تبیان، دستیار زندگی

بررسی معضلات جامعه و دلایل آن

سونامی جدید آسیب‌های اجتماعی

شاید بتوان ریشه‌ی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را در هنجارشکنی‌های فردی و جمعی جستجو کرد، چرا که هر گاه رفتاری خارج از هنجارها و ارزش‌های یک جامعه صورت پذیرد، بی شک در ادامه‌ی آن بسیاری از کج‌روی‌ها ظهور پیدا می‌کنند که اصطلاحا به آن‌ها؛ آسیب‌های اجتماعی گفته می‌شود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
آسیب های اجتماعی
"افزایش آمار طلاق"، "فراگیری خشونت اجتماعی"، "گسترش کودکان کار" و صدها عنوان اینچنینی؛ تنها گوشه‌ای از آسیب‌های اجتماعی را تشکیل می‌دهند. آسیب‌هایی که گاه آشکارا و گاه در لایه‌های زیرین شهر اتفاق می‌افتند و کسی به آن‌ها توجه نمی‌کند.


آسیب اجتماعی و انواع آن

طبق تعاریف علمی؛ به هر گونه کج رفتاری، انحراف اخلاقی و رفتار خارج از عُرف که زیان‌بار باشد، آسیب اجتماعی  Social harm گفته می‌شود. شاید در نگاه اول، دایره‌ی مصادیق ما از اصطلاح آسیب‌های اجتماعی؛ به اعتیاد، طلاق، خودکشی، دزدی، بیکاری و... محدود شود اما باید متذکر شویم که آسیب‌های اجتماعی نه تنها در کشور ما که در سراسر جهان گستره‌ای بی‌نهایت دارد.

شاید بتوان ریشه‌ی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را در هنجارشکنی‌های فردی و جمعی جستجو کرد، چرا که هر گاه رفتاری خارج از هنجارها و ارزش‌های یک جامعه صورت پذیرد، بی شک در ادامه‌ی آن بسیاری از کج‌روی‌های زنجیره‌وار، ظهور پیدا می‌کنند که اصطلاحا به آن‌ها؛ آسیب‌های اجتماعی گفته می‌شود.

فقر در خانواده؛ عدم تأمین نیازهای اساسی، دوستان ناباب، محیط آلوده و... از عوامل روی آوری فرد به بزهکاری است.



در این میان باید توجه داشت که آسیب‌های اجتماعی در جوامع مختلف تعاریف و مصادیق متفاوتی دارند، چرا که همان طور که پیش‌تر نیز گفته شد، به هرگونه هنجارشکنی و رفتار خارج از عُرف، عنوان آسیب اجتماعی اطلاق می‌شود و در جوامع مختلف؛ مصادیق عُرف، هنجار و ارزش‌های اجتماعی تعاریف مختلفی دارند که بر پایه‌ی فرهنگ و اعتقادات آن جامعه شکل می‌گیرد.

عوامل بروز آسیب اجتماعی

در پیدایش انحرافات اجتماعی و رفتارهای نابهنجار و آسیب‌زا، عوامل متعددی زمینه ساز هستند که به 4 دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:

- عوامل فردی: جنس، سن، وضعیت ظاهری، ضعف و قدرت، بیماری، عاوامل ژنتیکی و...
- عوامل روانی: حساسیت، نفرت، ترس و وحشت، اضطراب، کم‌هوشی، خیال پردازی، قدرت طلبی، کم رویی، حسادت، بیماری‌های روانی و...
- عوامل محیطی: شرایط اقلیمی، زندگی در شهر یا روستا، گرما و سرما و...
- عوامل اجتماعی: فرهنگ خانوادگی، طلاق، فقر، اوضاع اقتصاد، بیکاری، شغل، مهاجرت، جمعیت و...

باید توجه داشت که بسیاری از افراد، ابتدأ عمل بزه را با قصد و نیت منفی انجام نمی‌دهد، یعنی این دسته از بزهکاران، زمانی که برای نخستین بار عمل هنجارشکنانه و خارج از عُرفی را انجام می‌دهند، از سر کنجکاوی، سرگرمی، کم رنگ شدن با دوستان و... است اما همین موضوع هم، به تدریج سبب قبح‌شکنی عمل شده و فرد را به انحرافات گسترده‌ای می‌کشاند.

مهم‌ترین عامل در انحراف افراد و ارتکاب عمل نابهنجار، فردی است که موجب سوق یافتن وی به سمت بزهکاری می‌شود؛ زیرا فردی که می‌خواهد اولین بار دست به بزهکاری بزند، نیازمند فردی دیگری است که او را راهنمایی کرده و به این سمت هدایت نماید!

بعضا در مراکز بهزیستی مشاهده می‌شود که افراد پس از سخن گفتن با مشاوره‌های این مراکز، اقرار کرده‌اند که در راستای رسیدن به اهداف و آرزوهایی که شرایط و امکانات رسین به آن‌ها را نداشته‌اند، اقدام به بزهکاری و هنجارشکنی کرده‌اند.



دومین عامل این حوزه، امکانات و شرایطی است که فرد در اختیار دارد و زمینه‌ی ارتکاب وی را برای اعمال خلاف اجتماع فراهم می‌آورد. فقر در خانواده؛ عدم تأمین نیازهای اساسی، دوستان ناباب، محیط آلوده و... از عوامل روی آوری فرد به بزهکاری است.

آرزوهای محال!

در کنار تمام عوامل فردی و جمعیِ زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی، باید به آرزوهای بزرگ و شرایط موجود نیز اشاره کرد. بعضا در مراکز بهزیستی و ندامت‌گاه‌ها مشاهده می‌شود که افراد پس از تحت درمان قرار گرفتن توسط روانپزشکان و یا سخن گفتن با مشاوره‌های این مراکز، اقرار کرده‌اند که در راستای رسیدن به اهداف و آرزوهایی که شرایط و امکانات رسین به آن‌ها را نداشته‌اند، اقدام به بزهکاری و هنجارشکنی کرده‌اند.

به طور مثال، تصویر سازی‌هایی که رسانه ملی از زندگی شخصیت‌های فیلم و سریال‌های خود به نمایش می‌گذارد، هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. ساختمان‌های لوکس، اتومبیل‌های گران قیمت و... ، آرزوی هر فردی است و این قبیل آرزوها؛ در افرادی که شرایط زندگی نامطلوبی دارند، بیش از هر مورد دیگری معضل‌آفرین خواهد شد. تاجایی که بسیاری از این افراد برای رسیدن به ماشین خاص، تلفن همراه چند ده میلیونی و... دست به بزه می‌زنند.

البته باید متذکر شویم که برخی از نوجوانان نیز به دلیل روحیه تنوع‌طلبی و زیاده‌خواهی و عدم تربیت صحیح و عدم هدایت درست این غریزه طبیعی، دست به اعمال خلاف می‌زنند.

راهکار چیست؟

با توجه به آن چه که گفته شد، در می‌یابیم که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی، به ویژه بزهکاری، ریشه در بنیان‌های خانوادگی دارد. بنابراین ارائه‌ی آموزه‌های اخلاقی و مهارت‌های زندگی در کاهش این رویه‌ی نامطلوب تاثیر بسزایی خواهد گذاشت و از آن جایی که این امر در دسته‌ای از خانواده که اوضاع فرهنگی و اقتصادی نامناسبی دارند، امکان پذیر نیست، این وظیفه‌ی مهم بر دوش انواع رسانه‌ها بخصوص رسانه ملی خواهد بود. چرا که این رسانه عهده‌دار فرهنگ سازی در جامعه است.


پی‌نوشت:
1- آسیب ها و انحرافات اجتماعی و. عوامل پیدایش آنها، پایگاه مقالات تخصصی نور