــان و هر مكان و....
2 ـ عناوین و افعالی كه مقتضی حسن و خوبی هستند؛ یعنی اگر مانعی سر راه آنها قرار نگیرد، خوب و نیكند؛ مثل راستگویی كه همیشه اقتضاء خوبی و نیكوئی دارد، مگر این كه مانعی ـ مثل به خطر افتادن جان یك انسان در اثر راست گویی ـ سر راه این اقتضاء را بگیرد، كه در این صورت راستگویی قبیح است، نه حسن.
در یك كلام، حسن و قبح این قسم مشروط به عدم مانع است.
3 ـ افعالی كه لااقتضاءاند؛ یعنی نه مقتضی حسن و خوبی در آنها هست و نه مقتضی قبح و بدی، بلكه وابسته به این كه ذیل چه عنوانی قرار بگیرند، بار ارزشی پیدا می كنند. مثلا وقتی در ماشینی در حال رانندگی هستید و بوق ماشین را می زنید، این "بوق زدن" فی نفسه نه خوب است و نه بد؛ ولی اگر این عمل جهت آگاهی دیگران و عدم تصادف باشد خوب، و اگر جهت مردم آزاری و تعدی باشد بد است. این قسم كاملاً نسبی هستند.
با توجه به این مقدمه ـ همانطور كه گذشت ـ عدالت و ظلم از نوع اول است؛ یعنی عدالت به طور مطلق خوب و اخلاقی است، از هر كس، در هر چیز و …، و ظلم به طور مطلق زشت و غیراخلاقی است، باز از هر كس و در هر چیز و …
لكن نباید افعال عادلانه را با خود آنها اشتباه گرفت. گاهی سخن گفتن (مثلا در یك شهادت به حق) مصداق عدالت می‌شود. اما این گونه نیست كه سخن گفتن یا شهادت(حتی شهادت به حق) مترادف و مساوی با عدالت باشد، بلكه شهادت به حق حداكثر از قسم دوم است.
به دیگر سخن عدالت و ظلم عنوان اند، نه فعل، و احیانا افعالی می تواند مصداق آن باشند. این افعال به حسب اوضاع و شرائط می تواند متفاوت باشد. گاه فعلی در شرائطی مصداق عدل است، و گاه همین فعل در شرائط دیگری ظلم خواهد بود.
گرچه در ماهیت و تعریف عدالت اختلاف نظرا بنیادین وجود دارد، ولی در آن چه گذشت اختلافی نیست.
درباره عدالت اگر خواهان تحقیق بیشتر باشید می‌توانید به شماره 10 ـ 11 مجله نقد و نظر رجوع كنید.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.