چگونه کودکمان را مسئولیت‌پذیر بار بیاوریم؟

حس مسئولیت، هنگامی در کودک به وجود می‌آید که به او مسئولیت داده شود و زمانی که کودک بزرگ می‌شود، بر تعداد موقعیت‌هایی که او قبول مسئولیت خواهد کرد، افزوده خواهد شد.

در ابتدا بهتر است بدانیم که مسئولیت چیست؟

واژه مسئولیت از لحاظ لغوی به معنی توانایی پاسخ دادن، و در عرف عام، به مفهوم تصمیم‌گیری‌های مناسب و موثر است. منظور از تصمیم‌گیری مناسب، آن است که کودک در چارچوب هنجارهای اجتماعی و انتظاراتی که معمولاً از او می‌رود، دست به انتخابی بزند که سبب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش ایمنی، موفقیت و آسایش خاطر وی شود. مسئولیت، ارثی نیست و باید از طریق تجربه آموخته شود. آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان، نیازمند جوی خاص در خانه و مدرسه است.

حس مسئولیت، هنگامی در کودک به وجود می‌آید که به او مسئولیت داده شود، زمانی که کودک بزرگ می‌شود بر تعداد موقعیت‌هایی که او قبول مسئولیت خواهد کرد، افزوده خواهد شد. چیزهایی که او مسئولیتشان را بر عهده می‌گیرد، تغییر خواهند کرد، و پاسخ‌هایش ظریف‌تر از پیش خواهد شد. به عنوان مثال: غیر عادی نیست که پاسخ یا واکنش کودک دو یا سه سال نسبت به مردم، گریه کردن، خود را کنار کشیدن و یا پنهان شدن پشت سر مادر باشد. در حالی که چنین واکنشی برای فردی پانزده ساله کاملاً نامناسب است! اگر کودکی در معرض تجربیاتی وسیع قرار گیرد و بیاموزد که به تجربیات متعددی دست زند، شمار پاسخ‌های مناسب و موثرش افزایش می‌یابد.

شاید با خودتان فکر کنید که «پس کی پسرم می‌تواند اتاقش را خودش جمع کند؟» یا «روزی را می‌بینم که دخترم لباس‌هایش را مرتب در کمد بگذارد؟!» وقتی ریخت و پاش و بی‌نظمی و بازیگوشی فرزندتان را می‌بینید، شاید فکرش را هم نکنید که همین‌ها روزی از پس کارهایی که به آن‌ها محول می‌شود، بربیایند. اما لازم نیست خودتان را خیلی نگران کنید. کافی است کودکی خودتان را به خاطر بیاورید تا بفهمید که آن‌ها هم بالاخره روزی همین کارهای شما را انجام خواهند داد. ولی بهتر است چند راه را امتحان کنید تا زودتر این حس زیبای مسئولیت‌پذیری را در آن‌ها زنده کنید.

کارهای کوچک به او بسپارید

وقتی کودکان انجام کارهای ساده را به عهده می‌گیرند، این احساس را دارند که در انجام کاری مفید برای خانواده مشارکت می‌کنند. بهتر است یک چارت وظایف تهیه کنید. اگر کودک، کوچک است، به جای کلمات از تصاویر در این چارت استفاده کنید. این چارت می‌تواند از مسئولیت‌های کوچک مانند خاموش کردن چراغ‌های اضافی خانه تا قفل کردن در یا جمع کردن کاغذهای روی زمین باشد. فقط بگذارید او این کارها را انجام دهد و برای رسیدن به این هدف، صبور باشید. باید حواستان باشد که با افزایش کارهایی که باید کودک انجام دهد، او نیاز به تشویق هم دارد.

گاهی کودکان در خانه، حوصله‌شان سر می‌رود و ظاهراً نمی‌توانند برای سرگرم کردن خویش کاری پیدا کنند. از این رو نزد والدین می‌آیند و می‌پرسند: من چه کار کنم؟ این دسته از کودکان، ممکن است نسبت به پیشنهادات ارائه شده، واکنش‌هایی منفی نشان دهند؛ مثلاً بگویند: این که سرگرمی نیست. یا ممکن است مدتی خود را با آن پیشنهاد مشغول کنند، ولی دوباره حوصله‌شان سر می‌رود، برمی‌گردند و سرگرمی تازه‌ای می‌خواهند.

در این گونه موارد، بیشتر والدین پس از مدتی، از کوره در می‌روند و عصبانی می‌شوند. کودکی که به چنین الگویی رسیده است، با وجود آن که ممکن است دقیقاً بداند که در خانه چه چیزهایی برای سرگرم کردنش وجود دارد، باز هم تمایل دارد که سایرین برایش تصمیم بگیرند!

برای آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، هیچ‌گاه چندان زود نیست. حتی در دوران شیرخوارگی، والدین می‌توانند محدودیت‌هایی را تلویحاً به کودکان بفهمانند و آنان را به تصمیم‌گیری، ترغیب نمایند. به عنوان مثال، زمانی که والدین، جغجغه‌ای را که به نظرشان می‌رسد کودک می‌خواهد در اختیارش می‌گذارند، یا به خواسته‌هایش پاسخ می‌دهند، به تدریج به او کمک می‌کنند که تصمیم‌گیری کند. در اوایل زندگی کودک، معمولاً قبول مسئولیت، با بازی توأم است. بازی کردن، عامل مهمی در ایجاد احساس مسئولیت در کودک است.

بگذارید آنچه می‌خواهند را به دست بیاورند

اگر کودکتان یک هدیه گران‌قیمت می‌خواهد، بهترین کار این است که از او بخواهید نیمی از پول آن هدیه را خودش به دست آورد و به آن‌ها کمک کنید از مهارت‌هایشان استفاده کنند. در این مدت، شما می‌توانید بابت برخی کارهای خانه، به آن‌ها پول پرداخت کنید. مثلاً اگر برای کاشتن گلی در باغچه یا شستن ظرف‌ها به شما کمک کردند، مبلغی برایشان در نظر بگیرید. این بهترین دادوستد برای القای حس مسئولیت‌پذیری در آن‌هاست.

به کودکان یاد بدهید كه اشتباهاتشان را بپذیرند

اگر کودکانتان کار اشتباهی انجام دادند، نه آن‌ها را بترسانید و نه خیلی ساده از کنار آن بگذرید. قبول اشتباه، یکی از بهترین راهکارها در زندگی است. این باعث می‌شود شما برای هر آنچه انجام دادید، مسئول باشید.

باورشان کنید

مدام تکرار نکنید که «تو نمی‌تونی این کار رو انجام بدی!»، «تو از پس این کار برنمیای!» بهتر است ظرفیت آن‌ها را دریابید و متناسب با آن، از آن‌ها توقع داشته باشید. وقتی آنچه را که در توانشان است از آن‌ها بخواهید،‌ آن‌ها با حس قوی مسئولیت‌پذیریشان، شما را شگفت‌زده می‌کنند. در این مورد آنچه مهم است تلاشی است که کودک برای انجام کار می‌کند و نتیجه کار اهمیتی ندارد.

هر چیز کوچکی، ارزش انجام دادن را دارد

باید اطمینان حاصل کنید که آن‌ها فکر نمی‌کنند که کارهایی مانند کارهای خانه، پیش‌پا افتاده و بی‌ارزشند. باید فرزندان، فهرستی از کارهایی داشته باشند که بابت انجامشان از کسی خواهش نکنند، مانند زمانی که یک لیوان آب می‌خورند و لیوانش را برمی‌گردانند یا قرار دادن کفش‌هایشان در جاکفشی یا حتی حمل کوله‌پشتی مدرسه‌شان.

فرهنگ نیوز

باشگاه کاربران تبیان - ارسالی از: neka57

برگرفته از انجمن: تعلیم و تربیت