پرسش

چرا فتاوی فقهاء شیعه در بسیاری مسائل با هم
اختلاف دارند و هر كدام استنباطشان در شرعیات
از قرنها قبل تا كنون متفاوت بوده است.
مثال فضله پرندگان حرام گوشت را عده ای نجس
و عده ای پاك می دانند چرا؟

پاسخ

دوست محترم!
با سلام و تحیت؛ در ارزیابی اجتهاد فقهی به این مطالب توجه نمایید:
1) شاید گمان شود كه علت این اختلاف آن است كه فقها بر اساس ذوق شخصی فتوا می دهند. برای رفع این توهم مقدمه به این مطلب توجه كنید كه در روایات ما از اعمال رأی شخصی نهی شده است.
نكته مذموم این روش همان است كه در تفسیر به رأی از آن یاد می شود. به عبارت دیگر این روش داخل كردن نظر و سلیقه شخصی خود در دین است.
آنچه برای یك مجتهد مجاز است استنباط حكم از منابع شرعی است و بس.
تلاش برای استنباط حكم شرعی اجتهاد نامیده شد.

2) اجتهاد، سعی و تلاشی است كه فقیه برای به دست آوردن حكم الهی، از ادله ای كه خود شرع مقرر داشته، مبذول می دارد. در مواردی كه حكم الهی به طور صریح آمده، می دانیم كه این حكم واقعی الهی و همان مطلوب خداوند است. اما در مواردی كه حكم الهی تصریح نشده است و فقیه باید حكم را از ادله شرعی استنباط و استخراج نماید، آن حكم استنباط شده همانطور كه می تواند مطابق واقع ـ و به عبارت دیگر حكم واقعی الهی ـ باشد، احتمال خطا هم در آن هست؛ ولی از آنجا كه به طریقی استنباط شده كه خود شرع مقرر فرموده، در حقیقت انسان ـ یعنی مجتهد ـ در عمل به آن معذور است.
به عبارت دیگر، حكم استنباطی مجتهد در صورت خطا حكم ظاهری خداوند، و مبرئ ذمه مكلفین است.
شاید این عبارت جامع مطلب فوق باشد كه "ما موظف هستیم به آن حكمی كه از ادله مورد تأیید شرع به دست می آید عمل كنیم، و لو اینكه در واقع، حكم واقعی الهی نباشد"؛ بدین بیان كه هر مجتهدی اگر حكمی را كه استنباط كرده معلوم شود كه همان حكم واقعی بوده و بعبارتی او راه صواب را پیموده است، فهو المطلوب، و اجر و پاداش هم دارد؛ و اگر معلوم شود كه او به خطا رفته و حكمی كه او داده است حكم واقعی نبوده است، او معذور است و عقاب نمی شود، چرا كه بر اساس ادله موجود به این نتیجه رسیده است.
3) هر جا پای غیر معصوم به میان آمد، تفاوت برداشت و احتمال خطا امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است. ولی باید توجه داشت كه با توضیحی كه گذشت، این غیر از تفسیر به رأی و رجوع به ذوق شخصی در بیان حكم دین است. در اجتهاد شیعی، مجتهد دقیقا پا به پای مدارك شرع قدم برمی دارد و در راهی می رود كه متن دین او را بدان فراخوانده است؛ و اما این كه احیانا مجتهدی در فهم یك متن و یا تشخیص بعضی مصادیق، با مجتهد دیگر اختلاف پیدا كند امری گریزناپذیر است. ادعای مجتهدین هیچگاه وصول به واقع نیست، ولی آنها به این اطمینان دارند كه راه آنان در استنباط احكام شرع راهی است كه رضایت الهی را در پی دارد.
هنگامی كه با پیچیدگی های بحثهای فقهی را و مقدمات پی در پی آن آشنا شویم وقوع اختلاف در بعضی موارد اندك آن امری كاملا طبیعی است.
نمی دانیم بیان ما وافی به مقصود شما بود یا نه؟ اگر مطلبی بازمانده، به ما گوشزد كنید و توضیح بخواهید.
پیروز باشید.

مشاوره مذهبی_ قم.