پرسش

آیه صریح در مورد امتیاز امامت بر نبوت به جز پیامبر اسلام وجود دارد و اگر دارد آن كدام است؟

پاسخ

خواهر محترم!

خداوند متعال می فرماید:
«وَ إِذِ ابْتَلى إِبْرَهِیمَ رَبُّهُ بكلماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنى جَاعِلُك لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَ مِن ذُرِّیَّتى قَالَ لا یَنَالُ عَهْدِى الظالمین» یعنی ‍به خاطر بیاورید هنگامى را كه خداوند ابراهیم را با وسائل گوناگونى آزمود، و او بخوبى از عهده آزمایش بر آمد، خداوند به او فرمود: من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم. ابراهیم عرض كرد: از دودمان من نیز امامانى قرار بده، خداوند فرمود: پیمان من به ستمكاران نمى رسد، و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند شایسته این مقامند.(بقره/124)
از این آیه ـ كه در اواخر عمر مبارك حضرت ابراهیم نازل شده است ـ چنین استفاده مى شود: مقام امامتى كه به ابراهیم(ع) بعد از پیروزى در همه این آزمونها بخشیده شد فوق مقام نبوت و رسالت بود. چرا كه ابراهیم نبی پس از امتحانات می تواند به آن مقام برسد.
توجیه آن این است كه امامت عبارت است از مقام الگو بودن و تجسم همه آنچه خدا از انسان خواسته است. به خلاف نبوت و رسالت كه فی نفسه چیزی جز اخبار از سوى خدا و ابلاغ فرمان او و بشارت و انذار از جانب او نیست.
در مقام ”امامت“ همه اینها وجود دارد، به اضافه تجسم عینی كمالات در نفس امام، به گونه ای كه صلاح«ت آن را می یابد كه وحی ناطق و مجسم باشد.
به عبارت ساده تر نبی مبلغ است و امام، علاوه بر آن، تربیت یافته آن پیام نیز هست.
البته این بدان معنا نیست كه هر كس می تواند نبی و رسول باشد؛ برای پیامبری كمالات بسیاری لازم است، ولی لازم نیست نبی به همه درجات كمالی كه پیام آن را آورده است رسیده باشد؛ ولی امام به نحو اكمل مظهر آن است. جمله معروف امام علی كه فرمود: «أنا القرآن الناطق» به همین معنا است.

البته روشن است كه بسیارى از پیامبران داراى مقام امامت نیز بوده اند.

در حقیقت مقام امامت، مقام تحقق بخشیدن به اهداف مذهب و هدایت به معنى ”ایصال به مطلوب“ است، و نه فقط ”ارائه طریق“.
امام به معنای كامل كلمه هادی مؤمن به سوی حق و كمال است. علاوه بر این امامت ”هدایت تكوینى“ را نیز شامل مى شود، یعنى تأثیر باطنى و نفوذ روحانى امام و تابش شعاع وجودش در قلب انسانهاى آماده و هدایت معنوى آنها.
امام از این نظر درست به خورشید مى ماند كه با اشعه زندگى بخش خود گیاهان را پرورش مى دهد، و به موجودات زنده جان و حیات مى بخشد، نقش امام در حیات معنوى نیز همین نقش است. وارد این بخش كلام و این كه چرا انسان كامل ولایت تكوینی هم دارد نمی شویم.

با این توضیح می توان به خوبی دزیافت كه چرا مقام امامت پس از مقام رسالت به ابراهیم عطا شد.

این حقیقت اجمالا در حدیث پر معنى و جالبى از امام صادق (علیه السلام) نقل شده :«ان الله تبارك و تعالى اتخذ ابراهیم عبدا قبل أن یتخذه نبیا، و ان الله اتخذه نبیا قبل ان یتخذه رسولا، و ان الله اتخذه رسولا قبل ان یتخذه خلیلا، و ان الله اتخذه خلیلا قبل ان یجعله اماما، فلما جمع له الاشیاء قال : إنى جاعلك للناس اماما، قال: فمن عظمها فى عین ابراهیم، قال: و من ذریتى. قال: لاینال عهدى الظالمین قال: لایكون السفیه امام التقى»
یعنی خداوند ابراهیم را بنده خاص خود قرار داد، پیش از آنكه پیامبرش قرار دهد؛ و خداوند او را به عنوان نبى انتخاب كرد، پیش از آنكه او را رسول خود سازد؛ و او را رسول خود انتخاب كرد، پیش از آنكه او را به عنوان خلیل خود برگزیند؛ و او را خلیل خود قرار داد، پیش از آنكه او را امام قرار دهد. هنگامى كه همه این مقامات را جمع كرد فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم. این مقام به قدرى در نظر ابراهیم بزرگ جلوه كرد كه عرض نمود: خداوندا! از دودمان من نیز امامانى انتخاب كن. فرمود: پیمان من به ستمكاران آنها نمى رسد؛ یعنى شخص سفیه هرگز امام افراد با تقوا نخواهد شد.(احزاب/43)

از آنچه گفته شد به خوبى استفاده مى شود كه ممكن است كسى مقام پیامبرى و تبلیغ و رسالت را داشته باشد و اما مقام امامت در او نباشد. این مقام، نیازمند به شایستگى فراوان در جمیع جهات است، و همان مقامى است كه ابراهیم پس از آن همه امتحانات و شایستگیها پیدا كرد؛ و این آخرین حلقه سیر تكاملى ابراهیم بود.

و در ادامه به این مطالب توجه نمایید:
1) در بین همه مخلوقات، انسان اشرف مخلوقات و از همه برتر و بالاتر است.
2) در بین همه انسانها، پیامبران و اولیای الهی از همه برتر هستند، و بدین جهت خداوند آنها را برگزیده و از آنان عهد و پیمان خاص گرفته است. «و إذ أخذنا من النبیین میثاقهم» (احزاب/7)
3) در بین همه پیامبران الهی، پیامبران اولواالعزم از همه برتر و بالاتر هستند و خداوند آنها را لایق آوردن دین و شریعت جدید دانسته است، و از آنها عهد و پیمان شدیدتری گرفته است.
«تلك الرسل فضلنا بعضهم علی بعض» (بقره/253) و همچنین «... و أخذنا منهم میثاقا غلیظا» (احزاب/7)
4) در بین پیامبران اولواالعزم، رسول گرامی اسلام(ص) از همه برتر است. در كلام الهی در بیان گرفتن عهد و میثاق از آنها، خطاب به رسول اكرم(ص) مقدم بر دیگر پیامبران قرار گرفته است:« و إذ أخذنا من النبیین میثاقهم و منك و من نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریم...» (احزاب/7)
5) در روایات آمده است كه پس از رسول گرامی اسلام(ص) حضرت علی(ع) و دیگر ائمه اطهار(ع) دارای فضیلت و برتری هستند، حتی برتر از انبیاء اولوالعزم: «... قال رسول الله(ص): یا علی! إن الله فضل انبیائه المرسلین علی ملائكته المقربین، و فضلنی علی جمیع النبیین و المرسلین، و الفضل بعدی لك یاعلی! و للأئمة من بعدك، و أن الملائكة لخدامنا و خدام محبینا» كه در این روایت رسول اكرم(ص) می فرماید كه پیامبران الهی برتر هستند از ملائكه الهی، و خود ایشان برتر هستند از سایر پیامبران، و این برتری و فضیلت پس از رسول اكرم(ص) از آن حضرت علی(ع) و دیگر ائمه هدی(ع) می باشد، و ملائكه الهی خادم آنها و خادم دوستاران آنها هستند. (نورالثقلین، ج1، ص 254)

نهایت اینكه مقام رسول گرامی اسلام(ص) از همه انسانها، حتی سایر پیامبران الهی برتر است؛ كما اینكه در حدیث قدسی نیز به آن اشاره شده است:« لولاك لما خلقت الأفلاك» ای پیامبر! اگر تو نبودی، افلاك(آسمانها و زمین) را خلق نمی كردم؛ یعنی همه چیز را به خاطر وجود گرامی تو خلق كرده ام.

پس پیامبر اسلام(ص) از همه بالاتر و برتر بوده، و پس از ایشان این برتری از آن ائمه اطهار(ع) است.

پیروز باشید.