بی‌سوادان رسانه‌ای!

طی یک دهه‌ی گذشته همواره از اهمیت و جایگاه خاص فضای مجازی سخن گفته شد، اما کم‌تر بدان پرداخته شد که این جایگاه روز به روز خاص‌تر شده و بر حساسیت آن افزوده می‌شود. نحوه‌ی استفاده از آن و نیز تمییز واقعیت از اخبار کذب و سودار، موضوعی است که همیشه از آن سخن به میان آمده اما آنچنان که باید محقق نشده است. در واقع سواد رسانه‌ای؛ توانایی بررسی، تجزیه و تحلیل انواع پیام‌ها است.

بایدها و نبایدهای فضای مجازی

در واقع فضای مجازی یک تیغ دو لب است، یک لبه آن ارتقای سطح فکر، فرهنگ و دستیابی سریع به اطلاعات و ارتباطات موثر در همه زمینه‌ها است. سوی دیگر این تیغ، آسیب های بی شماری در حوزه های فردی، خانوادگی، اجتماعی، سبک زندگی و فرهنگ عمومی نهفته است.

آنچه که در این میان سبب انتخاب استفاده از کدام لبه می‌شود، مربوط به سواد رسانه‌ای و نحوه استفاده تولیدکنندگان و مخاطبین پیام از این فضا است؛ دانش و مهارتی که کارشناسان و صاحب‌نظران علوم ارتباطات آن را ضرورت زیستن در عصر تحول بزرگ فناوری ارتباطات و اطلاعات می دانند.

شاید در مرحله‌ی نخست، سواد رسانه‌ای موضوعی با رنگ و بوی نه چندان جدی و عامیانه رُخ‌نمایی کند اما بی‌تردید با ورود به آن و واکاوی اجزا و ابعاد بی‌نهایت آن در می‌یابیم که این مهم از چه اهمیت خاص و غیر قابل توصیفی برخوردار است، تاجایی که برخی کشورها، از جمله: ژاپن، آلمان، سوئیس، آمریکا، ایتالیا آن را تحت عنوان یک واحد درسی در مدارس تدریس می‌کنند.

باید بر این نکته اذعان داشت که هدف سواد رسانه ای، بیشتر این است که به همه کمک کند تا به جای آنکه مصرف کنندگانی فرهیخته برای رسانه ها و فضای مجازی باشند، به شهروندانی فرهیخته در جامعه اطلاعاتی، که انواع رسانه‌ها و فضای مجازی، قلب تپنده آن هستند تبدیل شوند. در واقع هدف اصلی سواد رسانه‌ای این است که به مردم نشان دهد چگونه کنترل را از رسانه ها به سمت خود معطوف کنند.(1)

جنگ رسانه‌ها

امروزه بر همگان آشکار است که جنگ نظامی و لشکر کِشی نتیجه‌ی مطلوبی نداشته و دولت‌ها باید با روش‌های نوین و کارآمد به اهداف خود نائل آیند. یکی از روش‌های نوین اِعمال قدرت، جنگ نرم (Soft War) یا جنگ رسانه‌ای (Media war) است که طی یکی، دو دهه‌ی اخیر از آن بسیار سخن گفته شده است.

بی‌تردید هر جنگی، ابزار و تجعیزات خاص خود را دارد و جنگ نرم نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مهم‌ترین ابزار خود را انواع رسانه‌ها عنوان کرده است. رسانه‌هایی که با جهت دهی به افکار اقشار مختلف جامعه، آن‌ها را چون انسان‌هایی مسخ شده به هر مسیری که بخواهد می‌کشاند و این قدرت را در جنگ 2003 آمریکا در عراق و همچنین واقعه‌ی 11 سپتامبر به وضوح مشاهده کردیم.

راه‌های افزایش سطح سواد رسانه‌ای

با توجه به اهمیت و ضرورت داشتن سواد رسانه‌ای و نیز افزایش روزافزون آن، در ادامه به برخی راه‌های افزایش سطح سواد رسانه‌ای می‌پردازیم:
- استفاده از رسانه‌های معتبر
- دوری از سطحی‌نگری
- افزایش سطح آگاهی
- پیگیری و واکاوی خبرهای مختلف از کانال‌های متفاوت
- فرهنگ سازی استفاده از تکنولوژی‌های نوین ارتباطاتی

کلام آخر

با توجه به آنچه که گفته شد نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که به طور کلی تکنولوژی به دلیل برخورداری از جذابیت، افراد را برای استفاده و بهره گیری از این شبکه ها می کشاند و نکته حائز اهمیت در این زمینه، افزایش آگاهی مخاطب برای استفاده بهینه از شبکه‌های اجتماعی است که امروز از آن تحت عنوان سواد رسانه‌ای یاد می‌شود و این مهم، مناسب‌ترین راه برای پیشگیری از کارکردهای منفی این فضاها به شمار می رود.(2) در واقع امروزه افرادی که از سواد رسانه‌ای بی‌بهره‌اند، بی‌سواد تلقی شده و بهترین افراد برای اشاعه‌ی اخبار کذب در جامعه محسوب می‌شود که بسیار آسیب‌پذیر و گاها خطرناک هستند.

پی‌نوشت:

1. سواد رسانه ای و رهاشدگی فضای مجازی، خبرگزاری تسنیم، بهمن 1396
2. افزایش سواد رسانه ای؛ راهکار مدیریت فضای مجازی، خبرگزاری ایمنا، مهر 1396

---