تبیان، دستیار زندگی

روزگار کودکان نامشروع در ایران

مشروعیت کودکان نامشروع

طفلی كه از روابط نامشروع متولد می‌شود با آنكه نسبِ طبیعی و خونی با پدر و مادر خود دارد ولی قانون نسب او را نشناخته و در بسیاری از موارد حقوق اطفال مشروع را برای آنها به رسمیت نمی‌شناسند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
فرزند نامشروع
هر از گاهی اخبار دردناک از رها شدن نوزادانی در سطل زباله یا کنار خیابان به گوشمان می‌رسد و بسیار متاثر می‌شویم. کم نیستند نوزادانی که پدر و مادر واقعی آنان مشخص نیست و به راستی باید دید که وضعیت مدنی و حقوقی این کودکان در جامعه چگونه خواهد بود؟

روابط قانونی در چارچوب معین در خانواده ها یکی از موارد اصلی و مهم به شمار می آید، بخصوص در امر فرزندآوری، چرا که کودکان امروز پدر و مادران فردای این جامعه هستند و آینده جامعه را رقم می زنند.

در جامعه اسلامی ما، با توجه به اینکه روابط آزاد بین زن و مرد امری خلاف قانون و اخلاق است، کودکان نامشروع ناشی از این گونه روابط، از سوی جامعه طرد شده و از نظر حمایت قانونی و حقوقی وضعیت مناسبی ندارند که البته دلایل چنین روندی قابل تامل و تفکر است.

قانون ثبت احوال ایران که در سال 1355 به تصویب رسید و اجرایی شد؛ در بند الف ماده‌ی یک خود، صدور شناسنامه برای فرزندان متولد ایران از پدر ایرانی را یکی از وظایف سازمان ثبت احوال کشور تعیین نموده است.



کودکان نامشروع در جامعه ما

در قوانین کشور ما اگر کودکی از رابطه آزاد زن و مرد متولد شود، از نظر حقوقی برای وی هیچ حمایت قانونی وجود نخواهد داشت و طفلی كه از روابط آزاد متولد می‌شود با آنكه نسب طبیعی و خونی با پدر و مادر خود دارد ولی قانون نسب او را نشناخته و در بسیاری از موارد حقوق اطفال مشروع را برای آنها به رسمیت نمی‌شناسند، هر چند اقتضای حمایت از چنین اطفالی كه قربانی گناه والدین خود شده‌اند این است كه تدابیر لازم برای حفظ حقوق آنها انجام پذیرد اما در حقیقت چنین نیست.

البته باید توجه داشت که شاید عدم همین حمایت‌های قانونی درباره‌ی کودکان نامشروع، به کاهش اشاعه‌ی این امر ناشایست بیانجامد و محدود کردن آن، کوچکترین کار در جلوگیری از این روند محسوب ‌شود.(1)

وضعیت حقوقی کودکان ناشی از رابطه‌ی نامشروع

در فقه اسلامی، به نزدیکی شخص بالغ عاقل و مختار با فردی که بر او حرام است، "رابطه نامشروع" گفته می‌شود و طفلی که از این رابطه بوجود می آید فرزند نامشروع است. به بیان دیگر در حقوق ایران مطابق ماده‌ی 1167 قانون مدنی نسب نامشروع به رسمیت شناخته نشده و طفل ناشی از رابطه‌ی آزاد زن و مرد به آنها ملحق نمی‌شود و در ماده‌ی 862 قانون مدنی، ولد زنا را از ارث محروم کرده و هدف نامشروع دانستن نسبی است که، بدون وجود علقه زوجیت به وجود می‌آید.

هویت طفل نامشروع

موضوع به همین جا ختم نمی‌شود، چون یکی از مهم‌ترین موارد در این رابطه، هویت و شناسنامه است. یکی از حقوق اولیه هر انسانی که در تمامی کشورها و از جمله ایران از بدو تولد اعمال می شود، داشتن شناسنامه (هویت) است. قانون ثبت احوال ایران که در سال 1355 به تصویب رسید و اجرایی شد؛ در بند الف ماده‌ی یک خود، صدور شناسنامه برای فرزندان متولد ایران از پدر ایرانی را یکی از وظایف سازمان ثبت احوال کشور تعیین نموده است. در متن قانون مذکور، هیچ تفاوتی بین فرزند حاصل از رابطه نامشروع و سایر فرزندان قایل نشده است و گرفتن شناسنامه برای طفل نامشروع با توجه به الحاق فرزند نامشروع به پدر، از وظایف پدر است.

تبصره ذیل ماده 16 همان قانون اشعار می دارد، اگر ازدواج پدر و مادر ثبت نشده باشد، اعلام تولد طفل، باید توسط پدر و مادر انجام شود. اما اگر امکان مراجعه هر دو والدین و توافق آنها در اعلام ولادت نباشد، با مراجعه هر کدام از والدین، با قید نام کوچک شناسنامه صادر می شود. اگر در این حالت مراجعه کننده مادر طفل باشد، نام خانوادگی مادر به وی اختصاص می یابد. یعنی با قید نام پدر در شناسنامه، نام خانوادگی مادر روی طفل گذارده خواهد شد.

البته گاهی ممکن است زانی، با انکار رابطه نامشروع، نفی نسب فرزند نامشروع را مدعی شود. در این حالت، مادر طفل می تواند با طرح دعوا در دادگاه خانواده، نسبت به اثبات نسب طفل نامشروع اقدام نماید. در این حالت اگر پدر طفل مشخص باشد، پس از ارجاع به پزشکی قانونی و انجام آزمایشات DNA، حکم به اثبات نسب طفل نامشروع صادر می شود. با صدور این حکم، والدین طفل حسب مورد به مجازات حد زنا محکوم خواهند شد و بر اساس حکم دادگاه، اداره ثبت احوال نسبت به صدور شناسنامه برای طفل نامشروع اقدام خواهد نمود.(2)

کلام آخر

به هر حال آنچه که در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است، جلوگیری از تولد کودکان نامشروع است. زیرا اگربا روش‌های کاربردی و بجا از ایجاد روابط نامشروع جلوگیری شود، به تبع آن تولد چنین کودکانی با کاهش چشمگیری روبرو شده و دیگر مشکلات هویت بخشی به آنان نیز پیش نمی‌آید. یکی از عمده راه‌کارهای این جریان، تسهیل در امر ازدواج است که جامعه‌ی ما سال‌ها با این مشکل همراه بوده و هنوز هم راه حل مناسبی برای آن مشاهده نمی‌شود. امید آن می‌رود که مسئولین مربوطه با واکاوی مشکلات ازدواج، راه را بر ایجاد روابط آزاد تا حد امکان مسدود سازند.


پی نوشت:

1. وضعیت حقوقی کودکان ناشی از رابطه‌ی نامشروع در قانون، شبکه اطلاع رسانی راه دانا، خرداد 1395
2.  گرفتن شناسنامه برای طفل نامشروع، موسسه حقوقی مهر پارسیان، 1394