بیماری‌های مزمن انسداد ریوی چیست؟

بیماری‌های انسداد ریوی، شامل بیماری‌هایی است كه مجاری هوایی بزرگ و كوچك ریه را درگیر می‌كند. امروزه علم پزشكی  از تعریف جامع و روشنی برای این بیماری خاص قاصر است. در گذشته بیماری براساس شكایات بیمار، بافت ریه و تغییرات ظاهری به دو گروه تقسیم‌بندی می‌شد. دسته نخست را افرادی تشكیل می‌دادند كه خلط آنان دو تا سه سال ادامه داشت. گروه دیگر بیماران دارای آمفیزم ریوی هستند. در این حالت ریه افراد به كلی تخریب می‌شود، اما امروزه دیگر این دسته‌بندی منسوخ شده و گفته می‌شود از عوارض بیماری، ابتلا به آمفیزم ( از بین رفتن بافت ریه) و برونشیت (التهاب لوله‌های نایژه)‌ است.

مسلما افراد سیگاری و كسانی كه در تماس مستقیم با حجم زیاد دود هستند. در سال‌های اخیر شیوع این بیماری نزد زنان به علت متداول شدن مصرف سیگار و قلیان بین آنان بیشتر شده است.

متاسفانه بیماری دیگری به نام «كاهش حجم ریه بر اثر چاقی مفرط» بسیاری از مواقع با این بیماری اشتباه گرفته می‌شود و حتی گاه به اشتباه مورد درمان قرار می‌گیرد. اغلب این افراد كسانی هستند كه از دوران نوجوانی وزن بالایی داشته‌اند و میزان توده بدنی آنها كه بر حسب نسبت وزن به قد به توان دو محاسبه می‌شود، بیش از 32 است. یعنی قفسه سینه این افراد اغلب به خاطر سنگینی وزن بخوبی قادر به انجام عمل دم و بازدم نیست. به همین میزان اكسیژن خون این افراد در طولانی‌مدت كاهش می‌یابد و بر شدت میزان گازهای سمی مانند كربنیك افزوده می‌شود. در صورتی كه این افراد وزن خود را متعادل كنند، بهبودی‌شان ممكن است، اما اگر به مرحله‌ای برسند كه وزنشان قابل كم‌كردن نباشد، نارسایی قلب و ریه متوجه آنان خواهد شد و سرنوشتی مانند افراد مبتلا به بیماری‌های انسداد مزمن ریوی در انتظار آنان خواهد بود. بنابراین می‌توان گفت چاقی بالقوه به‌عنوان یك فاكتور خطرناك، ایجادكننده بیماری‌های مزمن انسدادی ریوی نیست، ولی می‌تواند بیماری انسدادی را بدتر كند. به همین دلیل، از دوران كودكی باید از ابتلا به چاقی افراد پیشگیری شود. همچنین زنان باردار باید ورزش كنند و به تناسب اندام و رژیم غذایی توجه ویژه داشته باشند، زیرا اغلب آنها به علت رعایت‌نكردن رژیم غذایی مناسب و كم‌تحركی پس از هر بار زایمان هفت تا هشت كیلوگرم وزن اضافه می‌كنند. نانواها و افرادی كه در كوره‌پزی‌ها مشغول كار هستند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

بله، یكسری افراد كه زمینه وراثتی دارند، بیش از دیگران مستعد ابتلا به این بیماری هستند. این افراد حتی در اثر استنشاق كمی دود سیگار ممكن است به این بیماری مبتلا شوند. اگرچه همه سیگاری‌ها به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، اما 20 تا 30 درصد مبتلایان سیگاری هستند. بخصوص اگر سیگار بیشتری مصرف كنند، این درصد افزایش خواهد یافت. تنها مساله وراثت دخیل نیست و عوامل دیگری نیز موجب ایجاد این بیماری می‌شود.

به‌عنوان مثال، اگر فردی 20 سال به طور مداوم هر روز یك پاكت سیگار مصرف كند، به احتمال زیاد در آینده دچار این بیماری خواهد شد. نكته حائز اهمیت این است كه فرزندان این افراد نیز اگر زمینه وراثتی داشته باشند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، زیرا ظرفیت ریه این افراد نسبت به دیگران كمتر است؛ چراكه سلول‌های تنفسی تا هشت سالگی رشد می‌كند و این رشد در 30 سالگی به تثبیت می‌رسد و به مرور ظرفیت ریه حتی در فرد سالم هم كاهش می‌یابد. بنابراین چنانچه این افراد در معرض هوای آلوده، مواد شیمیایی یا هر عاملی كه به ریه صدمه بزند قرار بگیرند، ظرفیت ریه آنان زودتر از دیگران افت می‌كند.

طبق مطالعات بالینی كه دانشمندان جهان به انجام رسانده‌اند، میزان این بیماری در مردان به علت استعمال بیشتر دخانیات بیش از زنان است، اما متاسفانه تحقیقات بالینی و میدانی برخی كشورها ازجمله ایران نشان داده است امروزه میزان ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی افزایش یافته است.

اشكال عمده بیماری این است كه درگیری از مجاری هوایی بزرگ آغاز می‌شود و بتدریج مجاری هوایی كوچك را درگیر می‌كند. اغلب افرادی كه به پزشك مراجعه می‌كنند، معتقدند تا یك هفته پیش حال عمومی‌شان كاملا خوب بوده، اما یك‌مرتبه دچار این مشكل شده‌اند. از آنجا كه این بیماری بتدریج پیشروی می‌كند، بدن به شرایط پیش‌آمده عادت می‌كند، اما زمانی كه تغییرات بسیار شدید شود، بیش از 50 درصد ریه درگیر خواهد شد و علائم آن در فرد بروز می‌كند و فرد با حال عمومی بد به پزشك مراجعه خواهد كرد كه ممكن است هیچ‌گاه به حالت اولیه خود برنگردد. نكته عمده این است كه بیماران دفع خلط، تنگی نفس و سرفه مكرر دارند. اگر این علائم همراه با یك سرماخوردگی ساده باشد، حال عمومی فرد بسیار نامساعد خواهد شد و برشدت تنگی نفس او نیز افزوده خواهد شد. این افراد هنگامی كه وضع كنونی‌شان را با قبل از سرماخوردگی مقایسه می‌كنند، احساس می‌كنند نسبت به قبل ناتوان‌تر شده‌اند. همچنین باید گفت این بیماری فقط مجاری تنفسی را درگیر نمی‌كند، بلكه سایر قسمت‌های ریه مانند پارانشیم را نیز می‌تواند درگیر كند و محل تبادل اكسیژن را از بین ببرد.

یكی از مهم‌ترین عوارض بیماری، افت اكسیژن خون است. از آنجا كه سیستم قلب، ریه و عضلات در ارتباط مستقیم هستند و مجموع فعالیت این سیستم‌ها باعث حركت اسكلت بدن و انجام عمل تنفس می‌شود این فعالیت‌ها باعث می‌شود تا فشار‌های مختلفی برقلب وارد و سمت راست قلب دچار بزرگی شود. اگر این عمل در طولانی‌مدت ادامه داشته باشد، حتی اگر فرد تحت درمان ویژه باشد، دچار نارسایی قلب خواهد شد كه مهم‌ترین علامت آن، تورم اندام‌های تحتانی، تنگی نفس شدید و دل‌دردهای شدید بر اثر بزرگ‌شدن كبد است.

برای بیمارانی كه در تماس مستقیم با سیگار هستند از نظر درمانی نمی‌توان كار زیادی كرد و سلامت آنها برگشت‌پذیر نیست، اما اگر این افراد سیگارشان را كنار بگذارند و شغلشان را عوض كنند، قادر خواهند بود، وضع خودشان را ثابت نگه دارند. البته چنانچه بیماری پیشروی ‌كند، نیاز به اكسیژن‌درمانی و دارودرمانی است. اقدامات دارودرمانی فقط شكایات ظاهری بیمار را بهتر می‌كند اما بیمار را به حالت اول برنمی‌گرداند. در مرحله اكسیژن‌درمانی می‌توانیم مانع بزرگ‌شدن قلب شویم، به همین دلیل پیشگیری از بیماری بسیار مهم‌تر از درمان آن تلقی می‌شود.

فرزانه صدقی

 با این‌كه ظرف چهار تا پنج روز حالتان بهتر می‌شود، ولی‌گاه تا چند هفته احساس خستگی و سرفه خواهید داشت. از آنجا كه علائم آنفلوآنزا شبیه سرماخوردگی است،‌برخی این دو بیماری را یكی می‌پندارند؛ اما باید دانست كه ویروس سرماخوردگی با ویروس آنفلوآنزا متفاوت است. به همین دلیل، واكسن آنفلوآنزا فقط از ابتلا به این بیماری پیشگیری می‌كند و تاثیری روی سرماخوردگی ندارد.

با آن كه نمی‌توانید دوره بیماری را كوتاه‌تر كنید، ولی رعایت برخی نكات به شما كمك می‌كند تا علائم ناخوشایند بیماری به حداقل ممكن كاهش یابد.

در این چند روز استراحت كنید و از فعالیت غیرضروری خودداری ورزید. هر وقت احساس بهبودی كردید فعالیت عادی را از سر بگیرید. مایعات بیشتری بنوشید. آب و آبمیوه مناسب است. اگر میلی به غذا ندارید، می‌توانید سوپ یا آبگوشت میل كنید. برای رهایی از گرفتگی بینی از بخور استفاده كنید. مایعات ولرم نیز باعث كاهش گلودرد می‌شوند. نوشیدنی عسل و لیمو برای رفع گلودرد توصیه می‌شود. دقت داشته باشید، در طول دوره بیماری سیگار نكشید و اجازه ندهید در كنار شما سیگار بكشند.

ضددردها باعث كاهش تب می‌شود و سردرد و بدن‌درد را برطرف می‌كند. استامینوفن و ایبوپروفن از این دسته داروهاست. همچنین گاهی از قرص‌های تركیبی كه حاوی ضددرد و ضدحساسیت است، برای تخفیف علائم استفاده می‌شود تا علائمی مانند گرفتگی بینی یا سرفه كاهش یابد. وقتی از این دسته داروها استفاده می‌كنید، نیازی به مصرف ضددرد دیگری نخواهید داشت.

نوشیدنی عسل و لیمو یكی از درمان‌های طبیعی برای گلودرد است. برای تهیه این نوشیدنی كافی است، یك قاشق چایخوری آبلیمو و یك قاشق چایخوری عسل را به یك فنجان آب داغ اضافه كنید و به هم بزنید.

واكسن آنفلوآنزا خصوصا برای سالمندان و افراد مبتلا به نقص ایمنی و بیماری‌های مزمن توصیه می‌شود. این واكسن به صورت سالانه و در فصل پاییز تزریق عضلانی می‌شود. همان طور كه گفتیم، این واكسن فقط از ابتلا به آنفلوآنزا در همان سال پیشگیری می‌كند و روی بیماری سرماخوردگی تاثیری ندارد. اگر سالمند هستید یا بیماری ریوی، قلبی یا بیماری مزمنی مانند دیابت دارید، به پزشك مراجعه كنید. همچنین اگر ظرف یك هفته علائم بیماری برطرف نشد یا علائم دیگری مانند مشكلات تنفسی و سرفه، پیدا كردید، پزشك را مطلع سازید.

دكتر آزاده شیروانی

چگونه مسواك بزنیم؟

اگر چه بسیاری از ما هر روز مسواك می‌زنیم، اما بد نیست روش اصولی و درست مسواك زدن را نیز یك بار دیگر مرور كنیم، زیرا شیوه مسواك زدن رابطه مستقیمی با میزان كارایی آن دارد و تنها با مسواك زدن درست و اصولی می‌توان از مزایای این كار حداكثر استفاده را برد. برخی موارد مهمی كه در ارتباط مسواك زدن ‌باید رعایت كنیم، به شرح زیر است:

* یك برنامه ثابت برای مسواك زدن تهیه و همیشه بر اساس آن عمل كنید. عادت به مسواك زدن و البته درست مسواك زدن، سبب دور نگه داشتن دندان‌ها از بیماری‌ها می‌شود.

* مسواك زدن را همیشه از نقطه‌ای خاص در دهان آغاز كنید. در این صورت، هر بار مطمئن می‌شوید كه همه دندان‌ها را مسواك زده‌اید. مسواك زدن را از دندان‌های آسیا آغاز كنید، زیرا عقب تر و دور از دسترس هستند و نیاز به توجه بیشتری دارند.

* مسواك را با زاویه 45 درجه روی دندان‌ها بكشید. دندان‌های جلویی را نیز با حركت دایره‌ای به مدت كمی مسواك بزنید. به محل تلاقی لثه و دندان‌ها هم توجه كنید، زیرا التهاب لثه معمولا از این نقطه آغاز می‌شود. این حركت دایره‌ای را ادامه دهید تا به دندان‌های سمت دیگر برسید.

* پشت دندان‌ها را فراموش نكنید. مسواك را با همان زاویه 45 درجه بگیرید و پشت دندان‌ها را مسواك بزنید و از همان حركت دایره‌ای برای تمیز كردن آنها استفاده كنید.

* سپس لبه تیز دندان‌ها یعنی قسمتی كه با آن غذا می‌جوید، خیلی سریع مسواك بزنید.

* مراحل بالا را برای ردیف دیگر دندان‌ها انجام دهید.

* سقف دهان و زبان را فراموش نكنید. این سطوح دربردارنده انواع باكتری‌های خطرساز و تولیدكننده پلاك است.

• در نهایت دهان خود را به خوبی بشویید.

كوفتگی عضله قلب اغلب زود تشخیص داده نمی‌شود، زیرا پزشك بیشتر به آسیب‌های واضح‌تر توجه می‌كند. از آنجا كه كوفتگی عضله قلب گاه اختلال ریتم قلب، بلوك شاخه‌ای یا تغییرات الكتروكاردیوگراف مشابه سكته قلبی یا التهاب پرده اطراف قلب را ایجاد می‌كند، همواره باید ضربه به قفسه سینه را به عنوان یكی از دلایل تغییرات غیرقابل توجیه نوار قلبی در نظر داشت. در كوفتگی عضله قلب ممكن است اسكن رادیو نوكلئید مثبت باشد و كاركرد بطنی به صورت موضعی مختل شود كه این موارد در سكته قلبی نیز مشاهده می‌شود. جمع شدن مایع در التهاب پرده اطراف قلب ممكن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها پس از ضربه مشاهده شود. این موارد، جزئی از سندرم آسیب قلبی بر اثر ضربه محسوب می‌شود كه مشابه سندرم متعاقب برداشتن التهاب پرده اطراف قلب است.

خطرناك‌ترین عارضه آسیب غیرنافذ، پارگی عضله قلب است كه به سوراخ گرفتگی برون شامه می‌انجامد. هرچند این عارضه بیشتر موجب مرگ سریع بیمار می‌شود اما تا 40 درصد بیماران مبتلا به پارگی قلبی، آنقدر زنده می‌مانند كه به یك مركز تخصصی برسند. نشت خون در التهاب پرده اطراف قلب نیز ممكن است به دنبال پارگی یك رگ برون‌شامه یا عروق كرونر ایجاد شود.

پارگی آئورت یك عارضه شایع در ضربه غیرنافذ قفسه سینه است. در حقیقت، پارگی آئورت در محل تنگه یا دقیقا بالای دریچه آئورت، شایع‌ترین آسیب عروقی غیرنافذ در تصادف‌هاست. فشار شریانی و دامنه نبض ممكن است در اندام‌های فوقانی، افزایش و در اندام‌های تحتانی كاهش یابد.

گاه پارگی آئورت بیرون‌زدگی دیواره یك سرخرگ كاذب خاموش را ایجاد می‌كند كه ماه‌ها یا سال‌ها بعد كشف می‌شود.

صدمات نافذ قلب كه به وسیله گلوله یا اجسام تیز ایجاد می‌شود، معمولا با ایجاد نشت خون در التهاب پرده اطراف قلب یا خونریزی وسیع، موجب مرگ فوری مصدوم می‌شود. با این حال اگر اقدامات اولیه احیا فراهم باشد یا بیماران تا رسیدن به مراكز تخصصی زنده بمانند، نیمی از آنها از مرگ نجات خواهند یافت. یكی دیگر از علل شایع صدمات نافذ قلب و عروق بزرگ، سوراخ شدن به واسطه كاتتر داخل قلبی یا نصب ضربان‌ساز از راه وریدی است. هرگاه عروق بزرگ در نتیجه ضربه نافذ پاره شود، معمولا فضای خون در فضای جنب و با شیوع كمتر، نشت خون در التهاب پرده اطراف قلب روی می‌دهد. تشكیل لخته خون ممكن است عروق بزرگ را تحت فشار قرار دهد. همچنین ارتباط غیرطبیعی شریانی ـ وریدی ممكن است تشكیل شود كه گاه به نارسایی احتقانی با برون‌ده بالا می‌انجامد.

بنابراین، بیمارانی كه از ضربه نافذ قلب رنج می‌برند، باید چند هفته پس از حادثه بدقت معاینه شوند تا نقص دیواره بطنی یا نارسایی ناشی از تنگ شدن قسمت ورودی دریچه میترال كه احتمالا در جراحی اورژانس ترمیم نشده، شناسایی شود. گاه بیمار پس از حادثه به سوفل قلبی(صدایی كه خون هنگام جریان یافتن در قلب ایجاد می‌كند) و نارسایی احتقانی دچار می‌شود.

 متخصص قلب و عروق و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران