تبیان، دستیار زندگی

واکاوی بر عملکرد شورای نگهبان در برنامه "بدون توقف"

چرا اعضای شورای نگهبان جوان نمی‌شود؟/ نقش شورای نگهبان در انتخابات

نگرانی از وضع قوانین خلاف با احکام دینی و قانون اساسی یکی از قدیمی‌ترین دغدغه‌های قانونگذاری بوده. تجربه تاریخی در ایران لزوم تأسیس نهادی که بتواند قوانین مصوب از سوی مجلس را با قانون اساسی و قوانین شرعی تطبیق دهد اثبات کرد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
 
کدخدایی در برنامه بدون توقف
با توجه به تجربه تاریخی که ماحصل روزهایی است که پرچم مشروطه توسط مردم ایران برافراشته و موضوع مشروطه مشروعه مطرح شد، لزوم تأسیس نهادی در ایران که بتواند قوانین مصوب از سوی مجلس را با قانون اساسی و قوانین شرعی تطبیق دهد، اثبات کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌منظور تأمین چنین هدفی نهاد نظارتی تحت عنوان شورای نگهبان قانون اساسی تشکیل شد.

شورای نگهبان را می‌توان نماد اسلامیت نظام جمهوری اسلامی ایران دانست؛ چراکه مسئولیت بررسی عدم مغایرت مصوبات  مجلس شورای اسلامی با احکام اسلامی و قانون اساسی را به عهده دارد. از طرف دیگر شأن نظارتی این شورا در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری باعث شده تا جایگاه و اهمیت این نهاد دوچندان شود.

از نظارت پسینی شورای نگهبان می‌توان به نظارت بر مصوبات دولت که از سوی رییس مجلس طبق اصل 138 انجام می‌گیرد و یا نظارت دیوان عدالت اداری بعد از تصویب مصوبات اشاره کرد.


در این میان انتقادات و شبهاتی نسبت به این جایگاه و روند فعالیت شورای نگهبان از سوی برخی فعالان سیاسی مطرح شده است. ابهاماتی چون؛ تأکید شورا بر حق نظارت استصوابی، وجود یک حلقه بسته در انتخاب اعضای شورا، بالا بودن سن اعضا و حقوقدانان شورا و همچنین گرایشات سیاسی برخی از اعضای شورا.

بعد از گذشت حدود 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس شورای نگهبان، به نظر می‌رسد اکنون زمان مناسبی است برای واکاوی و بررسی نقش و عملکرد این شورا در فرآیندهای سیاسی ایران که برنامه "بدون توقف" این مهم را در سناریوی کاری خود قرار داده و در نشستی متفاوت در فضایی چالشی و در راستای پاسخ به سؤالات جوانان با حضور "عباسعلی کدخدایی"، قائم‌مقام و سخنگوی شورای نگهبان در رابطه با عملکرد این نهاد پرداخته است.

کدخدایی در ابتدای برنامه وظیفه شورای نگهبان را با توجه به اهمیت نظارت در فعالیت‌های اجتماعی در جامعه و فقدان این مکانیزم قانونمند در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، یک امر نظارتی چه در حوزه تقنین و چه در حوزه انتخابات دانست و ادامه داد؛ همه جوامع انسانی این امر را به حکم عقل پذیرفته‌اند که در اداره جامعه مکانیزم‌های نظارتی باید وجود داشته باشد. نظارت یک اصل مهم و ضروری برای حیات اجتماعی انسان‌ها بوده و اصل و مبنای کار شورای نگهبان که همان نظارت سیاسی است در دیگر کشورها با عناوینی چون دادگاه قانون اساسی، دادگاه عالی شورای قانون اساسی  انجام می‌شود.

نظارت شورای نگهبان هم به شکل پیشینی بوده و هم پسینی

وی در پاسخ به نظر یکی از دانشجویان که معتقد است "نقد اصلی بر کیفیت و نوع نظارت پیشینی بودن شورای نگهبان است که باعث سختی‌ها و کندی‌هایی در روند قانونگذاری کلی کشور دارد، گفت؛ نظارت شورای نگهبان هم به شکل پیشینی بوده و هم پسینی و این هم نتیجه چارچوب قانون اساسی کشور است که چنین وضعیتی را در نظر گرفته و طبیعتاً اگر قانون اساسی شکل دیگری داشت، در راستای همان عمل می‌شد. از طرفی باید توجه داشت که نظارت پیشینی تنها مخصوص جمهوری اسلامی ایران نیست. به‌طور مثال در کشوری مثل فرانسه برخی از مصوبات باید قبل از لازم‌الاجرا شدن توسط شورای اصلی فرانسه تأیید شوند.

از نظارت پسینی شورای نگهبان می‌توان به نظارت بر مصوبات دولت که از سوی رییس مجلس طبق اصل 138 انجام می‌گیرد و یا نظارت دیوان عدالت اداری بعد از تصویب مصوبات اشاره کرد.

این نگاه را هم مدنظر داشته باشید که معمولاً در نهادهای تشخیص‌دهنده که تجربه بیشتر مؤثر است، همه جا افرادی انتخاب می‌شوند که یک تجربه عمده کاری دارند.


کدخدایی در پاسخ به این رویکرد که "ممکن است شورای نگهبان با نوع نظارتی که دارد در عملکردش کندی حاصل شود گفت؛ در اینکه آیا شورای نگهبان با توجه به گستردگی کارها به همه آن‌ها می‌رسد یا خیر، نیازمند دستیاران و همکارانی هستیم که در این امر به ما کمک کنند. به همین خاطر هم در حوزه فقهی جمعی از فقها در قم به اقایان فقهای نگهبان کمک می‌کنند و در طول هفته اظهار نظراتی با شورای نگهبان داشته و با شورای مصوبات اظهارنظر کرده و نظراتشان در شورای نگهبان قرائت می‌شود و هم در حوزه حقوقی در تهران نظرات تعدادی از حقوقدانان جوان در پژوهشکده شورای نگهبان، هر هفته در شورای نگهبان مطرح می‌شود و علاوه بر این‌ها اگر در موردی همچون مورد اخیر سی.اف.تی دولت یا مجلس درخواست کنند که کارشناسان آنان هم در شورا حضور پیدا کنند، طبیعتاً آن‌ها هم حاضر شده و گزارشات خود را ارائه می‌دهند.

فقدان بافت جوان در اعضای شورای نگهبان

در ادامه این گفتگو "لزوم جوان شدن اعضای شورای نگهبان" از سؤالاتی بود که دانشجویان به آن پرداختند. قائم‌مقام شورای نگهبان در تبیین این سؤال که "چرا در بافت اعضای شورای نگهبان از جهت جوان‌گرایی تغییری حاصل نشده و ما شاهد تجربه‌گرایی در کنار پویایی و جوانی در اعضای شورای نگهبان نیستیم" پیوستن افراد جوان به عنوان عضو جدید را نفی نکرده و در ادامه به یک موضع و قانون کلی اشاره کرد؛ این نگاه را هم مدنظر داشته باشید که معمولاً در نهادهای تشخیص‌دهنده که تجربه بیشتر مؤثر است، همه جا افرادی انتخاب می‌شوند که یک تجربه عمده کاری دارند.
از طرفی هم چه در قسمت حقوقدانان و چه فقها افرادی داشتیم که در سنین جوانی به این شورا پیوسته اند و بسیاری از اعضای فعلی شورا افرادی هستند که در سنین حدود 40 سالگی حضور پیدا کردند و این طور نبوده که جوانان در این شورا جایگاهی نداشته باشند.

کیفیت و نوع نظارت شورای نگهبان

در محوریت کیفیت نظارت شورای نگهبان، کدخدایی دخالت شورای نگهبان را رد کرد و در پاسخ به انتقادی که بر نظارت شورا می‌شود منوط بر اینکه این شورا بیشتر دخالت استصوابی دارد تا نظارت استصوابی و این شورا با تحمیل خط سیاسی-فکری 12 نفر بر کل جامعه بیشتر از عملکرد حقوقی، سیاسی عمل می‌کند"، از دانشجویان درخواست مصداق و نمونه عینی کرد و عملکرد شورای نگهبان را در چارچوب قانون اساسی دانست و بحث را این‌گونه پی گرفت؛ شورای نگهبان دخالتی خارج از محدوده‌ای که قانون اساسی برای آن مشخص کرده، ندارد. طبق قانون اساسی کشور نهادی با ترکیب مشخصی ایجاد شده است و طبق اصول 115-96-94-98 و 99 قانون اساسی وظایفی برای آن تعیین شده است.
همه وظایف در اصل قانون اساسی آمده است. حل مشکل من با ساختار کلی قانون و کشور را باید بر روی فلسفه تشکیل قانون اساسی و بازنگری در قانون اساسی صحبت کرد.
وی در رابطه با تحمیل خط سیاسی - فکری شورای نگهبان معتقد است جامعه شورای نگهبان نظر خودش را تحمیل نمی‌کند، بلکه نظر قانونی خود که البته بسیار هم مؤثر است را اعلام کرده، هرچند که شما به‌عنوان یک شهروند و عضو ملت قبول نداشته باشید.

کدخدایی نظر دادن در رابطه با عملکرد شورای نگهبان را سلیقه‌ای دانست و در ادامه اعلام کرد؛ ما باید ببینیم شورا وظایفی را که قانون اساسی برایش تعیین کرده را درست عمل می‌کند یا خیر. وگرنه در معیار خوب یا بدعمل کردن شورا تفاوت‌های سلیقه وجود دارد که این مهم نمی‌باشد.

قوانین برای همه آدم‌ها قابل‌قبول نیست

وی نظر یکی از افراد حاضر در جلسه که معتقد بود "یک مرجع بزرگی مثل شورای نگهبان که مرجعیت قانونی بسیار بالایی دارد، باید احکامش به‌طوری دقیق و شفاف و علمی باشد که برای همه حقوقدانان با هر طرز تفکری قابل قبول بوده و حمایت آنان را داشته باشد" را تأیید نکرد و ادامه داد؛ شاهد هستیم که در همه کشورها، قوانین و مسائلی که قانون اساسی یا دیوان عالی آن‌ها صادر می‌شود را همه نمی‌پذیرند و عده‌ای با آن مخالف هستند.

شورای نگهبان را می‌توان نماد اسلامیت نظام جمهوری اسلامی ایران دانست؛ چراکه مسئولیت بررسی عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلامی و قانون اساسی را به عهده دارد. از طرف دیگر شأن نظارتی این شورا در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری باعث شده تا جایگاه و اهمیت این نهاد دوچندان شود.


کدخدایی در ادامه گفت؛ اگر از بیرون شورا حقوقدانی به مساله‌ای که شورا نظر داده، نظر دیگری داشته باشد قاعده این‌گونه است که این نظر به رأی‌گیری گذاشته می‌شود که آیا این نظر موافق قانون اساسی هست یا نه؟ خلاف موازین شرع هست یا نه. در خیلی از موارد حقوقدانان خارج از شورای نگهبان از قوانین، مصوبات و ابلاغیه‌های داخلی اطلاعی نداشته یا کم‌اطلاع هستند.

نقش شورای نگهبان در انتخابات

سخنگوی شورای نگهبان در رابطه با نقش شورا در انتخابات را با اشاره به اصل 2 و4  قانون اساسی پی گرفت و گفت؛ حل اختلاف نظرها و تشخیص در مسأله انتخابات ، طبق اصل قانون اساسی از وظایف شورای نگهبان بوده و این شورا  باید طبق موازین اسلامی نظر دهد.

وجود چنین گفتگوها و مناظرات از حلقه‌های مفقوده در صدا و سیما بوده  که "بدون توقف" با ورود به موضوعات و چالش‌های روز جامعه و به گفته خود با "پاسخگویی به شبهات" و "درخواست پاسخگو بودن مسئولین نسبت به عملکردهایشان" حرکت کرده است.

در گفتگویی که این برنامه با "عباسعلی کدخدایی"، قائم‌مقام و سخنگوی شورای نگهبان داشت به نکات و سؤالات مهمی پرداخته شد که در بسیاری از آن ها کدخدایی در عین حفظ آرامش، محکم و مستدل به اکثر آن‌ها پاسخ داد.
در این گفتگو به نظر می‌رسد دو نکته برای منتقدان به شورای نگهبان قابل توجیه نبوده و این برنامه در موضوع شورای نگهبان تا بدین جا نتوانست حاضران در جلسه و البته عموم مردم را اقناع کند؛ یکی بحث جوان بودن اعضای فعلی شورای نگهبان بود، این‌که چرا در حال حاضر در بدنه اصلی شورا از حضور جوانان و اعضای جدید غفلت شده و از آن‌ها استفاده نمی‌شود. و دیگری بسط و گسترش قانون اساسی در عملکرد و اجرائیات شورای نگهبان، بدین معنا که هر کجا نتوان از عملکرد این شورا دفاعی داشت آن را به اصول پایه‌گذاری شده در قانون اساسی کشور مرتبط ساخت.



مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.