پژوهش‌ها نشان می‌دهد ‌‌مواد غذایی دارای آنتی‌اکسیدان و امگا3 (از میوه‌جات گرفته تا ماهی‌ها) برای تقویت حافظه مفید است.

در مقاله زیر به شش ماده غذایی مناسب برای رشد بخش خاکستری مغز و تقویت حافظه اشاره می‌کنیم.

گردو؛ ضد تخریب

بر اساس پژوهش‌های گذشته، مصرف مواد غذایی حاوی گردو، فرآیند تخریب در مغز موش‌های صحرایی را کاهش داد. رژیم‌های غذایی حاوی گردو باعث تاخیر در فرآیند پیری، تخریب مغز و در نتیجه تقویت پردازش اطلاعات می‌شود. گردو حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است که بر اساس نظر برخی‌ محققان به از بین رفتن اثر رادیکال‌های آزاد روی دی‌ان‌ای سلولی منجر می‌شود.

هویج؛ ضد التهاب

مدت‌هاست ‌هویج را برای چشم مفید می‌دانند، اما ‌ اکنون مشخص شده‌ خوردن هویج برای مغز نیز مفید است. هویج دارای مقادیر زیادی از ترکیبی به نام «لوتئولین» است که به کاهش التهاب و تخریب سلول‌های مربوط به حافظه منجر می‌شود.

در این مطالعه همچنین مشخص شده ‌ مصرف حداقل 20 میلی‌گرم لوتئولین در رژیم غذایی روزانه به کاهش التهاب مغزی در موش‌ها منجر می‌شود. این ترکیب همچنین باعث تقویت حافظه موش‌ها و افزایش آن تا رسیدن به سطح حافظه موش‌های جوان شده است.

این ترکیب در روغن زیتون، فلفل و کرفس نیز یافت می‌شود.

توت‌فرنگی و زغال‌اخته؛ منبع ویتامین

توت سرشار از ویتامین‌های مورد نیاز برای مغز است. مطالعه‌ای که بین عده‌ای از افراد میانسال با مشکلات خفیف حافظه‌ای انجام شد، حاکی از افزایش یادگیری و توانایی به یادآوری در افرادی بود که به مدت 12 هفته آب زغال‌اخته وحشی نوشیده بودند. در این افراد علائم افسردگی نیز کاهش یافته بود.

پژوهشگران معتقدند‌ زغال‌اخته و توت‌فرنگی حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است که باعث کاهش تخریب سلول‌های مغزی و افزایش قدرت سیگنال‌دهی مغز می‌شود.

ماهی؛ ضد فراموشی

گرچه تحقیقات جدید حاکی از این است که غذاهای حاوی روغن ماهی اثری بر تقویت حافظه افراد مبتلا به آلزایمر ندارد، مطالعات دیگری نشان می‌دهد ‌خوردن گوشت ماهی دارای امگا3 ممکن است باعث کاهش افت حافظه بازشناختی (پدیده‌ای طبیعی که در افراد سالم نیز با افزایش سن رخ می‌دهد) شود. افراد بالای 65 سالی که به مدت شش سال به میزان دو وعده در هفته ماهی مصرف می‌کنند و افرادی که یک وعده در هفته ماهی می‌خورند، به‌ترتیب‌13 و 10 درصد کمتر از افرادی که در این مدت به طور منظم ماهی مصرف نمی‌کنند، دچار افت حافظه بازشناختی شده‌اند.

غذاهای حاوی ویتامین B12 نیز از آلزایمر جلوگیری می‌کند.

اسفناج؛ ضد تنبلی

به نظر می‌رسد این گفته همیشگی مادران که «اسفناج بخورید» در صفحات کتاب‌های علمی نیز به چشم می‌خورد. سبزیجات دارای سبزبرگ حاوی ویتامین C و E است که به تقویت حافظه کمک می‌کند.

بر اساس پژوهش‌ها، تغذیه با رژیم غذایی حاوی ویتامینE در موش‌های صحرایی باعث افزایش فعالیت مغزی به میزان 500 تا 900 برابر (میزانی مساوی با رهاسازی دوپامین در مغز) می‌شود. دوپامین واسطه‌ای شیمیایی برای درک احساس لذت در مغز است که جریان اطلاعات در بخش‌های مختلف مغز را کنترل می‌کند. علائم نقص دستگاه حرکتی و نقایص وابسته به افزایش سن حافظه پس از تغذیه با غذاهای حاوی اسفناج، توت‌فرنگی و زغال‌اخته در موش‌های صحرایی از بین می‌رود.

قهوه و چای؛ تقویت حافظه

جدا از نقش قهوه و چای در افزایش هوشیاری، تحقیقات نشان می‌دهد ‌ این دو نوشیدنی باعث جلوگیری از آلزایمر و تقویت حافظه بازشناختی می‌شود.محققان پس از دستکاری ژنتیکی موش‌ها به آنها قهوه کافئین‌دار خوراندند. موش‌ها به آلزایمر مبتلا نشدند یا سرعت پیشرفت بیماری‌شان بسیار کاهش یافت.

پژوهش دیگری در افراد 55 سال به بالا نشان می‌دهد‌ کسانی که چای می‌نوشند از کسانی که چای نمی‌نوشند، عملکرد بهتری در آزمون‌های حافظه و توانایی بیشتری در پردازش اطلاعات دارند.

طبق آمارهای میانگین جهانی، زنان بیش از مردان زندگی می‌کنند و عمر طولانی‌تری دارند. اما چرا؟ آیا می‌توان دلیل یا دلایلی منطقی بر این امر متصور شد؟ پژوهشی که اخیرا گروهی ژاپنی انجام داده، نشان می‌دهد عوامل موثر بر بالاتر بودن طول عمر زنان نسبت به مردان دیگر راز نیست، بلکه به دستگاه ایمنی بدن‌ آنان باز می‌گردد.

در فرانسه، زنان به طور متوسط شش سال بیشتر از مردان زندگی می‌کنند. گرچه این فاصله رو به کاهش است، اما به‌هیچ‌وجه قابل‌اغماض نیست.

این پژوهش روی 365 ژاپنی بین 20 تا 90 سال نیز انجام گرفته است. محققان ژاپنی اظهار کرده‌اند: «پژوهش‌ها نشان می‌دهد دستگاه ایمنی زنان با سرعت کمتری از دستگاه ایمنی مردان دچار زوال و پیری می‌شود و این امر یکی از اصلی‌ترین عواملی است که طولانی‌تر بودن عمر زنان نسبت به مردان را توجیه می‌کند.»

گلبول‌های سفید عزیز، مچکریم!

محققان برای دستیابی به این نتایج، خون داوطلبان را تجزیه و تحلیل کردند. آنها دریافتند تعداد گلبول‌های سفید خون (که با عفونت‌ها و عوامل مهاجم مبارزه می‌کنند) با گذشت زمان کاهش می‌یابند. اما در میان تحقیقات، با موضوع جدید دیگری برخورد کردند: نوع خاصی از گلبول‌های سفید با سرعت کمتری از میان می‌روند و حتی برخی آنها زمانی که بانوان پیر می‌شوند نیز افزایش می‌یابند.

دگرگونی‌های گلبول‌های سفید که متناسب با افزایش سن ایجاد می‌شود، تنها مزیت زنان به مردان نیست. پروفسور کاتسویکو هیروکاوا، سرپرست این تحقیقات در ادامه می‌گوید: «زنان از مردان استروژن بیشتری دارند. همین ویژگی است که تا زمان یائسگی، آنها را در مقابل بیماری‌های قلبی و عروقی محافظت می‌کند.»

از سوی دیگر، توان و مقاومت زنان نسبت به مردان با عوامل دیگری نیز توجیه می‌شود؛ به همان ترتیب که زنان در مقابل مرگ مانند مردان نیستند، مقاومت‌شان نیز در برابر درد یکسان نیست. زنان بیشتر از مردان می‌توانند دردهای سخت را تحمل کنند. علاوه بر این، آنها بیشتر از مردان مراقب وضع جسمی خود هستند و اقدامات پیشگیرانه را با دقت و وسواس بیشتری رعایت می‌کنند.

تناسب‌اندام

از آنجا که روند پیر شدن بشدت نابرابر است، زنان باید بدانند که می‌توانند امید به زندگی‌شان را افزایش دهند؛ اما این افزایش در گرو شرایطی خاص است. هرچه خانم‌ها بیشتر به حفظ تناسب اندام خود حساس باشند و سعی کنند وزن متعادل‌تری داشته باشند، زندگی طولانی‌تری تجربه می‌کنند.

حفظ اندام به شکل گلابی می‌تواند تا ده سال امید به زندگی را افزایش دهد. توضیح این امر ساده است: «چربی‌های خوب» روی ران‌ها جمع می‌شوند. برعکس بانوان باید از سیب شدن اندام‌شان اجتناب کنند! اگر اندامی به شکل سیب باشد، یعنی چربی‌ها در ناحیه شکم ذخیره شده‌اند، ذخیره‌شدن چربی در ناحیه شکم نیز به‌معنای افزایش‌خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و حمله‌های مغزی است. ‌زنانی که اندام گلابی‌شکل دارند و از وضع مالی مناسبی نیز برخوردارند، امید به زندگی بالایی خواهند داشت. این وضع به آنان کمک می‌کند که پیر شدن را دیرتر از مردان بپذیرند. به همین دلیل، حدود نیمی از زنان پنجاه تا پنجاه و نه ساله، خود را جوان‌تر از سن واقعی‌شان احساس می‌کنند.

مبارزه با خستگی، بخصوص در محل کار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با اعمال چند ترفند ساده و بدون استفاده از کافئین موجود در قهوه یا چای می‌توان بر خستگی غلبه کرد.

برای سرحال‌شدن‌خمیازه‌ بکشید

خمیازه روشی است که با استفاده از آن مغز آرام و بدن بیدار می‌شود. این حرکت به ماهیچه‌ها استراحت می‌دهد، تمرکز را آسان می‌‌کند و باعث می‌‌شود به اطراف دقیق‌تر باشید.

یک شیء قرمز ‌در‌ معرض دیدتان نصب کنید

یک پولیور قرمز، یک دسته گل رز یا هر چیز دیگر؛ مهم نیست آن شیء چه باشد، فقط کافی است قرمز باشد. بنابر نتایج تحقیقی که در دانشگاه راچستر انجام شده، دیدن رنگ قرمز، ماهیچه‌ها را تحریک و آنها را به حرکت شدیدتر وامی‌‌دارد. رنگ قرمز نشانه حیات و زندگی است، این رنگ پویاست و انرژی می‌‌دهد.

نعناع بو کنید

در مواردی که خیلی خسته و عصبی هستید، می‌‌توانید از این تکنیک برای تسکین یافتن بهره ببرید، به این ترتیب که باید از یک بطری حاوی عصاره نعناع به‌آهستگی و بسیار عمیق تنفس کنید و هوا را به داخل فروبدهید و چند بار در روز این حرکت را تکرار کنید.

ویدئوهای حیوانات را تماشا کنید

اگر سایت‌هایی که فیلم‌های ویدئویی رایگان ارائه می‌دهند، در دسترستان است، بخشی از زمان استراحت‌تان را به تماشای ویدئویی از گربه‌ای که سر و صدا می‌کند (این کار تاثیر ضداسترسی قابل‌توجهی دارد) یا حرکات حیوانات دیگر اختصاص دهید. محققان ژاپنی اخیرا کشف کرده‌اند که این نوع ویدئوها، راه‌حل مناسبی برای تمرکز است.

بیشتر آب بنوشید

ممکن است خستگی بدن ناشی از کمبود آب باشد. در این موارد، یک لیوان آب تا حدی انرژی ازدست‌رفته‌تان را بازمی‌گرداند. نوشیدن هشت لیوان آب جوشانده و چای معمولی را از یاد نبرید.

10 دقیقه راه بروید

بنابر پژوهشی که بتازگی در مرکز «روان‌شناسی شخصیت و جامعه» انجام شده، یک پیاده‌روی مختصر برای تقویت انرژی شما کافی است تا بتوانید دو ساعت بی‌وقفه کار کنید.

ندا فراهانی

خواب، نیاز هر انسانی است و به تجدیدقوا و بهبود عملکرد اندام‌های بدن کمک می‌کند. ساعت درونی بدن که همان چرخه خواب نامیده می‌شود، با روشنایی و تاریکی هوا تنظیم می‌شود و همین امر زمان خواب و بیداری را در انسان هماهنگ می‌کند، اما به طور کلی نیاز انسان‌ها در سنین مختلف فرق می‌کند. کودکان به نسبت شرایطی که دارند و به دلیل سن پایین‌شان الگوی خواب متفاوتی از افراد بالغ دارند.

نوزادان یک تا 2 ماهه

خواب نوزادان در این سن، طی ماه‌های اول بعد از تولد به گونه‌ای است که چرخه خواب و بیداری با نیاز او به شیر خوردن تغییر می‌کند و شکل می‌گیرد. نوزادان به طور کلی، 5‌/‌10 تا 15 ساعت در طول روز و طبق برنامه‌ای منظم می‌خوابند. مدت هر بار خوابیدن آنها نیز بین چند دقیقه تا چند ساعت متغیر است. آنها هنگام خواب همچنان فعال هستند و دست‌ها و پاهای خود را حرکت می‌دهند، می‌خندند، شیر می‌خورند اما بظاهر بسیار آرام هستند. ولی همین ساعات خواب در نوزادان با قرارگیری در معرض نور و سروصدا کاهش می‌یابد.

نوزادان 3 تا 11 ماهه

بین 70 تا 80 درصد نوزادان تا شش ماهگی، شب‌ها برای شیرخوردن از خواب بیدار می‌شوند و این روند تا 9 ماهگی ادامه می‌یابد. آنها بین سه تا یازده ماهگی در هر شبانه‌روز بین 9 تا 12 ساعت می‌خوابند و چُرت‌های 30 دقیقه‌ای تا دو ساعته می‌زنند که بین یک تا چهار مرتبه تکرار می‌شود. به طور کلی، وقتی نوزادان را داخل رختخواب قرار می‌دهید تا خودشان بخوابند، به مرور یاد می‌گیرند مستقل و بدون کمک والدین بخوابند. این راهکار باعث می‌شود هر بار که در طول شب از خواب بیدار می‌شوند، دوباره بخوابند و برای این کار والدین خود را از خواب بیدار نکنند و گریه و زاری به راه نیندازند. موضوعات اجتماعی و رشدی نیز روی کیفیت خواب نوزادان تاثیرگذار است؛ مثلا نوزادانی که از امنیت بالایی برخوردارند، هنگام خواب کمتر با مشکل مواجه می‌شوند. بیماری و تکان‌های زیادی که در نواحی حرکتی رخ می‌دهد ممکن است در خواب نوزاد اختلال ایجاد کند.

کودکان یک تا 3 سال

کودکان نوپا در طول 24 ساعت به 12 تا 14 ساعت خواب نیاز دارند و با رسیدن به حدود هجده ماهگی، نیاز آنها به خواب حدود یک تا سه ساعت کاهش می‌یابد. ولی باید مراقب باشید که زمان چرت‌های روزانه آنها نزدیک به ساعت خواب شبانه اتفاق نیفتد تا از این طریق خواب اصلی دچار اختلال نشود. بسیاری از آنها به دلیل کابوس‌ها و ترس‌های شبانه در مقابل خوابیدن مقاومت می‌کنند و اغلب با افزایش توانمندی‌های اجتماعی، شناختی و حرکتی آنها در طول روز، ممکن است باعث اختلال خواب در آنها شود.

کودکان 3 تا 5 سال

کودکان پیش از سنین مدرسه معمولا شب‌ها به 11 تا 13 ساعت خواب نیاز دارند و معمولا بعد از پنج سالگی در طول روز ساعات زیادی را نمی‌خوابند. در این سنین، سخت خوابیدن و بیدارشدن در طول شب امر بسیار شایعی است و به دلیل تخیل قوی‌ای که دارند شب‌ها دچار کابوس و ترس‌های شبانه می‌شوند. راه‌رفتن در خواب از علائم شایع در این سنین به شمار می‌رود.

کودکان 5 تا 12 سال

کودکان در این سنین معمولا بین 10 تا 11 ساعت در طول شبانه‌روز می‌خوابند و در زمان‌های باقی‌مانده نیز به فعالیت‌هایی چون انجام تکالیف مدرسه، ورزش، فعالیت‌های اجتماعی و فوق برنامه می‌پردازند. آنها در این سن به تلویزیون، رایانه، رسانه‌های مختلف و اینترنت علاقه زیادی نشان می‌دهند. تماشای زیاد تلویزیون در طول روز از جمله عواملی است که کودک را نسبت به خوابیدن مقاوم و در آنها اضطراب ایجاد می‌کند که در نهایت منجر به کم‌خوابی‌شان می‌شود. در واقع، مشکلات و اختلالات خواب در این سنین بسیار شایع است و نخوابیدن کافی باعث بر هم خوردن تعادل اخلاقی در آنها می‌شود و تندخویی و اختلال بیش‌فعالی را به همراه می‌آورد که روی روند تحصیلی آنها نیز اثرگذار است.

به طور کلی، والدین باید مراقب علائمی باشند که نوزادان و کودکان از خود نشان می‌دهند؛ برای نمونه، اگر کودک‌تان همیشه درخودرویتان براحتی می‌خوابد، اگر مجبورید هر روز صبح زود فرزندتان را از خواب بیدار کنید، اگر کودک‌تان تحریک‌پذیر است و در طول روز خیلی زود خسته می‌شود، و اگر زودتر از حد معمول می‌خوابد، تمام اینها نشانه آن است که کودک دچار کمبود خواب است و باید ساعات بیشتری از شبانه‌روز بخوابد. بنابراین، باید با راهکارهایی عادات خواب را در او اصلاح کرده و کمک کنید زمان بیشتری بخوابد.

منابع: SleepFoundation و BabyCenter

ندا اظهری

هورمون‌ها موادی هستند که غدد مترشحه داخلی ترشح می‌کنند و به داخل خون می‌ریزند. سپس از طریق خون به بافت‌های هدف می‌رسند و وظایف خود را انجام می‌دهند، اما گاهی فعالیت غدد یا تنظیم‌کننده‌های آن دقیق نیست و اختلالی در روند کاری‌شان وجود دارد که باعث بروز علائمی می‌شود. گرچه کم‌کاری یا پرکاری غدد همیشه برای بدن مخاطره‌‌آمیز است، اما این موضوع در کودکان خیلی جدی‌تر است؛ چون ذره‌ای غفلت و تاخیر در درمان باعث بروز نقایص جبران‌ناپذیری خواهد شد.

غده هیپوفیز در راس سایر غدد است و ترشحات آن باعث تحریک سایر غدد برای ترشح هورمون می‌شود. این غده مثل پیازی با یک ساقه به قاعده مغز متصل است و داخل یک حفره استخوانی جای دارد. این غده با موادی که منشا بالاتری به نام غده هیپوتالاموس دارد، اداره می‌شود. غده هیپوفیز مسئول ترشح چند هورمون مهم و حیاتی مانند هورمون رشد، هورمون تیروئید، هورمون جنسی و هورمون غده فوق کلیوی است. اگر میزان این هورمون‌ها طبیعی نباشد، اختلالاتی در بدن کودک به وجود می‌‌آورد که به تفصیل توضیح داده خواهد شد.

هورمون رشد

یکی از این هورمون‌ها، هورمون رشد است؛ این هورمون باعث می‌شود در بافت‌های بدن فاکتور رشد ایجاد شود. این فاکتور برای رشد اندام‌ها الزامی است. زیادی هورمون رشد قبل از بلوغ باعث بلندقدی بیش از حد یا بیماری غول‌آسایی و کمبود هورمون باعث کوتاه‌قدی یا نانیسم می‌شود.

هورمون جنسی

هورمون‌های جنسی (مردانه و زنانه) هم از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون‌ها در جنس مرد و زن باعث تحریک غدد جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی می‌شود و در نهایت موجب بروز صفات ثانویه جنسی و باروری هستند. اختلال در ترشح این هورمون‌ها ممکن است به بلوغ زودرس یا دیررس در کودک منجر شود.

هورمون‌های تیروئیدی

غده تیروئید در زمان جنینی در محلی مشابه قاعده زبان شکل ‌گرفته و بتدریج مهاجرت می‌کند و بزرگ می‌شود و در جلو و پایین گردن قرار می‌گیرد. اگر این مهاجرت انجام نشود غده در قاعده زبان قرار می‌گیرد و کوچک‌تر از معمول خواهد بود و دچار کم‌کاری خواهد شد. گاهی هم در محل طبیعی قرار دارد، ولی خوب رشد نکرده است. گاهی رشد آن خوب است، ولی نمی‌تواند هورمون بسازد و کم‌کاری تیروئید را ایجاد می‌کند. البته کم‌کاری تیروئید شاید ناشی از کمبود ید در محیط زندگی باشد. (مواد غذایی ید کمی دارد).

نشانه‌های کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید علائمی ایجاد می‌کند که برحسب سن فرق می‌کند. اگر نوزادی با کم‌کاری تیروئید مادرزادی متولد شود علائم به صورت بازبودن بیش از حد ملاج، زردی طولانی بعد از تولد، ساکت‌بودن کودک و دیر طلب شیر کردن، اختلال در تغذیه و تنفس، اتساع شکم و یبوست تظاهر می‌‍‌کند. از آنجا که فقط 10 درصد نوزادان علائم بارز این بیماری را نشان می‌دهند، غربالگری کم‌کاری تیروئید در کشورهای پیشرفته و ایران انجام می‌شود. به این صورت که با گذاشتن چند قطره خون روی کاغذ مخصوص و آزمایش تشخیصی کم‌کاری از همه نوزادان، تشخیص زودرس این بیماری را انجام می‌دهند. هرچه کودک بزرگ‌تر شود، علائم بیشتر خود را نشان می‌دهد که به‌صورت عقب‌ماندن رشد و تکامل است. یبوست، کم‌خونی، پف‌آلودگی، پوست خشک و خشن، موهای کم‌پشت و خشک، رویش موهای پیشانی پایین‌تر از حالت طبیعی و چین‌های پیشانی زیاد از علائم و نشانه‌های دیگر این بیماری است. تاخیر در درمان نوع مادرزادی این بیماری که در سه سال اول زندگی خود را نشان می‌‌دهد، باعث عقب‌ماندگی مغزی می‌شود؛ زیرا رشد مغز تقریبا در سه سال اول عمر کامل می‌شود. نوع اکتسابی بیماری که بعد از سه‌سالگی خودش را نشان می‌دهد سبب عقب‌ماندگی رشد و علائم کم‌خونی، پف‌آلودگی، یبوست، کندی ضربان قلب و کندشدن حرکات شخص می‌شود و رنگ زرد کاهی پوست جلب نظر می‌کند. کم‌کاری تیروئید ممکن است با بزرگی تیروئید که گواتر نامیده می‌شود همراه باشد یا نباشد که بستگی به علت کم‌کاری دارد. یکی از انواع پرکاری تیروئید به علت ایجاد آنتی‌بادی (پادتن) است که عملکرد مشابه هورمون تحریک‌کننده تیروئید را دارد و باعث افزایش ترشح این هورمون‌ها می‌شود. با تپش قلب، افزایش فشارخون سیستولیک، عصبانیت، بی‌قراری، پوست نرم و گرم و مرطوب و افزایش دفعات اجابت مزاج تظاهر می‌کند.

هورمون‌های غدد فوق کلیه

غدد فوق کلیوی دو عدد است که در ناحیه فوقانی کلیه‌ها مانند کلاهکی قرار گرفته‌ است و سه نوع هورمون ترشح می‌کند: هورمون تنظیم‌کننده نمک بدن، هورمون‌هایی که کورتون نام دارد و تنظیم قندخون، فشارخون و مواجهه با استرس به عهده آنهاست و هورمون‌های جنسی که تظاهرات بعضی از صفات ثانویه را به عهده دارد.

کم‌کاری این غدد باعث ایجاد علائمی از قبیل احساس ضعف و بی‌حالی، افت فشارخون غیرمتناوب، رنگ سیاه چهره و لثه، افزایش چین‌های بدن و پشت مفاصل انگشتان دست و خطوط کف دست می‌شود. پرکاری آنها نیز باعث چاقی شکمی، شکاف‌های بنفش در پوست و تجمع چربی در پشت و ناحیه پایین‌تر از گردن می‌شود.

هورمون غده پانکراس

غده پانکراس در ابتدای لوله گوارش قرار دارد و دو نوع هورمون ترشح می‌کند. موادی که داخل روده می‌ریزد و به هضم و جذب غذا کمک می‌کند و دو هورمون انسولین و گلوکاگن که به داخل خون ریخته می‌شود. انسولین و گوکاگون تنظیم‌کننده قند خون هستند. کمبود انسولین به بیماری مهمی به نام دیابت منجر می‌شود که این روزها شمار مبتلایان بزرگسال وخردسال آن رو به افزایش است.

سازوکار عمل انسولین

انسولین هورمونی است که از لوزالمعده و از سلول‌هایی به نام بتا ترشح می‌شود. این سلول‌ها به صورت مجموعه‌هایی در لوزالمعده قرار دارد که جزایر لانگرهانس نامیده می‌شود. هورمون انسولین یک هورمون سازنده است و در سوخت‌و‌ساز قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها اثر سازنده‌ای دارد.

انسولین باعث ورود قند خون یا گلوکز به داخل سلول می‌شود و در سوختن آن کمک می‌کند که انرژی حاصل از آن به شکل شیمیایی در مولکول‌های ATP در داخل سلول ذخیره می‌شود. سلول‌های مختلف از این ذخایر انرژی برای اعمال مختلف خود استفاده می‌کنند. مثلا سلول عضلانی این انرژی را برای انقباض و سلول مترشحه آن را برای ساخت موادی که ترشح می‌کند به کار می‌برد. مغز نیز به غیر از موارد استثنایی، از گلوکز به عنوان تنها منبع انرژی استفاده می‌کند. پس بدن قند خون را در محدوده باریکی حفظ می‌کند تا مغز آسیب نبیند. زیادی یا کمی قند باعث صدمه مغزی می‌شود که گاه غیرقابل‌برگشت است.

انسولین در زمان گرسنگی کمتر ترشح می‌شود و با خوردن غذا مقدار آن افزایش می‌یابد. تحقیقات نشان داده که ترشح انسولین قبل از خوردن غذا، همان موقع که شخص حتی فکر خوردن غذا را می‌کند، آغاز می‌شود. لوزالمعده، انسولین را دو گونه ترشح می‌کند؛ یکی انسولین پایه که در تمام شبانه‌روز ترشح می‌شود و دیگر انسولینی که با خوردن هر غذا ترشح می‌شود. بنابراین مقدار انسولین در زمان گرسنگی و سیری مرتبا در نوسان است.

انسولین در ساختن گلیکوژن که از مولکول‌های گلوکز تشکیل شده است، کمک می‌کند. ساختمان گلیکوژن مثل یک درخت پرشاخ و برگ ذخیره گلوکز است که در کبد و عضله ذخیره می‌شود. در موقع سیری مولکول‌های گلیکوژن ساخته شده و موقع گرسنگی تجزیه می‌شود و گلوکز حاصل از کبد خارج و وارد خون می‌شود و به این ترتیب از کاهش قند خون جلوگیری می‌کند. انسولین در ساختن آن تاثیر مثبت دارد و از تجزیه آن جلوگیری می‌کند. انسولین همچنین باعث ساختن پروتئین و چربی می‌شود و از تجزیه آنها جلوگیری می‌کند.

دیابت؛ بیماری مزمن

دیابت نوعی بیماری است که در اثر کمبود انسولین یا کارایی نداشتن آن به وجود می‌آید. اهمیت بیماری دیابت به علت عوارض مزمنی است که در اثر کنترل نشدن قند خون ایجاد می‌شود. ایجاد عوارض مزمن سازوکارهای متعددی دارد، ولی به زبانی ساده قندخون بالا باعث چربی خون بالا می‌شود که در رگ‌های بزرگ و کوچک بدن رسوب می‌کند و آنها را تنگ، ناصاف و سرانجام سخت و انعطاف‌ناپذیر می‌کند و به دنبال آن زمینه برای ایجاد لخته روی این سطوح ناصاف مساعد می‌شود. درگیری عروق بزرگ و کوچک روی دستگاه‌های مختلف بدن مثل کلیه، چشم، اعصاب، دستگاه گوارش، قلب، مغز و اندام‌ها در درازمدت اثر می‌گذارد. کنترل بیماری دیابت از این عوارض جلوگیری می‌کند و موجب می‌شود فرد زندگی طبیعی و بدون عارضه و مهم‌تر از همه طول عمری طبیعی داشته باشد.

دکتر مریم رزاقی‌آذر‌

فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران