پرسش

حكم اعدام مرتد با عدم اكراه در دین چگونه جمع میشود؟

پاسخ

در ارتباط با سؤال توجه شما را به چند مطلب جلب می كنیم:
1) كسی كه از زمان تولد مسلمان بوده ـ یعنی پدر و مادرش مسلمان بوده اند ـ اگر پس از بلوغ بعد از آن كه اعلام مسلمان بودن كرد، اسلام را انكار كند، و رسما از دین اسلام خارج گردد، مرتد فطری نامیده می شود. حكم چنین كسی، در صورتی كه ارتداد او ناشی از فتنه ای عام نباشد كه دین همه را متزلزل می كند و یا در اثر شبهه ای نباشد كه او را فریفته است، اعدام است.
2) اصل ورود به دین اجباری نیست "لا اكراه فی الدین" ولی اگر كسی وارد دین اسلام شد، خروج او آسان نیست. حكمت آن همان است كه قرآن در باب جهاد نیز فرموده است. اصل جهاد ـ مگر در موارد خاص ـ واجب نیست، ولی پس از شركت در جهاد فرار از آن حرام است. قرآن در سوره انفال آیه 15ـ16 می فرماید: "یا أیها الذین آمنوا إذا لقیتم الذین كفروا زحفا فلاتولوهم الأدبار و من یولهم یومئذ دبره إلا متحرفا لقتال أو متحیزا إلی فئة فقد باء بغضب من الله و مأواه جهنم و بئس المصیر" بلكه اساسا می توان گفت همه جوامع به نوعی برای خروج از آنچه آن را تمام هویت خود می دانند سخت گیرند. مثلا امروزه ملیت معیار هویت مهمی برای جوامع است. تابعیت یك شخص نسبت به یك ملیت اجباری نیست، ولی اگر كسی پس از قبول تابعیت آن را انكار كرد و تابعیت دیگری را پذیرفت، مورد نفرت آحاد آن ملت واقع می شود، و گاه برای آن مجازات هم وضع می كنند. علت آن هم این است كه تغییر تابعیت به نوعی توهین به ملیت سابق و موجب تضعیف روحیه ملی است. بر همین اساس اسلام هم در مورد هویت خود با احتیاط عمل می كند و نسبت به هتك آن سخت گیر است. یهود روش ایمان و ارتداد را به عنوان ابزاری برای تضعیف دین اسلام به كار می گرفتند. خداوند در سوره آل عمران آیه 72 می فرماید: "و قالت طائفة من اهل الكتاب آمنوا بالذی أنزل علی الذین آمنوا وجه النهار .اكفروا آخره لعلهم یرجعون."
3) مجازات مزبور برای ارتداد تنها برای كسی است كه اظهار خروج از دین كند، والا وجود شك و حتی طرح شبهه بدون آن كه در صدد انكار دین باشد، مستوجب آن مجازات نیست. امام صادق(ع) در حدیث صحیح می فرماید: "انما یكفر من جحد" كسی كافر می شود كه دین را انكار كند [و صرف شك موجب ترتب احكام و مجازاتهای ارتداد نیست.](اصول كافی/ج2/ص339) البته با شك ایمان منتفی است، ولی بر این شك، تا به انكار دین نینجامد، احكام و مجازاتهای كفر بار نمی شود. به عبارت دیگر، حكم اعدام برای مرتد در مورد كسی نیست كه شك دارد و یا حتی اعتقاد كفرآمیزی در درون دارد و در مقام اظهار آن برنیامده، بلكه تنها در مورد كسی است كه به اظهار و تبلیغ آن عقیده خلاف دین بپردازد، و در حقیقت قیام بر ضد جامعه اسلامی نماید. از اینرو چنین مجازاتی برای او بی‏دلیل نیست و با مسأله آزادی اندیشه نیز منافات ندارد و شبیه این قانون نیز در بسیاری از كشورهای شرق و غرب با تفاوتهایی وجود دارد.
4) اسلام مجازات كسی را كه از پدر و مادر مسلمان به دنیا آمده و در محیط اسلامی بزرگ شده و با تعالیم اسلام آشنا است، با كسی كه از دین دیگری به اسلام گرویده یكسان نمی داند. به این دومی مرتد ملی می گویند. اولی، به طور طبیعی، با استدلالهایی كه برای حقانیت اسلام هست آشنا است، به خلاف دومی كه ممكن است هنوز شبهات و عواطف سابق او را وسوسه كند. در مورد مرتد فطری بسیار بعید است كه شخص پس از این آشنایی ایمان و اطمینان به بطلان اسلام پیدا كند. غایتش آن است كه در اثر شبهه ای شك كند؛ و گفتیم صرف شك، اگر همراه با انكار نباشد مستلزم مجازات فوق نیست. ولی در مورد مرتد ملی متصور است كه شخصی بدون نیت سوء ایمان به خلاف پیدا كند. لذا است كه به مرتد ملی مجال تفكر می دهند و با او در باره اسلام و حقانیت آن گفتگو می كنند، تا دوباره شبهات او برطرف شود و مسلمان گردد. به خلاف مرتد فطری كه كار او به عناد و دشمنی تفسیر می شود. ضمنا به این نكته توجه كنید كه هرگز احكام تابع یك فرد و دو فرد نیست ـ و به عبارت دیگر برای یك نفر خاص وضع نمی شود ـ بلكه مجموع و نوع مردم را به طور كلی در نظر می گیرد. البته همانطور كه گذشت بنا به نظر بسیاری از فقها، اگر قاضی احراز كرد كه ارتداد شخصی ناشی از وجود شبهاتی در ذهن اوست، به او مهلت مطالعه و تفكر خواهد داد. حاصل كلام آن كه این حكم یك حكم سیاسی - اسلامی است كه برای حفظ هویت فرهنگی و دینی جامعه اسلامی وضع شده است.