تبیان، دستیار زندگی

استاد مرتضی مطهری در مجموعه سخنرانی هایی که تحت عنوان «فلسفه اخلاق» منتشر شده، درباره فاش کردن بدی ها و غیبت کردن نکاتی را مطرح کرده است. قسمتی از سخنان استاد مطهری را که درباره موارد مجاز غیبت کردن است، در ادامه می خوانید.

تهمت و بدگویی ایمان را از بین می برد

فاش کردن بدی ها و زشتی های مسلمانان از نظر خداوند نادرست بوده و همواره نهی شده است. قرآن به شدت نهی می‏ کند از اینکه فحشاء، یعنی زشتی های مسلمانان، حتی زشتی های واقعی شان‏ پخش بشود: «ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فی الذین آمنوا لهم عذاب‏ الیم» کسانی‏ که دوست دارند زشتی ها درباره مسلمانان و مومنان اشاعه پیدا کند، برایشان عذابی بزرگ در انتظار خواهد بود. / سوره نور، آیه 19

خدا نکند شخصی این چنین که در آیه فوق گفته شده، یک وقت اطلاع پیدا کند که لغزشی در فلان شخص پیدا شده است. من سخنم درباره راست ها است، دروغ که دیگر جای خود دارد. در حدیث است که اگر کسی‏ به برادر مؤمنش تهمت بزند، ایمان در روح او آب می‏ شود آن چنان که نمک‏ در آب حل می‏ شود، ایمان برای شخص باقی نمی‏ ماند. اگر راست باشد، این به‏ آن می‏ گوید، آن به دیگری می‏ گوید و به تدریج شیوع پیدا می‏ کند. اگر دروغ‏ باشد که خدا می‏ داند، همانی است که قرآن هرگز نمی‏ خواهد.

در کنار این نهی خداوند از بازگویی زشتی های مسلمانان و غیبت آنها موضوعی دیگر مطرح است که در ادامه آن را مطرح می کنیم.

غیبت در چه مواردی جایز است؟

حرمت غیبت در غیر موارد استثنایی - که همه این‏ موارد جنبه اجتماعی دارند - پابرجاست. به طور مثال در آنجا که یک نفر می‏ خواهد با یک کسی شرکتی تأسیس کند، می‏ آید با شما که از احوال‏ آن شخص اطلاع دارید مشورت می‏ کند که آقا این آدم که تو مدتی با او بوده‏ای چه جور آدمی است؟ من می‏ خواهم با او شرکتی تأسیس کنم، یا می‏ خواهم‏ دخترم را به او بدهم، یا می‏ خواهم دخترش را برای پسر خودم بگیرم و امثال اینها... اینجا پای مشورت در میان‏ است و بر شما جایز و بلکه لازم است که بگویید چون پای مشورت در میان‏ است.

یا در موردی‏ که خودتان مظلوم یک شخص هستید یعنی او حق شما را پایمال کرده، در اینجا شما یا باید دهان ببندید و نگویید حقم پایمال شده و بگذارید حقتان پایمال شود یا اگر بخواهید بگویید، غیبت کرده ‏اید که این غیبت در اینجا جایز است: «لا یحب‏ الله الجهر بالسوء من القول الا من ظلم» خداوند دوست نمی‏ دارد که کسی به‏ عیب مردم صدا بلند کند مگر اینکه ستمی به او رسیده باشد ./ سوره نساء، آیه 148

اینها را برای این می‏ گویم که از افراط و تفریط ها برحذر باشیم‏. عیب ما جامعه مسلمانان، عیبی که تاریخ حکایت می‏ کند این است که ما -مخصوصا ما ایرانی ها- یا از آن طرف می‏ افتیم یا از این طرف، حد وسط نمی‏ ایستیم، یا مردمی هستیم که دائما غیبت می‏ کنیم، و یا می‏ رسیم به حدی‏ که غیبت کردن حَجاج را هم جایز نمی‏ دانیم. غزالی ماجرای این حَجاج را نقل کرده که من نیز آن را بازگو می کنم.

 بعد از مرگ حَجاج سفاک خونریزی که در دنیای اسلام در سفاکی نمونه است، مردی به دیدار ابن سیرین، یکی از علمای ایرانی مسلمان قرن دوم هجری می‏ آید در حضور او بدی حجاج را می‏ گوید. ابن سیرین‏ می‏ گوید : "غیبت نکن، الان غیبت تو گناهش بیشتر از گناه حجاج است من حاضر نیستم غیبت حجاج را بشنوم "

عجیب این است که غزالی به این بزرگی و عظمت، این‏ داستان را نقل و تایید کرده، این اشتباه است با اینکه ما غزالی را مرد بسیار بزرگی می‏ دانیم، اما آدم های‏ بزرگ اشتباه های بزرگ هم دارند یکی از اشتباه های بزرگ غزالی، به قول‏ ابن الجوزی این است که در بسیاری از موارد، شرع را به تصوف سواد کرده‏ و آن افراط های صوفی گری غزالی، گاهی سبب شده که از فقه اسلامی منحرف شود. مثل همین جا که می‏ گوید: "راست گفته ابن سیرین، آن مرد حق نداشته‏ غیبت حجاج را بکند، حجاج مسلمان بوده است. "

اگر از حجاج نمی‏ شود غیبت کرد، پس غیبت چه کسی در دنیا جایز است؟ پس ما هم شبانه روز بالای منبر داریم‏ غیبت یزید بن معاویه را می‏ کنیم چون مظالمش را بازگو می‏ کنیم؟ خدا خودش‏ از فرعون غیبت کرده، از نمرود غیبت کرده، از قارون غیبت کرده، از بلعم باعوراء غیبت کرده، و از صدها نفر دیگر و از اقوامی غیبت کرده‏، از همه قوم بنی اسرائیل یک جا غیبت کرده است... نه، اینها غیبت نیست‏ و بنا بر این نباید از آن طرف هم افتاد .

اشتباه غزالی در جایی که خدا خودش هم غیبت می کند

است بعد از مرگ حَجاج سفاک خونریزی که در دنیای اسلام در سفاکی نمونه است، مردی به دیدار ابن سیرین، یکی از علمای ایرانی مسلمان قرن دوم هجری می‏ آید در حضور او بدی حجاج را می‏ گوید. ابن سیرین‏ می‏ گوید : "غیبت نکن، الان غیبت تو گناهش بیشتر از گناه حجاج است من حاضر نیستم غیبت حجاج را بشنوم "

عجیب این است که غزالی به این بزرگی و عظمت، این‏ داستان را نقل و تایید کرده، این اشتباه است با اینکه ما غزالی را مرد بسیار بزرگی می‏ دانیم، اما آدم های‏ بزرگ اشتباه های بزرگ هم دارند یکی از اشتباه های بزرگ غزالی، به قول‏ ابن الجوزی این است که در بسیاری از موارد، شرع را به تصوف سواد کرده‏ و آن افراط های صوفی گری غزالی، گاهی سبب شده که از فقه اسلامی منحرف شود. مثل همین جا که می‏ گوید: "راست گفته ابن سیرین، آن مرد حق نداشته‏ غیبت حجاج را بکند، حجاج مسلمان بوده است. "

اگر از حجاج نمی‏ شود غیبت کرد، پس غیبت چه کسی در دنیا جایز است؟ پس ما هم شبانه روز بالای منبر داریم‏ غیبت یزید بن معاویه را می‏ کنیم چون مظالمش را بازگو می‏ کنیم؟ خدا خودش‏ از فرعون غیبت کرده، از نمرود غیبت کرده، از قارون غیبت کرده، از بلعم باعوراء غیبت کرده، و از صدها نفر دیگر و از اقوامی غیبت کرده‏، از همه قوم بنی اسرائیل یک جا غیبت کرده است... نه، اینها غیبت نیست‏ و بنا بر این نباید از آن طرف هم افتاد .