متهم ردیف اول گرانیِ دلار

قیمت  دلار و رقابت آن با ارزش پول ملی، همواره برای دولت‌های مختلف داستانی پُر فراز و نشیب بوده است. قیمت ارز در زمان اولین نخست‌وزیر 8 برابر قیمت بدوی، در دولت هاشمی رفسنجانی 4 برابر، در دولت اصلاحات 2 برابر، در پایان دولت احمدی نژاد نیم برابر و در زمان تحویل آن به 3 و نیم برابر روزهای نخستین دولت رسید. آنچه که در این میان حائز اهمیت است افزایش ناگهانی نرخ ارز از 3 هزار و 100 توان به 4 هزار و 600 تومان بود. همین روند باعث شد تا مهمترین واکنش ها به نوسانات نرخ ارز را در دولت یازدهم و دوازدهم را مورد بررسی قرار دهیم:

نوسانات ارز در دولت دوازدهم

موضوع ارز در دولت دوازدهم با جملات زیر شروع شد:
1- مگر می‌توان در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که نرخ دلار باید به 700 تومان برسد.
2- ما شاهد هستیم که دلار بعد از چند ماه به چندین برابر قیمت افزایش پیدا می‌کند، مشکل کجاست؟ مشکل عدم مشورت، خودشیفتگی، عدم استفاده از ابزار علمی برای اداره کشور و بی‌ثباتی‌ها است. چقدر ما در این 7-8 سال گذشته شاهد تغییر پیاپی مدیران بودیم؟
3- از آبان 91 تا آذر 91 در مدت 1 ماه 37 بخشنامه مختلف در مسائل ارزی صادر شد، در طول 5 ماه 60 بخشنامه درباره مسائل پولی و ارزی صادر شد. این بی‌ثباتی چگونه به مردم اطمینان خواهد داد؟ مردم مدیریت کارآمد و ثبات را می‌خواهند. مردم قدرت آینده و آینده‌نگری را می‌خواهند.
4- دولت تدبیر نخواهد گذاشت که ارزش پول ملی ظرف 6 ماه به یک سوم کاهش یابد.در ادامه وعده ها و اظهار نظرهای رئیس جمهور در موضوع ارز و قول برای یکسان سازی نرخ آن، سایر مسئولین دولتی نیز از کنار این موضوع بی تفاوت نگذشته اند:
طیب نیا وزیر سابق اقتصاد دولت یازدهم در زمان نوسان دلار  ضمن بیان انتظار دولت که ثبات در بازار ارز و سرمایه، به مردم توصیه کرد "در شرایطی که عوامل واقعی تغییر نکرده است، نباید رفتارهای هیجانی داشته باشند و کسانی که در این شرایط متأثر از عوامل روانی، رفتار می‌کنند با زیان مواجه خواهند شد." طیب نیا در نهایت، تغییرات آن روزها را عمدتاً ناشی از برخی هیجانات و عوامل روانی مردم در خرید غیر ضروری دلار عنوان کرد.(1)


باید توجه داشت که علت روانی برای افزایش نرخ ارز، مسبوق به سابقه بوده و منحصر به دولت یازدهم نیست، رییس جمهور سابق در نمونه مشابه ارز 3 هزار تومانی را جنگ روانی دانست. این علت و این نوع موضع گیری گویا با رکود شکنی در قیمت دلار بیشتر مطرح می شود و مسئولین جای علاج اساسی بیشتر به سراغ انداختن تقصیر به گردن علت های روانی در بازار می روند. در ادامه برخی از مواضع دولت را همگام با افزایش نرخ ارز طی ماه های گذشته مرور می کنیم:

مهر ماه سال جاری که نوسانات ارز توجه‌ها را به سمت خود جلب کرد آقای سیف، رئیس بانک مرکزی در واکنش به این نوسانات اعلام کرد که ارزهای مختلف در دنیا نوساناتی دارند و این روند موضوع عجیبی نیست و حتی قوی‌ترین ارزها هم دچار نوسان نرخ چند برابری می شوند. واقعیت‌های اقتصادی در هر کشوری شرایطی را اقتضا می کند و این رویه مسئله‌ای نیست که بشود با دستور آن را در یک شرایط خاص و ثابت نگه داشت.(2)

اما مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد  هم این موضوع راامری طبیعی دانسته و می گوبد:" اوضاع ارز در بازار خوب است و هیچ اتفاق خاصی در بازار رخ نداده و قاعدتاً عکس‌العملی نسبت به چیزی که اتفاق نیفتاده، نباید داشت، افزایش قیمتی هم که اتفاق افتاده امر طبیعی قیمتی است.(3)

نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه هم در این ماه نظر رئیس جمهور را"مدیریت قیمت ارز و جلوگیری از رشد آن" عنوان کرد.

با شروع زمستان نوسان قیمت ارز حالت خاص تری به خود گرفته است، نوبخت در واکنش به این نوسانات  در خصوص دلایل اصلی افزایش نرخ ارز گفت: "اول اینکه، ارز در کشور ما فراتر از وسیله مبادله به عنوان یک دارایی در نظر گرفته میشود، در نقاط مختلف دنیا به این شکل نیست که مردم در این سطح گسترده داراییهای خود را به ارزهای دیگر تبدیل کنند اما چون دلار حالت دارایی پیدا کرده است این اتفاق در کشور می افتد" نوبخت همچنین  افزایش هیجانی نرخ ارز را به حال اقتصاد مضر دانسته و بار دیگر پای عامل روانی را وسط کشیده و گفت: "این رقمی که الان در بازار وجود دارد نشان می دهد که بخشی از افزایش قیمت روانی است و همکاران  ما در بانک مرکزی در تلاشهای هستند تا با استفاده از ابزارهای قانونی نسبت به تعدیل نرخ دلار و واقعی کردن آن  اقدام کنند."(4)

در این اوضاع سیف بعنوان کسی که بیشترین مسئولین را در این رابطه دارد به واکنش توئیتری بسنده کرد و در یک توئیت نوشت:" با کمال تعجب بعضی از افراد به محض مشاهده تغییرات در قیمت ارز شتابزده‌تر از دلال‌ها و سوداگران نسبت به بزرگنمایی آن اقدام می‌کنند به طوری که این واکنش کمتر از خوشحالی ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا نیست."

نوسان مداوم نرخ ارز باعث شد تا پای این موضوع در گفتگوی تلویزیونی رئیس جمهور باز شود. روحانی در این گفتگو با تاکید بر اینکه وعده دولت به مردم تامین ارز مورد نیاز کشور است و درآمد ارزی ما در کشور خیلی بیشتر از مخارج ارزی ماست، گفت:‌" از ابتدای سال 96 تا پایان سال پیش‌بینی ما این است حدود 90 میلیارد از منابع نفتی و غیره درآمد ارزی خواهیم داشت."

وی در ادامه خطاب به مردم گفت: "در کل مردم باید بدانند که درآمد ارزی کشور از کل مخارج ارزی کشور بیشتر است و در سال آینده این میزان چندین برابر خواهد شد و نگرانی‌های موجود نیز برطرف خواهد شد."

رئیس‌جمهور درباره شایعه بالابردن نرخ ارز در پایان سال، اظهار داشت: "به نفع دولت نیست که دلار را بالا ببرد تا مخارجش را تامین کند. ما اول سال یک پیش بینی درخصوص نرخ ارز می‌کنیم و من به مردم به صراحت می‌گویم دولت به دنبال افزایش نرخ ارز نیست و همواره من در دولت به مقامات مسئول این تاکید را داشتیم چراکه نوسانات مختلفی بر زندگی مردم خواهد گذشت. روحانی تأکید کرد: خیال مردم از بابت دلار راحت باشد."(5)

اما حال با رسیدن نرخ دلار به مرز 5000 تومان و یورو به بیش از 6000 تومان نه تنها پیش بینی رییس بانک مرکزی درست از آب درنیامد بلکه افزایش قیمت ها نشان داد که خیال مردم نمی تواند زیاد هم راحت باشد اما این بار علت چیست؟

در این رابطه نوبخت با بیان اینکه" این تلاطم برای دولت قابل قبول‌ نیست!" گفت بانک مرکزی برنامه‌هایی دارد که به‌زودی اجرا خواهد شد و  از ملت خواست به کشور کمک کرده و برای وارد شدن به بازار ارز هول نزنند او در ادامه با وعده برگشت نرخ ارز به جایگاه حقیقی گفت:"با محاسبات ما قیمت دلار زیر 4 هزار تومان است و در حال حاضر قیمت دلار حباب است و باید بترکد."(6)

نهاوندیان مشاور اقتصادی رئیس جمهور بار دیگر از طرف دولت این نوسان ها را طبیعی دانسته و درباره گمانه دخالت دولت در افزایش قیمت ها اظهار داشت: "برای کسی که در چهار سال اخیر در ایران زندگی کرده باشد، این حرف باعث تعجب است که دولت به دنبال افزایش نرخ ارز باشد، زیرا این اتفاق بارها در اقتصاد رخ داده است."

وی ضمن اینکه اولویت اصلی دولت در حوزه اقتصاد ایجاد ثبات و آرامش در بازارهای اقتصادی است و برای مقابله با بازار ارز ملتهب، هیچ کاری مهمتر از کنترل نرخ ارز نیست. گفت: "در زمینه نرخ ارز مسیر 4 سال گذشته را با متانت پشت سر گذاشتیم اما عامل این جهش روانی، سیاسی و غیر اقتصادی است."(7)

اما در آخرین واکنش رسمی رئیس بانک مرکزی  به جای اقدام برای رفع مشکلات مربوط به بازار ارز گفت: "همواره در زمان مشابه با نواساناتی در بازار ارز مواجه بوده ایم اما در سال جاری علاوه بر مسایل اقتصادی تاثیرگذار در بازار ارز به دلیل مباحث سیاسی بین المللی و همچنین حضور سوداگران و سفته بازان در بازار ارز، دامنه نوسانات و التهابات بازار ارز بیش از پیش بینی ها بوده است." این در حالی است  بیش از این اعلام طبیعی دانستن نوسانات بازار ارز، معرفی عامل روانی به عنوان یک علت و وجود کسانی مانند جمشید بسم الله، توسط دولت های قبل مورد هجمه واقع شده و توجیه های پوپولیستی عنوان می شد.(8)

رئیس جمهور تا به حال دو بار در رسانه در برابر سوال درباره نرخ بیش از 4 هزار تومانی گفته است: "نرخ تعیین نکنید" و "نه، قیمت این نیست" آنچه از این واکنش ها و اظهار نظرها به دست می‌آید، این است که برای کنترل و مدیریت بازار ارز فرقی میان دولت ها نیست، آنها جای بررسی عامل گرانی و مهارآن صرفا از عامل روانی حرف می زنند و به دنبال پیدا کردن راه حل و رفع مشکل نیستند.

پی‌نوشت:

1. خریداران ارز قطعا ضرر می‌کنند، خبرگزاری تسنیم، آذر 1393
2. بانک مرکزی به نوسان ارز بی تفاوت نیست، خبرگزاری ایرنا، مهر 1396
3. اتفاق خاصی در ارز رخ نداده است، خبرگزاری مهر، مهر 1396
4. گرانی ارز روانی است، خبرگزاری تسنیم، دی 1395
5. واکنش بازار به وعده های ارزی روحانی و سیف، خبرگزاری تسنیم، بهمن 1396
6. قیمت دلار با محاسبات دولت زیر ۴ هزار تومان است!، پایگاه خبری فردا، بهمن 1396
7. دلایل افزایش نرخ ارز اقتصادی نیست، خبرگزاری ایسنا، بهمن 1396
8. ثبات به بازار ارز باز می‌گردد، خبرگزاری مهر، بهمن 1396

---