برای افزایش حافظه چه دعاهایی بخوانیم؟

دعای تقویت حافظه

در كتاب شریف مفاتیح ‏الجنان در فصل اول از باب اول كه درباره تعقیبات است این دعا را نقل نموده است و مى‏گوید:
این دعا را پیغمبر(ص) به امیرالمؤمنین(ع) براى حافظه تعلیم نمود:
« سُبْحانَ مَنْ لا یَعْتَدی عَلی اَهلَ مَمْلَكَتِةِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَاْخُذُ اَهْلَ الْاَرضِ بِاَلْوانِ الْعَذابِ ، سُبْحانَ الرَّؤُفِ الرَّحیمِ ، اللهُمَّ اجْعَلْ لی فی قَلبیْ نُوراً و بَصَرَاً و فَهْماً و عِلْماً ، اِنَّكَ عَلی كُلِّ شَیئٍ قَدیرٌ »
و نیز در خلاصه الاذكار است كه در وقت مطالعه بخواند:
« اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ وَ اَكْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَیْنا اَبْوابَ رَحْمَتِكَ وَانْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِكَ بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
خدایا مرا بیرون آور از تاریكى‏هاى‏ وهم،و به نور فهم گرامى‏ام بدار،خدایا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،و خزانه‏هاى علومت را بر ما باز كن به مهربانى‏ات اى مهربان‏ترین مهربانان. ».
و مؤلف محترم گوید كه كسى كه مى‏خواهد حافظه‏اش زیاد شود مسواك كند و قرآن بخواند و به خصوص آیه‏الكرسى را قرائت نماید و همینطور خوردن مویز در ناشتا، به خصوص اگر سرخ و بیست و یك دانه باشد، براى تقویت فهم و ذهن و حافظه نافع است خوردن حلوا و گوشت نزدیك گردن و عسل و عدس نیز مورث حفظ است ...
و هر روز بعد از نماز صبح پیش از آنكه تكلم كند بگوید: « یا حى یا قیّوم فلا یفوت شیئا علمُه و لایؤده ...»
و اجتناب كند از چیزهایى كه سبب نسیان مى‏شود و آن ... و كثرت معاصى و كثرت هموم و احزان در امر دنیا و كثرت اشتغال و علائق و ... است.
در كتاب شریف كافى نیز از امام معصوم نقل شده است كه از خدا بخواه كه عقل تو را قوى بگرداند و از خدا طلب فهم و درك نما (بحارالانوار، ج 1، ص 224 روایت 17 روایت عنوان بصرى)
علاوه بر دعاها و امور ذكر شده بطور كلى به دست مى‏آید كه امور معنوى و عبادى براى تقویت قواى ذهنى مؤثر است و انجام گناه و مكروه براى قواى ذهنى و عقلى مضر است.

آنچه در مورد تقویت حافظه و هوش از كتب روایی و ادعیه بیان شد، علت تامه محسوب نمی شود. بعضی از عوامل مربوط به هوش و حافظه در اختیار ما نیست و مربوط به عوامل ژنتیكی و وراثتی است. به عبارت دیگر هوش و حافظه و استعداد هر انسانی برآیندی از عوامل متعدد وراثتی و محیطی است كه بعضی از این عوامل در اختیار ماست. از قبیل آنچه در بالا گفته شد و بعضی از آنها از حوزه اختیار انسان خارج است مانند نقش عوامل ژنتیكی اجداد گذشته. بنابراین توقع نداشته باشید كه با انجام كارهای فوق كه قطعا مؤثر هستند معجزه شود كه ناگهان بهره هوشی شما از 90 به 130 ارتقاء پیدا كند و اگر این چنین نشد اعتقاد به این توصیه هایی كه معصومین كرده اند كم شود.
بنابراین همان طور كه یك فردی كه مثلا 170 سانتی متر است نمی شود قد او را به 190 ارتقاء داد. همین طور هوش 100 را نمی توان به 120 ارتقاء داد. بله، یك فرد با 170 سانتی متر قد را می توان از طریق ورزش و تغذیه سالم تقویت كرد تا كارآیی بهتری داشته باشد.
یك هوش با نمره 100 را می توان تقویت كرد تا كارآمدتر باشد. البته در یك دوره هایی از رشد مثل دروان جنینی و سال های اولیه زندگی كودك می توان براساس یك برنامه صحیح تغذیه مادر و همچنین تغذیه كودك و علاوه بر آن غنی كردن محیط رشد كودك با فراهم كردن محرك های سالم محیطی، حتی بهره هوشی را افزایش داد ولی در دوران جوانی و میان سالی باید بیشتر به این فكر بود كه موانع كارآیی هوش را حذف كرد و عوامل شكوفایی و قابلیت ها را فراهم نمود تا آنچه دست آفرینش در خلقت انسان تعبیه كرده است به منصه ظهور رساند و این روایات و توصیه ها بیشتر ناظر به همین مسائل است.

واما از دیدگاه روانشناسان می توان با استفاده از راهكارهای زیر به تقویت حافظه پرداخت.
1. تقطیع : یعنی حروف را به قطعه های واژه ای و قطعه های واژه ای را به قطعه های عبارتی دسته بندی كردن از طریق تقطیع می توان حروف یا ارقام را به قطعه های معنادار تبدیل كرده و ظرفیت حافظه ی خود را افزایش داد مثلا زنجیره ی عددی 83 - 619 - 2177 - 149 را به زنجیره ی 1492 - 1176 - 1983 (كه سالهای میلادی است ) تبدیل نموده و حافظه ی خود را افزایش می دهیم .
2. معنادار كردن : این روش بهتر از هر شیوه دیگر به حافظه كمك می كند و هر چه معنا عمیق تر یا با جزئیات بیشتری رمزگردانی شود, مطلب بهتر به یاد می ماند. بنابراین وقتی می خواهید نكته ای را از كتابی به خاطر بسپارید احتمال یادآوری آن در صورتی بیشتر است كه توجه خود را بیشتر بر معنای آن مطلب متمركز كنید تا بر واژه ها. هر چه عمیق تر و كامل تر به معنا توجه كنید بهتر آن را به یاد خواهید آورد. به عبارت دیگر به جای حفظ الفاظ معانی را حفظ نمایید.
3. سازماندهی : با سازماندهی مطالب به راحتی می توان مطالب را یاد گرفت , حفظ كرد و سپس به یاد آورد. یعنی برای یادگیری و حفظ موضوع و مطلبی كه دارای زیر مجموعه و زیرشاخه های متعدد و متكثری است آن را در یك سلسله مراتبی منطقی قرار داده و از كل به جزئ و از بالا به پائین به زیرشاخه های جزئی تر تقسیم نموده و به خاطر خود بسپارید.
4. بافت : ما معمولا مطالبی را می آموزیم كه در یك شرایط زمانی , مكانی و... خاصی یاد می گیریم این مجموعه شرایط حاكم بر فضای یادگیری را بافت می گویند ما وقتی می توانیم به آسانی مطالب را بازیابی كنیم كه بافت حاكم بر بازیابی را همان بافتی قرار دهیم كه در زمان یادگیری و وقوع آن وجود داشته است مثلا اگر قرار باشد شما نام همكلاسیهای دوران راهنمایی خود را بیاد آورید, با گردشی در راهروهای مدرسه ای كه دوره ی راهنمایی را در آن گذرانیده اید باز یابی اسامی دوستان همكلاسی را آسان تر می توانید انجام دهید.
5. روش پس ختام : این روش كه توانایی دانشجو را در به خاطر سپردن مطالب كتابهای درسی كمك می كند به روش پس ختام معروف است كه نام این روش متشكل از حروف اول شش مرحله ی آن است .
1- پیش خوانی
2- سؤال كردن
3- خواندن
4- تفكر
5- از حفظ كردن
6- مرور كردن .
توضیح : فرض كنید می خواهید مطلبی از یك كتاب را به خاطر بسپارید و سپس باز یابی كنید ابتدا با پیش خوانی یك برداشت كلی از موضوعات مهم انجام می دهید. این نوع پیش خوانی باعث می شود كه مطالب مهم فصل را شما سازمان دهی كنید (همان طور كه قبلا گذشت ) در مرحله ی دوم و سوم : دانشجو باید درباره ی هر بخشی سؤالهایی طرح كند و در مرحله ی خواندن (سوم ) باید هر بخش را به قصد پاسخ دادن به سئوالهای طرح شده بخواند. در مرحله ی چهارم به دانشجو گفته می شود كه هنگام خواندن , ساختن سؤال ها و ایجاد ارتباط بین دانسته های خود درباره ی مطلب فكر كن كه در واقع دانشجو به مطالب خوانده شده معنا دهی می كند. سپس در مرحله پنجم و ششم یعنی در مراحل از حفظ گفتن و مرور كردن دانشجو باید سعی كند واقعیتهای اصلی مطالب را كه خوانده بیاد آورد و به سئوالهایی كه خود طرح كرده , پاسخ دهد.
علاوه بر آنچه گفته شد عوامل زیر نیز در تقویت حافظه مؤثر است .
1. تقویت تمركز و دقت .
2. كاهش اضطراب و كسب آرامش بویژه هنگام مطالعه .
3. تأمین نیازهای طبیعی و فیزیولوژیكی (تغذیه ی مناسب , ورزش , رعایت بهداشت )
4. كاهش اشتغالات ذهنی
5. یاد خدا (انجام امور عبادی بویژه نماز اول وقت , قرائت قرآن و ادعیه )
6. استفاده بیشتر از مواد حاوی گلوكز (مثل خرما, عسل و شیرینی جات طبیعی ). مواد دارای كلسیم و فسفر و ویتامینهای D مانند: لبنیات , روغن ماهی , C پرتقال , گوجه فرنگی , B سبوس گندم , سبزیجات تازه A هویج , جگر.
7. تمرین و تكرار مطالب (خیلی مهم است ).
8. بعد از هر 45 دقیقه مطالعه حدود 10 دقیقه استراحت كنید.
9. تمرینات تنفسی برای انجام این تمرین كافی است در حالت ایستاده یا درازكش ریه را از هوا پر نموده و با آرامش بازدم را انجام دهید.
دانشجوى گرامى در رابطه باعلل فراموشى باید به عرض تان برسانیم كه روان شناسان معتقدند كه حافظه سه مرحله دارد:
1- رمز گردانى،
2- اندوزش ،
3- بازیابى.
منظور از رمز گردانى تبدیل اطلاعات فیزیكى به نوعى رمز قابل قبول براى حافظه است این مرحله همان سپردن اطلاعات به حافظه مى‏باشد اندوزش عبارت از نگهدارى و ذخیره اطلاعات رمز گردانى شده است و باز یابى فرایندى است كه از طریق آن اطلاعات به هنگام نیاز از حافظه فرا خوانده مى‏شوند در نظریه‏هاى جدیدى كه در رابطه با حافظه مطرح شده است اعتقاد بر این است كه فراموشى ناشى از احتمال وقوع خطا در یك یا چند مرحله از این مراحل سه گانه مى‏باشد البته نباید نقش عوامل هیجانى نظیر اضطراب و استرس را در فراموشى نادیده گرفت .
توصیه‏هاى زیر را عملى سازید:
1- تلاوت و حفظ قرآن،
2- پرهیز از پرخوابى و پرخورى و خوردن غذاهاى سنگین،
3- سحرخیزى و بیدارى بین‏الطلوعین،
4- خواندن دعاهایى كه به این منظور وارد شده (در مفاتیح‏الجنان در تعقیبات مشتركه دعایى ذكر گردیده)
5- مداومت بر مسواك زدن،
6- خوردن عسل،
7- خوردن كندر و زنجبیل (به مقدار كم)
8- استراحتتان به اندازه كافى باشد و از فشار درسى و كارى خود بكاهید.
9- به اندازه كافى تفریح داشته باشید. امید است با عمل كردن به روش مذكور و توصیه‏هاى بالا دیگر هیچ وقت دچار فراموشى مشكل‏زا نشوید.
در روایات معصومین اشاراتی به علل و موجبات فراموش شده است كه اهم آنها از این قرار است:
1- ارتكاب گناه.
2- خوردن چیزهای ترش.
3- خنده زیاد.
4- بی احترامی به استاد.
5- خوردن پنیر زیاد.
6- غم و اندوه برای امور دنیایی.
7- خواندن سنگ قبرها.
8- تماشای به دار آویخته.
9- خوردن در حالت جنابت.
10- آشامیدن زیاد آب و مایعات.
11- غذای داغ خوردن.
12- افراط در مجامعت.
13- به كار نینداختن حافظه.

( الّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ )

---

منبع : پرسمان دانشجویی