راز عریضه نویسى برای امام زمان (عج) چیست؟

عریضه نویسی چیزی غیر از دعا نیست

اغلب لغت شناسان عریضه را به عرض حال و درخواست‏نامه معنى می كنند و براى "عرض" معانى مختلفى بیان می كنند كه یكى از آنها، بیان مطلبى از طرف فرد كوچكتر به بزرگتر است؛ بر این اساس معنى به عرض رساندن عبارت از گفتن و بیان كردنِ مطلبى از طرف كوچكتر به بزرگ‏تر است. در اصطلاح، عریضه نویسى یكى از شیوه‏ هاى خاصّ توسل است كه در طول تاریخ، در فرهنگ اسلامى همواره مورد توجه بوده است.

توضیح آن‏كه گاهى افراد جامعه با یك سلسله نیاز و گرفتارى‏ ها مواجه مى‏ شوند كه برحسب ظاهر امكان برطرف نمودن آنها از طریق اسباب عادى میسّر نیست، یا حداقل بسیار مشكل است؛ در چنین مواردى به جاى ناامید شدن و زانوى غم در بغل گرفتن، از ناحیه پیامبر اكرم صل الله علیه و آله و ائمه اطهارعلیهم السلام توصیه شده است كه از امورى نظیر دعا و توسل كه در جاى خود اثبات شده است كه هر یك از آنها اگر مؤثّرتر از اسباب و علل عادى نباشند كمتر از آنها نیستند- كمك گرفته شود. آن‏گاه براى خود توسّل، شیوه‏ هاى مختلفى بیان شده است كه از جمله آنها نوشتن عریضه است.

عریضه گاهى خطاب به خداوند تبارك و تعالى نوشته مى‏ شود و در آن فرد نیازمند ضمن اشاره به مشكل و حاجت مورد نظر خود به مقام و منزلت یكى از معصومین (ع) یا همه آنها در پیشگاه خداوند متوسل مى‏ شود؛ و یا این‏كه عریضه مستقیماً به معصوم (ع) نوشته مى ‏شود تا او بواسطه قرب و ارج و منزلتى كه در نزد خداوند متعال دارد از او برآورده شدن یا برطرف گشتن آن حاجت و مشكل را درخواست نماید؛ و یا این‏كه خود معصوم (ع) بواسطه ولایت و قدرتى كه از ناحیه پروردگار عالم به او اعطا شده است، به اذن خداوند مهربان این نیاز و گرفتارى را برطرف سازد.

بدیهى است كه هیچ‏یك از این امور با قیودى كه به آنها ذكر شد به امورى نظیر شرك و بت ‏پرستى و... منتهى نمى‏ شوند. آنچه در این مبحث مورد نظر ماست عریضه نویسی خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است. مرحوم محدّث قمى در كتاب «منتهى الآمال» به نقل از «تحفة الزائر» علامه مجلسى و «مفاتیح النجاة» سبزوارى مى‏ نویسد: هر كس حاجتى دارد، آنچه را كه ذكر مى‏ شود در یك قطعه كاغذى بنویسد و... (ادامه بحث را می توانید در مفاتیح الجنان ببینید)

یكى از راه هاى توسل به امام زمان علیه السلام نوشتن عریضه براى آن حضرت (عج) است توسلی كه اصل آن از مستحبات در منابع دینی است. عریضه نویسی از سیره‌های بزرگان بوده آثار و بركات شگفت‌انگیزی از آن ذكر شده‌است.

طریقه آن چنین است كه: فرد نامه اى خطاب به امام زمان علیه السلام با قواعدی كه در كتب ادعیه معتبر درج شده مى نویسد و پس از نوشتن درخواست خود آن را در چاه ، آب جارى یا ضریح ائمه علیهم السلام می اندازد. نكته مهم اینكه این درخواست فقط شكل توسل داشته و امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به عنوان واسط برای استجابت دعا مد نظر است. وگرنه لازم به ذكر نیست كه طبق مفاهیم شیعی، به جز خداوند متعال كسی قاضی الحاجات نیست و اصولا عریضه نویسی چیزی غیر از دعا نیست.

یكى از راه هاى توسل به امام زمان علیه السلام نوشتن عریضه براى آن حضرت (عج) است

عریضه نویسی در ادیان و ملل جهان:
ایران: با بررسی اداب و اخلاق ادیان مختلف، موارد قابل توجهی از رفتارهای مشابه عریضه نویسی دیده می شود. قبل از آن باید گفته شود كه در ایران عریضه نویسی مختص به مسجد جمكران نیست و در مساجد كهن ایرانی موارد دقیقا این چنینی وجود دارد. که نویسنده خود به دو مورد در مساجد اصفهان و دیگری در كرمان برخورد کرده است.

خارج از ایران: در میان مردم هندوستان و پاكستان و بنگلادش شب نیمه شعبان به شب برات شهرت دارد و مردم پاكستان علاوه بر آداب مختلف، آن شب برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه عریضه نوشته و در دریا می اندازند.

غیر مسلمانان: مهمترین و قابل توجه ترین مورد، عریضه نویسی یهودیان در پای دیوار ندبه است. دیوار ندبه از مقدس ترین اماكن مذهبی یهودیان و در كنار مسجد الاقصی و قدس شریف قرار دارد. طبق آیین یهودی، آنها نامه های خود را با مضون دعا و درخواست خطاب به خدا نوشته و با آرزوی اجابت، آن را در شیارهای این دیوار قرار می دهند. در این باره دو نكته بسیار جالب توجه است:

اول آن كه مسئولین این مركز وب سایتی را تجهیز كرده اند كه یهودیان عریضه های خود را از سراسر جهان به آن جا ارسال داشته و مسئولین به جای آنها عریضه ها را طبق آداب خودشان در شیارهای دیوار ندبه قرار می دهند.

 نكته جالب تر آن كه بزرگترین سیاست مداران دنیا (حتی مسیحی) به پای دیوار ندبه رفته و آنجا به سبك عریضه، حاجات شان را از خدا طلب كرده اند!

نوع دیگر عریضه نویسی كه اطلاعات كمی از آن موجود است در قلعه های قدیمی اروپا به چشم می خورد و آن را "چاه آرزو" می نامند.

واقعیت عریضه نویسی چیست؟

اگر بخواهیم برداشت درستی از عریضه نویسی داشته باشیم اول باید درك صحیحی از دعا پیدا كنیم و بعد مفهوم اصیل "توسل" برایمان قابل فهم باشد. هر چند شرح كامل آن نیاز به كارشناسان خبره حوزه دارد ولی در حد اولیه باید گفت: دعا یك امر فطری و ذاتی بین بشریت است، انسان دارای هر دین و آیینی كه باشد ناخوداگاه در وقتی كه مضطر و نگران و بی پناه می شود دست به دعا بر می دارد و از قدرت مطلق و بی پایان هستی مدد می خواهد. خوب حال اگر این دعا به جای شفاهی، شكل مكتوب بگیرد جای تعجب نیست و  نباید تصور كرد اتفاق خاصی افتاده است.

آیا دعایی كه فرد به شكل شفاهی به محضر خدا می‌گوید نمی تواند آن را مكتوب كرده و به پیشگاه خداوند عرضه بدارد؟ از طرف دیگر باید به این نكته توجه داشت كه در اسلام و بخصوص شیعه برای كوچكترین و معمولی ترین رفتارها، آدابی تعریف شده، پس تعریف و آدابی زیبا و ارزشمند برای این امر نیز بدیهی است.

 منتقدان و مخالفان چاه عریضه

 آنچه به نظر می رسد مخالفت با عریضه و چاه از طرف چند گروه صورت می گیرد:

الف- آنهایی كه به كل با تشیّع، فرهنگ توسل یا امام عصر ارواحنافداه خصومت دارند.

ب- شیعیانی كه درك درستی از توسل  نداشته و با تفكرات نزدیك به وهابیت یا حتی سكولار به امور می نگرند.

ج- آنهایی كه به طور خاص مسجد مقدس جمكران را قبول ندارند.

د- گروهی كه تاكید و یا گسترش چاه عریضه به عنوان امری مقدس را نادرست می دانند یا اشكالات حوزوی بر آن دارند.

برای پاسخ به اعتراض و اشكال افراد به نكات زیر باید توجه داشت:
خیلی از شبهاتی كه به عریضه وارد می شود ریشه در عدم درك صحیح از دعا و آداب آن دارد. بعضی با شعار "هیچ آدابی مجو" هر گونه آداب ادعیه - كه  در اسلام، یا سیره بزرگان دین برای تسریع در اجابت دعا عنوان شده- را قبول ندارند. یا گروهی جاهلانه یا عامدانه اصل مفهوم توسل را زیر سوال می برند كه شرح آن مجال دیگری می طلبد.

در قواعد دینی، برای مستحبات، ریزبینی و دقتی كه برای احكام فقهی واجب در نظر گرفته می شود، لازم نیست و حداقل می توان به نیت رجاء آن را انجام داد و ثواب آن برای فرد منظور می شود. شرح آن از حوصله بحث خارج است.

اما موضوعی كه در این زمینه وجود دارد این است كه نباید به هر موضوع بیش از آنچه كه هست، ارزش داده شود. هر آداب و مستحبات و اعمالی در حد خود و در جایگاه خود و در كنار دیگر اعمال و در تركیب مناسب ارزشمند است و اگر در آن افراط و تفریط شود، نظام تعریف شده بی ارزش و گاهی ضدارزش است. نگاه نامتناسب و كاریكاتوری، رفتاری شینطنت آمیز، غیرعلمی و  طبیعتا مردود است. یعنی در همین مبحث، عریضه و چاه عریضه را بیش از اندازه بزرگ جلوه دادن برای تحت تاثیر دادن بقیه امور مهمتر، یا از سوی دشمنان آگاه است یا دوستان جاهل و مغرض!

 وقتی مطلب قابل تامل تر می شود كه این اصرار بر تخریب جبهه مشتركی از طیف هایی با ظاهر فكری متضاد ایجاد می كند. طبق آمار ارائه شده از سوی روابط عمومی مسجد مقدس جمكران، در سال 84 تا 86 بیش از 90 صاحب رسانه از 50 كشور جهان برای تهیه خبر به مسجد جمكران آمده اند. از نكات قابل تامل این كه اكثر آنها به جای توصیف تاریخچه یا توصیف جمكران امروز، بیشترین تلاش شان در بزرگنمایی چاه عریضه و نگاه كاریكاتوری و نامتناسب به چاه بوده و به منظور تحت‌الاشعاع قرار دادن جایگاه و عظمت این مكان مقدّس به توصیف غیرعلمی و به دور از انصاف از چاه بسنده كرده اند. از طرف دیگر همین موضع از طرف شبكه های ماهواره ای ضد انقلاب خارج از كشور مرتب تاكید می شود و تا آنجا پیش می رود كه در داخل، خوراكی برای روشن فكرنماها باشد.

 هر چند كه چه در نشریات و منشورات مسجد به طور واضح به غیرمقدس بودن چاه عریضه اشاره شده و حتی در تابلوها و بنرهای اطراف چاه عریضه به این نكته تاكید شده است كه این چاه فاقد قداست و خصوصیت خاصی است، با جایگاه و شان مسجد جمكران ارتباطی ندارد و یك چاه عریضه معمولی است. ولی باز تاكید ژورنالیستی افرادی روی موضوع، هدفی جز شبهه به اصل مسجد و مخدوش كردن این پایگاه عظیم تشیّع ندارد.

 درصد كمی از زائران و نمازگزاران میلیونی مسجد مقدس جمكران به چاه جمكران سری می زنند. بیشتر آنان كه اولین بار به این مكان می آیند شاید از سر كنجكاوی به چاه سری بزنند. (فضای فیزیكی كوچك چاه خود موید این است). آنان كه تجربه شبهای چهارشنبه یا مناسبت های خاص جمكران را داشته باشند می دانند كه حتی حضور درصدی از آن حجم عظیم جمعیت بر سر چاه غیرممكن است. زائران بیشترین توجه و اصل تلاش خود را برای به جا آوردن اعمال مسجد مبذول داشته و یا در حال استفاده از مراسم فرهنگی دیده می شوند.

---

منبع: شبستان