پرسش

سلام علیكم
ضمن تشكر و قدردانی از زحمات شما عزیزان
می خواستم سوال كنم در روایات ما در مورد مسائل ذیل حدیثی روایت شده است ؟ در صورت وجود خواهشمند است آنها را برای اینجانب ارسال نمائید
الف - تجوید قرآن
ب - نحوه قرائت قرآن_ قرائت مورد تایید معصومین چه قرائتی است؟
ج - صوت و لحن
د - تفسیر و چگونه تفسیر كردن قرآن
با تشكر و امتنان
خدا قوت - هادی آشتیانی

پاسخ

برادر محترم! به ترتیب به سؤالات شما می پردازیم.
1) در مورد تجوید و یادگیری اعراب الفاظ و رعایت آنها در موقع خواندن، به این روایات می توان استناد نمود:
امیرالمؤمنین(ع)می فرماید: «العلوم اربعة: الفقه للأدیان، و الطب للأبدان، و النحو للسان، و النجوم لمعرفة الأزمان»(مستدرك،ج 4، ص 278)
شاهد ما در این روایت تأكید حضرت بر علم نحو است كه شكل صحیح خواندن كلمات از لحاظ حركت و اعراب است. به نظر می رسد مراد حضرتش از "نحو" اعم از صرف و نحو و شاید علوم دیگر ادب باشد.
و یا در روایت دیگری می فرماید: «أعرب القرآن فإنه عربی»(كافی،ج 2، ص 615) و یا «إقرءوا القرآن بألحان العرب و اصواتها»(مستدرك، ج 4، ص 272)
در این دو روایت بر نحوه عربی خواندن قرآن تاكید شده است.
البته در مقابل، روایتی نیز وارد شده كه تذكر می دهد گمان نكنید همه قرآن فقط رعایت تجوید و قواعد نحوی آن است، به گونه ای كه باعث غفلت شما در نحوه خواندن قرآن شده و مانع داشتن حضور قلب و خشوع در هنگام تلاوت شود، بلكه به محتوا و مفاهیم آیات و همچنین حضور قلب و خشوع كه مهمتر از جوانب دیگر است، نیز باید توجه جدی داشت.
«من انهمك فی طلب النحو سلب الخشوع» یعنی كسی كه غرق در فراگیری علم نحو شود [و از جهات دیگر كلام و علوم معنوی غفلت كند] خشوع خود را از دست می دهد.(مستدرك، ج 4، ص 279)
2) در مورد قرائت و صوت، به این روایات می توان تمسك نمود:
رسول اكرم(ص) می فرماید: «زینوا القرآن باصواتكم فإن الصوت الحسن یزید القرآن حسنا» یعنی قرآن را با صوت نیكو زینت بدهید زیرا صوت نیكو بر زیبایی قرآن می افزاید.(مستدرك، ج 4، ص 273)
و همچنین از آن حضرت روایت شده: «إن لكل شیء حلیة و حلیة القرآن الصوت الحسن» یعنی برای هر چیزی زینتی است و زینت قرآن صوت نیكو است.(همان)
و نیز: «إقرءوا القرآن بألحان العرب و اصواتها» (مستدرك، ج 4، ص 272)
3) ظاهرا مراد شما از "قرائت مورد تأیید" نحوه قرائت است و نه قرائات هفت گانه یا دهگانه و ...
آنچه در مورد نحوه قرائت مورد تأیید ائمه معصومین(ع) در دست می باشد آن است كه اولا، سفارش به محزون خواندن قرآن شده است: از رسول گرامی اسلام(ص): «إن القرآن نزل بالحزن فإذا قرأتموه فابكوا...» یعنی قرآن با حزن نازل شده پس زمانیكه آن را قرائت می كنید گریه كنید [و یا در حزن و اندوه باشید].(مستدرك، ج 4، ص 270)
شاید هم بتوان كلمه اخیر روایت "فأبكوا" از باب افعال بخوانیم، یعنی در قرائت قرآن به گونه ای بخوانید كه دیگران را به گریه وادارید.
همچنین در احوالات امام كاظم(ع) آمده كه ایشان قرآن را با حزن قرائت می كردند: «و كان موسی أی الكاظم(ع) اذا قرأ كانت قرائته حزنا...»(همان)
و ثانیا، در مورد ترتیل در خواندن قرآن نیز روایات متعددی وارد شده كه به بعضی از آنها توجه كنید:
در ذیل آیه شریفه «و رتل القرآن ترتیلا» (مزمل/4) از حضرت علی(ع) چنین نقل شده: «بینه تبیانا، و لا تهذه هذ الشعر، و لاتنثره نثر الرمل، و لكن افزعوا به قلوبكم القاسیه، و لایكن هم أحدكم آخر السورة»
امام(ع) در این روایت توصیه می كند كه قرآن را آرام و شمرده بخوانید، و آن را مانند شعر كه سریع و پشت سر هم است، و یا مانند ریگهای پراكنده شده نخوانید، بلكه با آرامش و طمأنینه بخوانید به گونه ای كه دلهای سخت شما را بلرزاند، و همچنین موقع قرآن خواندن سعی شما بر این نباشد كه فقط سوره را به اتمام برسانید.(كافی، ج 2، ص 614)
در روایت دیگری نیز از امام صادق(ع) آمده: « هو أن تتمكث فیه و تحسن به صوتك» یعنی ترتیل آن است كه آن را با آرامش و به همراه صوت نیكو بخوانید.(بحارالانوار، ج 89، ص 191)
و ثالثا، در مورد نحوه تلاوت قرآن، و شروع و پایان آن اینگونه آمده :
راوی می گوید: از امام زین العابدین(ع) پرسیدم چه عملی از همه افضل است؟ فرمود: «الحال المرتحل. قلت و ما الحال المرتحل؟ قال فتح القرآن و ختمه كلما حل فی أوله ارتحل فی آخره»(بحارالانوار، ج 89، ص 204)
و در روایت دیگری از رسول اكرم(ص) آمده:« الحال المرتحل أی الفاتح الخاتم...» (همان، ص 205)
در این دو روایت بهترین شیوه تلاوت را اینگونه بیان فرموده اند كه از ابتدای قرآن شروع كرده و تا هر مقدار كه خواند، در مرتبه بعد از ادامه آن و جایی كه ختم كرده شروع به خواندن كند، و همینطور ادامه تا كل قرآن را تلاوت كند.
و رابعا، از سیره معصومین معلوم است كه در قرائت آیات قرآن می بایست كاملا به معنای آن توجه داشت.
در حالات امام رضا(ع) آمده كه ایشان در زمان خواندن قرآن وقتی به آیات بهشت یا جهنم می رسیدند، گریه كرده و از خداوند متعال بهشت را طلب كرده ، و از جهنم و آتش آن به خدا پناه می بردند.(بحارالانوار، ج 89، ص 210)
6) در مورد تفسیر قرآن به این روایات می توان توجه داشت: در روایات متعدی از تفسیر به رأی و تحمیل نظر و عقیده خود بر آیات قرآن نهی شده، و حتی چنین كاری را همسان كفر و یا دروغ بستن بر خدا، و جایگاه او را آتش جهنم دانسته اند:
«من فسر القرآن برأیه فقد افتری علی الله الكذب...»(وسائل الشیعه، ج 27، ص190)
و یا «من فسر القرآن برأیه فقد كفر»(بحارالانوار، ج 30، ص510)
و «من فسر القرآن برأیه فلیتبوا مقعده من النار»(عوالی اللآلی، ج 4، ص 104)
بنابر این آن روشی كه در تفسیر قرآن بر آن تأكید شده، استفاده نمودن از خود آیات قرآن در تفسیر آیات دیگر است.
خداوند می فرماید قرآن تبیان و روشن كننده همه چیز است.(نحل/89)
همچنین از امیرالمؤمنین(ع) نیز بر این مطلب تاكید شده كه بعضی آیات گواه و تفسیر كننده بعض دیگر آن است.
حضرتش در نهج البلاغه فرمود: « ...إن الكتاب یصدق بعضه بعضا...»(نهج البلاغه، خطبه 18)
و در این زمینه آیات متعدی هست كه ائمه معصومین(ع) آنها را با آیات دیگر تفسیر كرده اند.
همچنین شیوه دیگر تفسیر آیات، توجه نمودن و استناد به كلام رسول گرامی اسلام(ص) و اهل بیت معصوم ایشان(ع) می باشد.
روایت «إنما یعرف القرآن من خوطب به» به نیاز ما به مراجعه به كلام معصومین، در تفسیر قرآن، اشاره دارد.
از روایات معصومین، صلوات الله علیهم اجمعین، احیانا می توان روش های خاصی را نیز از ایشان فراگرفت و به كار برد.
كلام آخر اینكه آن تفسیری بهترین تفسیر است كه جامع و در عین حال با احتیاط باشد؛ از جوانب مختلف به آیه نظر كند و با توجه به همه آیات قرآن و روایات معصومین(ع)، و همچنین لغت و ریشه كلمات، و كذا با مراجعه به اقوال مفسران دیگر با عصای احتیاط به ترجمه و معنای قرآن دست یابد.
پیروز باشید.