آیا معاد عمومیّت دارد؟

با دقّت و تدبّر در نكات و تعبیرات قرآن، به این حقیقت پى می بریم كه آفرینش و ایجاد هر موجودى، ملازم با برگشت دادن آن است؛ یعنى، اعطاى وجود به هر موجودى از جانب حضرت حق، توأم با خصوصیت سیر و حركت آن به سوى او است و وجود هر موجودى، برگشت به سوى خداوند را اقتضا می کند.
به عبارت دیگر، مبدأ متعال در متن ذات هر موجودى، این برگشت و حركت را قرار داده است. هستى از خداوند، سرچشمه می گیرد و به سوى او بازگشت می کند و این، براساس عشق هر موجودى نسبت به كمال بالاتر و در نهایت نسبت به كمال بی نهایت است.
هر موجودى به تناسب رتبه وجودى خود، از شعور برخوردار است و قبل از هر چیز، رو به جمال مطلق و خیر محض دارد و او را می یابد و چون می یابد، به او عشق می ورزد و به سوى او در حركت است.
در اینجا به بعضى از آیات قرآنى ـ كه دلالت بر عمومیّت و كلّیّت معاد دارد ـ اشاره می شود:
1. «اللّه یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ». [1]
«خداى متعال خلق را آغاز می کند و سپس آن را اعاده و برگشت می دهد و سپس شما انسان ها به سوى خداوند برگشت داده می شوید» .

این آیه با توجّه به برگشت كلّى، مسئله معاد انسان ها را به آنان خاطر نشان ساخته، این حقیقت را بیان می کند كه بر اساس قانون كلّى «اعاده»، مستثنا بودن انسان ها مفهومى ندارد.
2. «أَوَلَمْ یَرَوْا كَیْفَ یُبْدِءُ اللّه الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللّه  یَسِیرٌ. قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللّه  یُنشیء النَّشْأَةَ الاْخِرَةَ إِنَّ اللّه  عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ »؛ [2]
«آیا ندیده اید كه خداوند، چگونه آفرینش را آغاز می کند، سپس آن را بازمی گرداند؟ در حقیقت، این [ كار] بر خدا آسان است . بگو: در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز كرده است . سپس[ باز] خدا است كه نشئه آخرت را پدید می آورد . خدا است كه بر هر چیزى توانا است» .

بر اساس این دو آیه ـ كه در مورد ارشاد مردم و سرزنش غافلان از برگشت به سوى خداوند است ـ خداوند متعال، می خواهد این حقیقت را به انسان ها بفهماند كه چون آفرینش، بر اساس مشیّت و اعاده حق، به سوى او در حركت و برگشت است و این یك سنّت كلّى حاكم بر موجودات؛ شما انسان ها نیز از این قانون كلّى مستثنى نیستید؛ بلكه قطعه اى از هستى میباشید كه به سوى او باز میگردید.
3. «قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ یَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ قُلِ اللّه یَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَأَنّى تُؤْفَكُونَ »؛ [3]
«[ به مشركان] بگو: آیا از شریكان تخیّلى و مصنوع شما، چنین موجودى پیدا می شود كه خلق و ایجاد كند و سپس آنچه را كه خلق كرده است، اعاده و برگشت دهد؟ [به آنان] بگو: این خداى متعال است كه خلق می کند و سپس خلق را اعاده و برگشت می دهد.»

در این آیه، علاوه بر اشاره به اصل اعاده كلّ هستى، به این حقیقت هم اشاره شده كه این برگشت و معاد، یكى از مظاهر قدرت مطلقه خداوند سبحان است. این آیات و آیات فراوان دیگر، حكایت از این حقیقت می کند كه آفرینش هر موجود و هر مخلوقى، به دنبال خود اعاده آن موجود و مخلوق را می آورد. به عبارت دیگر، «اراده و مشیّت حق»، اعاده هر مخلوق و برگشت دادن هر موجودى است كه پا به عرصه وجود می گذارد و این مسئله منحصر در انسان نیست. [4]

پی نوشت:
[1]. روم 30، آیه 11.
[2]. عنكبوت 29، آیات 19 و 20.
[3]. یونس 10، آیه 34.
[4]. ر.ك: بازگشت به هستى، محمد شجاعى، صص 54 ـ 69؛ معاد یا بازگشت به سوى خدا، همو، ج 1، صص 10 ـ 47.

---

منبع : پرسمان دانشجویی