تبیان، دستیار زندگی

رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: نخستین مرکز اورژانس تخصصی قلب در بیمارستان اکباتان شهر همدان به بهره برداری رسید.
عبدالله فرهادی نسب در گفت وگو با مهر با بیان اینکه مرکز اورژانس تخصصی قلب در فضایی به مساحت  250متر مربع راه اندازی شده است، اظهار داشت: این واحد شامل اتاق انتظار، اتاق ایزوله، اتاق احیای قلبی و ریوی، اتاق ویزیت و نوار قلب است.
فرهادی نسب اعتبار هزینه شده برای راه اندازی این مرکز را  یک میلیارد و 100 میلیون ریال ذکر کرد و بیان داشت: از این مبلغ 800 میلیون ریال برای تغییر کاربری فضای فیزیکی و احداث این مرکز هزینه شده است.
وی اعتبار هزینه شده برای تجهیز این مرکز را 300 میلیون ریال عنوان کرد و افزود: این مرکز یک واحد مراقبت موقت، ویزیت و خدمات اولیه برای بیماران است.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان مرکز تخصصی و فوق تخصصی قلب بیمارستان اکباتان همدان را از موفق ترین واحدهای بیماری های قلبی در کشور ذکر کرد و گفت: مرکز تخصصی قلب بیمارستان اکباتان همدان دارای  33تخت مراقبت ویژه و جراحی قلب است و از ابتدای سال تاکنون  120مورد عمل جراحی در آن صورت گرفته است.

با انحلال گروه کودک شبکه یک سیما و انتقال آن به شبکه دو، شبکه دو به شبکه کودک تبدیل می شود.
به گزارش فارس، شبکه دو سیما با افزایش حجم برنامه های کودک به زودی به شبکه کودک تبدیل خواهد شد.
بنابراین گزارش، طی تصمیم گیری مدیران سیما، گروه کودک و نوجوان شبکه اول سیما با مدیریت «محمد میرکیانی» به زودی منحل شده و برنامه هایی که تا به حال از شبکه یک پخش می شدند، به شبکه دو منتقل خواهند شد.
مدیریت سیمای کودک شبکه دو که از این پس ساعات بیشتری را به پخش برنامه های ویژه کودکان و نوجوانان خواهد پرداخت، با «محمد میرکیانی» خواهد بود.
طی برنامه ریزی های صورت گرفته، شبکه دو سیما به مرور زمان به شبکه کودک تبدیل خواهد شد و سایر برنامه های این شبکه نیز در همین راستا برای کودک و درباره کودک تهیه و تولید خواهند شد.

● زنان از زیان های سیگار بی‌نصیب نیستند
براساس آمار سال ۲۰۰۵ سازمان بهداشت جهانی، تعداد زنان سیگاری در ۲۰ سال اخیر ۶۰ درصد افزایش یافته و تعداد زنانی که روزانه بیشتر از یک پاکت سیگار می‌کشند ۳ برابر شده است.
عوارض زیان‌بار استعمال سیگار برای همه بارها مورد تأکید مراجع علمی‌قرار گرفته است، اما واقعیت آن است که زنان ـ چه مستقیم و چه غیرمستقیم ـ از رواج استعمال سیگار در جوامع بیش از مردان آسیب می‌بینند.
سیگار بر عملکرد قرص‌های هورمون‌درمانی جایگزین نیز اثر می‌گذارد و از قابلیت آنها در کاهش علائم آزاردهنده یائسگی نظیر گرگرفتگی می‌کاهد. زنان سیگاری به‌طور متوسط زودتر از همسالان خود یائسه می‌شوند و در نتیجه، احتمال بروز پوکی استخوان و متعاقب آن شکستگی‌های استخوانی در آنان افزایش می‌یابد. استخوان زنان سیگاری تراکم خود را از دست می‌دهد و به‌راحتی می‌شکند.
به علاوه، زمان جوش خوردن آنها پس از شکستگی نیز تا ۸۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.
افزایش خطر تولد نوزاد با وزن کم، هوش پایین و مبتلا به ناهنجاری‌های مادرزادی از عوارض دیگر سیگار کشیدن مادر است. سقط جنین نیز در مادران سیگاری ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌یابد. آنها هر سال در جهان ۶ هزار نوزاد مرده به دنیا می‌آورند.
افزون بر اینها، ۴۰ درصد بارداری‌ها در زنان سیگاری در خارج رحم رخ می‌دهد. احتمال باروری در زنان سیگاری بالاتر از ۳۰ سال نیز تا ۷۵ درصد کاهش می‌یابد.

 سیگاری‌های ایرانی چه می‌کنند
طبق آمارهای وزارت بهداشت، در سال۷۸ در حدود ۱۱/۷ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۹ ساله کشور سیگاری بودند. دو سوم این جمعیت اولین سیگار خود را در ۱۳ سالگی کشیده‌اند.
به گفته دکتر سیدمؤید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت، در هر ۲/۵ دقیقه یک نفر بر اثر مصرف سیگار و عوارض آن در ایران فوت می‌کند.
مهندس خدیجه محصلی، مسوول دبیرخانه کمیته کشوری کنترل دخانیات، به مرگ سالانه ۵۰ هزار ایرانی به علت مصرف انواع دخانیات اشاره می‌کند و می‌گوید: ۳ درصد نوجوانان ایرانی سیگار می‌کشند و ۱۴ درصد آنان از سایر انواع دخانیات و عمدتا قلیان استفاده می‌کنند.
در حدود ۱۷ هزار و ۵۴۲ هکتار از اراضی کشور زیر کشت توتون و تنباکو رفته است. بخش عمده این اراضی در استان‌های شمالی و شمال شرقی کشور واقع شده‌اند. آمارهای رسمی‌از مصرف سالانه ۵۳ میلیارد نخ سیگار در کشور خبر می‌دهد. البته بسیاری از کارشناسان معتقدند این آمار واقعی نیست و میزان حقیقی به حدود ۹۳ میلیارد نخ می‌رسد. به این ترتیب سیگاری‌ها سالانه ۱۲ هزار میلیارد تومان را دود می‌کنند

 رکورد مرگ و میر در دست سیگاری‌ها
بر طبق آخرین تحقیقات سازمان بهداشت جهانی، از هر ۸ نفر در جهان، یک نفر جان خود را به علت استعمال دخانیات از دست می‌دهد؛ یعنی مصرف سیگار سالانه باعث مرگ نزدیک به ۵ میلیون انسان می‌شود. پیش‌بینی شده است که در صورت استمرار الگوی فعلی مصرف دخانیات، این رقم تا سال ۲۰۲۰ به ۱۰ میلیون نفر خواهد رسید. ۷۰ درصد از قربانیان مصرف سیگار در کشورهای در حال‌ توسعه به‌سر می‌برند.
درحال‌حاضر، اعتیاد به دخانیات یک همه‌گیری جهانی است. در حدود ۱/ ۳ میلیارد سیگاری در جهان زندگی می‌کنند که نیمی‌از آنها بر اثر ابتلا به بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات دچار مرگ زودرس خواهند شد. در هر نخ سیگار ۴ هزار ماده سمی‌و حدود ۴۰ عنصر سرطان‌زا وجود دارد.
احتمال ابتلای سیگاری‌ها به سرطان ریه در حدود ۲۲ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری است. خطری که سیگار برای انسان‌ها دارد فقط به همین جمعیت محدود نمی‌شود: ۷۰۰ میلیون کودک و نوجوان در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار والدینشان هستند و به موازات آن، سن شروع مصرف دخانیات روبه ‌کاهش است.
به استناد آمارهای سازمان بهداشت جهانی، سن شروع استعمال دخانیات در دنیا به ۱۳ تا ۱۵ سالگی رسیده است.

قصه ضررهای سیگار بر سلامت آدمی‌قصه تکراری است که سیگاری بارها و بارها آن را شنیده‌است بدون آنکه کوچک‌ترین خللی بر اراده استوارش در مصرف سیگار داشته باشد.
اما اگر چکیدن مداوم قطره‌های آب بر سنگ خارا، عاقبت ممکن است آن را سوراخ کند، بعید نیست اراده استوار شما نیز بر اثر تکرار و تکرار نکته‌های هشداردهنده روزی بشکند. آنچه در ادامه خواهید خواهند مروری کوتاه بر برخی از عوارضی است که کشیدن سیگار برای شما به ارمغان می‌آورد. حتی اگر این مرور، قطره آبی باشد که بر سنگ می‌چکد، شاید عاقبت در شما تاثیر داشته باشد

   انواع مواد و شیو ه های مصرف

            مواد افیونی

تریاك :  تریاك از گیاه خشخاش به دست می‌آید. منشأ هروئین،‌كدئین و مرفین نیز از همین ماده است.

 

رنگ و شكل: تریاك معمولاً به رنگ قهوه‌ای سیر و دارای قوامی خمیری است كه   بویی شبیه به آمونیاك یا ادرار مانده داده و هنگام سوختن بوی خاصی شبیه چسب دوقلو می‌دهد. بسته‌بندی آن به صورت لول، حبه قند و یا كیك می‌باشد.

 

سوختة تریاك: پس از مصرف تدخینی (كشیدن) تریاك ماده‌ای به رنگ قهوه‌ای سوخته و براق به دست می‌آید كه "سوخته" نام دارد.

شیرة تریاك: سوختة تریاك را در آب حل می‌كنند و می‌جوشانند سپس آن را از صافی عبور می‌دهند. آنچه باقی می‌ماند "تفاله" نام دارد. محلول حاصل را مجدداً حرارت می‌دهند. با این كار مادة خمیری و سفت و غلیظی به رنگ قهوه‌ای روشن به دست می‌آید كه "شیره" نام دارد.

                         هروئین

یكی از مشتقات نیمه مصنوعی مرفین است. هروئین پودر بسیار نرم و سفید رنگی است كه اشكال بسیار ناخالص آن قهوه‌ای رنگ می‌باشد. هروئین را درتكه‌های پلاستیك به شكل مخروطی بسته‌بندی می‌كنند و سر آن را با آتش می‌بندند. در این حالت آب در آن نفوذ نمی‌كند . وزن بسته‌های هروئین 5 سانتی‌ گرمی، ربعی (4/1 گرم)، 5/2 و 5 گرمی است. هروئین موجود در بازار معمولاً ا5 تا 10 درصد هروئین دارد و بقیه آن شیر خشك، پودر بیكربنات و پودر گلوكز است.

          ?                               كدئین:

ماده سفید رنگی است كه به صورت قرص‌های خالص یا به صورت تركیب با   استامینوفن، آسپیرین یا شربت‌های ضد سرفه مورداستفاده معتادان قرار   می‌گیرد.

 

مصرف مكرر و بدون دلیل و یا با بهانه‌های بی مورد قرص‌های آسپیرین كدئینه یا   استامینوفن كدئینه نشانه‌ای از اعتیاد به مواد می‌باشد.

 

?                       مرفین:

                        پودری سفید یا كرم (و گاهی به رنگ قرمز آجری) تلخ مزه و بی‌بو است. این ماده در حال خالص نرم یا ورقه‌ای به رنگ سفید تا زرد كم‌رنگ می‌باشد.   مرفین به صورت آمپول های 10 و 20 گرمی مورد مصرف پزشگی قرار می گیرد.

                                  حشیش:

 

از سرشاخه‌های گیاه شاهدانه كه بوته‌ای شبیه به گزنه است به دست می‌آید:

حشیش: ماده‌ای به رنگ سبز خاكستری و گاهی قهوه‌ای مایل به سبز با قوامی سفت است.

                      ماری جوانا:

        ماده‌ای شبیه توتون، سبز رنگ و زبر است كه به روش تدخینی مصرف می شود.

 

?          چرس، گانجا، بنگ و روغن حشیش سایر موادی هستند كه از شاهدانه به دست می‌آیند.

            مواد استنشاقی

عمدة این مواد عبارتند از: چسب،‌ بنزین، مایع سوخت، فندك، تینرهای نقاشی، اتر، مایع خشك‌شویی.

                  كوكائین:

مادة بلوری سفید رنگی است كه از برگ‌های گیاه كوكا به دست می‌آید.

 

             مواد توهم‌زا:

    یكی از مهمترین این موارد L.S.D است که به اشکال مختلف مانند قرص نقره‌ای خاكستری رنگ، پودر سفید رنگ، كپسول و مایع صاف و روشن و بدون رنگ و بو یافت می‌شود.

                 فن سیكلیدین (P.C.P)

به صورت پودر كریستالی به رنگ‌های مختلف و یا مایع دیده می‌شود.

 

داروهایی كه مصرف پزشكی دارند

برخی از داروهایی كه برای درمان بیماری‌ها تجویز می‌گردند در صورت مصرف نابجا می‌توانند اعتیادآور باشند. عمده‌ترین این داروها عبارتند از:

داروهای مسكن ـ خواب‌آور مانند بنزودیازپین‌ها (دیازپام، كلردیازپوكساید، اكسازپام و.) و باربیتوراتها (فنوباریتال، سكوباریتال، آموباریتال، پنتوباریتال و.)قرص‌های ضد درد مانند استامینافن كدئین،‌ آسپیرین كدئین و شربت‌های ضد سرفه و خلط آور حاوی كدئیو

علل گرایش به اعتیاد

علل گرایش به اعتیاد را می توان در سه قلمرو فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح كرد:

 

 

1. علل فردی

بسیاری از روان شناسان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب نقص شخصیت فرد كجرو توجیه می كنند و بر این باورند كه برخی از گونه های شخصیت، بیشتر از گونه های دیگر، گرایش به تبهكاری و ارتكاب جرم دارند. علل فردی گرایش به اعتیاد بیشتر بر مبنای نظری دیدگاه های روان شناختی متكی می باشند.

با دانستن عواملی كه فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار می دهند، می توان افراد در معرض خطر را شناسایی كرد و برای پیشگیری از ابتلای آنان به اعتیاد، برنامه ریزی های دقیق و مؤثر انجام داد.

 

الف. مشكلات روانی: گروهی از افراد كه بعضاً ضعیف النفس هستند، قدرت مقابله با مشكلات و ناكامی ها را ندارند و اعتیاد را راه نجات خود تلقّی می كنند; برای رهایی از ناراحتی ها، فشارهای روانی، بی اعتمادی به خویشتن و رفع هیجانات درونی در جستوجوی پناهگاهی امن، به مواد مخدّر و یا مصرف داروهای روان گردان پناه می برند. این افراد فكر می كنند كه با مصرف مواد از گرفتاری های زندگی رهایی می یابند و دنیا را به نحو دیگری مشاهده می كنند; زیرا حالت تخدیری دارو و مواد مخدّر سبب می شود كه تا مدتی فرد معتاد نسبت به مسائل، مشكلات و واقعیت های زندگی بی تفاوت باشد. همین فرار از زیر بار مشكلات فردی، عامل عمده برای كشش افراد به طرف مواد مخدّر است.18

یك دسته از افرادی كه بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدّر قرار می گیرند افراد افسرده هستند. به عقیده برژه افسردگان بیشترین و مهم ترین بخش معتادان را تشكیل می دهند. افراد افسرده ضعف روانی دارند و به نوعی احساس خلأ شخصیتی می كنند. آن ها به تصور خودشان، توان لذت بردن از دنیا را ندارند، همواره احساس ناتوانی و خستگی می كنند و خود را تهی از هرگونه توان و احساس مطلوب می دانند. به عقیده سیدنی كوهن، چنین افرادی ممكن است با مصرف مواد در جستوجوی جادویی برآیند كه به دردهایشان پایان بخشد و خلأهایی را كه در خودشان احساس می كنند رفع و نقص شخصیتشان را برطرف كنند.19

 

ب. كنجكاوی: عده ای با شركت در مجالس دوستانه زمانی كه می بینند دیگران از مواد مخدّر استفاده می كنند حس كنجكاوی در آن ها تحریك شده، به مصرف مواد گرایش پیدا می كنند. این امر منجر به مهیا شدن زمینه اعتیاد در فرد می شود; زیرا ممكن است با اولین مرتبه استفاده در فرد احساس مثبتی ایجاد گردد و باعث تكرار این عمل شود. البته آن ها غافل از این هستند كه این نوع لذت ها زودگذر و خانمانسوز می باشند.

دسته ای از افراد نیز برای كنجكاوی و ارزیابی خودشان با تصور اینكه با یكبار مصرف معتاد نمی شوند، و گاهی حتی برای اینكه قدرت خودشان را به دیگران ابراز دارند به مصرف مواد مخدّر تن می دهند. احتمال معتاد شدن این افراد نیز بسیار است.

 

ج. ضعف اراده: اراده عامل حركت فرد می باشد. پس باید با منطق و شرع همسان باشد و با استفاده از تربیت و آموزش صحیح تقویت شود. فردی كه با مشاهده یك عمل خلاف شرع و موازین اجتماعی با قاطعیت تمام در مقابل آن ایستادگی می نماید، از خود تزلزلی نشان نمی دهد و هدف خود را در زندگی به طور قطعی انتخاب می كند دارای اراده ای قوی می باشد. اما اگر فرد دچار اراده ضعیف بوده و برنامه خاصی برای زندگی خود نداشته باشد، اولا، دچار نوعی سردرگمی و خستگی روحی می شود و ثانیاً، ممكن است در مقابل هر انحرافی پاسخ مثبت دهد. در این صورت، نه تنها شخص نمی تواند مانع انحراف دیگران شود، بلكه خود نیز دچار انحراف می گردد. این مسئله در اعتیاد فرد اهمیت بسزایی دارد.

 

د. رهایی از زندگی عادی: تقریباً انجام هر كاری بدون توجه به باورهای ذهنی و نیروهای درونی شخص انجام دهنده غیرممكن است. زمانی كه یك تبدّل به مفهوم دقیق كلمه در خاستگاه فلسفی ذهنی صورت می گیرد، باور روانی و انگیزه ای، كه از آن گرایش به مواد مخدّر تعبیر می كنیم، ایجاد می شود. فرد دایم مشكلات و موقعیت خود را ارزیابی و داوری می كند. این داوری نوعاً شخصی بوده و بر اساس دانش و فرهنگ تربیتی و فكری شخص داوری كننده صورت می پذیرد. حقیقت آن است كه اعتیاد، همچنان كه از نامش پیداست، اگرچه خود، صورت عادت دارد، اما برای شكستن یك عادت دیگر انجام می گیرد.

یكی از بارزترین علل گرایش به مصرف مواد مخدّر در جوامع صنعتی پیشرفته شكستن عادت ناشی از حیات عادی فردی است كه در بستر زمان، صورت تكرار ملال آور به خود می گیرد.

بر اساس آماری كه به دست آمده، قریب هشتصد هزار نفر از معتادان (از جمع دو میلیون نفر)، معتادان تفنّنی هستند كه متأسفانه آمار سرآمدان علم و دانش در این طبقه زیاد می باشد.20

 

هـ. انگیزه های درمانی: یكی از علل مصرف مواد مخدّر جنبه های درمانی آن است. حقیقت آن است كه در بسیاری از موارد پرداختن و گرایش به مواد مخدّر، در آغاز، جنبه مداوا داشته و سپس در بستر زمان به اعتیاد بدل گردیده است. شیوع مواد مخدّر در روستاها نوعاً با انگیزه درمانی صورت می پذیرد. در این بخش استفاده از مواد مخدّر برای رسیدن به تعادل جسمی است.21 در برخی از روستاها برای تسكین درد كمر، درد دندان، درد گوش و مانند آن از تریاك استفاد می كنند.

 

و. شخصیت متزلزل: آلپورت در تعریف خود از شخصیت می گوید: «شخصیت سازمانی است پویا از نظام های روانی ـ جسمانی در درون فرد كه سبب سازگاری های بی همتا و بی نظیر او با محیط می شود.»22

 

بین شخصیت و اعتیاد رابطه ای متقابل وجود دارد، به نحوی كه فرد به علت وضع خاص شخصیتی و نیازها، شكست ها، ناتوانی در برخورد با مسائل و ناكامی در زندگی، عدم ثبات عاطفی و ملایمات دیگر، به اعتیاد روی می آورد. از سوی دیگر، اعتیاد به نوبه خود منجر به از بین رفتن تعادل روانی و هیجانی شخص می شود. بدین سان، بین اعتیاد و شخصیت فرد دور باطلی ایجاد می شود كه مبارزه با آن مستلزم تغییر شرایط بیرونی و درونی، یعنی ایجاد اراده و روحیه ای قوی و آسیب ناپذیر است. شناخت شخصیت و ویژگی های رفتاری معتادان به منظور مبارزه با اعتیاد و نیز پیشگیری و درمان آن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.23

برخی از اختلالات مربوط به شخصیت كه منجر به شكل گیری و ایجاد زمینه انحرافات اجتماعی و گرایش فرد به اعتیاد می شود عبارتند از: شخصیت «پارانویایی» و «شخصیت ضد اجتماعی».

ویژگی های خاص شخصیت «پارانویایی» این است كه این افراد اعمال دیگران را تحقیرآمیز یا تهدیدآمیز تفسیر می كنند; به دیگران اعتماد ندارند و روابط اجتماعی آن ها در اثر همین بی اعتمادی مختل شده است. این افراد خود بزرگ بین هستند و به دیگران ظلم و ستم می كنند.

ضعف «شخصیت ضداجتماعی» نوعی به هم ریختگی ارتباط میان انسان و جامعه است. این افراد نسبت به هنجارها و مقرّرات اجتماعی بی اعتنا و بی تفاوت هستند و سعی می كنند به هر نحو كه شده به هوا و هوس خود پاسخ دهند. این افراد ارزش های اخلاقی را پایمال می كنند و به علت جستوجوی لذت و نیز ضعف اراده به آسانی گرفتار مواد مخدّر و الكل می شوند. از نشانه ها و ویژگی های شخصیت ضد اجتماعی می توان به خودمحوری، فقدان احساس گناه و فریبندگی سطحی و ظاهری اشاره كرد.24

 

 

راهكارهای پیشگیری از اعتیاد در زمینه علل فردی

 

1. ایجاد تقویت و معرفی مراكز مشاوره روان شناسی به منظور آنكه افراد بتوانند به راحتی و بدون پرداخت هزینه مشكلات روانی خود را با آن مراكز در میان بگذارند.

 

2. خانواده ها باید با تشریح كامل اعتیاد و عوارض مصرف مواد مخدّر به فرزندانشان، مشكلات روانی و افسردگی هایی كه پس از اعتیاد رخ می دهد (همچنین عوارضی كه بر زیبایی و ظاهر افراد ایجاد می شود) به آن ها متذكر شوند و از این طریق مانع گرایش و كنجكاوی افراد خانواده به سمت اعتیاد گردند.

 

3. آموزش به خانواده ها در جهت رفع مشكلات روانی فرزندانشان و اهمیت قایل شدن به خواسته های آن ها.

 

4. حمایت از بیماران روانی و توجه به مراكزی مانند بهزیستی، تیمارستان ها و...

 

5. توسعه همه جانبه امكانات و مراكز درمانی اعتیاد از نظر شرایط و علوم روان شناختی.

 

6. با تبلیغ و گوشزد كردن این مطلب كه حتی یك مرتبه مصرف كردن مواد مخدّر ممكن است منجر به اعتیاد شود، میل به استفاده از مواد مخدّر را، حتی برای یك مرتبه هم در افراد از بین ببرند.

 

7. افراد خانواده نباید در مهمانی هایی كه در آن ها به طور تفنّنی از مواد مخدّر استفاده می شود، شركت نمایند.

 

8. ایجاد سرگرمی های مثبت و سازنده برای اینكه افراد به دلایل تفنّنی به اعتیاد روی نیاورند.

 

9. عضویت بخشی فرزندان در گروه های هنری، ورزشی و مانند آن، تا از این طریق آن هایی كه روحیه ضعیف و افسرده دارند، نقاط مثبت خود را بشناسند و استعدادهای خود را شكوفا نمایند.

 

10. آموزش همگانی و همه جانبه افراد جامعه به لحاظ شناخت خویشتن انسانی و تقویت عزّت نفس.

 

11. از بین بردن تصورات باطل در خانواده ها مانند این تصور كه «با مصرف مواد مخدّر، مشكلات زندگی فراموش می شود و زندگی به نحوی زیبا تغییر می یابد!»

 

12. خودداری از طبابت خانگی با استفاده از مواد افیونی.

 

13. تقویت مراكز درمانی و بهداشتی، بخصوص در روستاها و شهرهای دورافتاده.

 

14. مراقبت های ویژه از افرادی كه به لحاظ روحی و شخصیتی آمادگی بیشتری برای گرایش به اعتیاد دارند.

 

15. شناسایی افرادی كه از نظر شخصیتی متعادل نیستند (مثلا در مدارس، توسط معلمان و...) و آموزش آن ها برای دوری از اعتیاد.

 

16. خانواده ها سعی نمایند فرزندانشان را اجتماعی پرورش دهند، به نحوی كه فرد با روحیه و شخصیت برون گرا و فعال تربیت شود.

 

 

2. علل خانوادگی

خانواده اصلی ترین نقش را در تربیت فرزندان دارد. یك خانواده سالم خانواده ای است كه همه امور و فعالیت های آن منطبق با موازین و معیارهای حاكم بر جامعه باشد. یافته های تحقیقات حاكی از آنند كه 44 درصد بزهكاران جامعه ما در خانواده های بی بند و بار زندگی می كرده اند. بی توجهی والدین به تربیت فرزندان عواقب وخیمی در آینده فرزندان به دنبال خواهد داشت.

 

نوع شغل پدر و مادر، وضعیت مسكن، كثرت یا قلّت اولاد، همسایگان، ساكنان دیگر منزل، ویژگی های اخلاقی پدر و مادر، نحوه رفتار با كودكان، طلاق، وجود ناپدری و نامادری، تعدد ازدواج، فرهنگ خاص حاكم بر خانواده، میزان تحصیلات والدین، پدرسالاری یا مادرسالاری، وضع اقتصادی خانواده، از هم پاشیدگی و سردی خانواده، جدایی والدین و عدم پیوستگی اعضای خانواده، و سست بودن اركان خانواده از عوامل مهمی می باشند كه زمینه انحراف و كجروی را در فرد ایجاد می نمایند.25

 

تحقیقات نشان می دهند كه افراد معتاد بیش از افراد غیرمعتاد به خانواده های از هم پاشیده و بی ثبات تعلّق دارند. یكی دیگر از زمینه های اعتیاد فرزندان اعتیاد پدر، مادر و یا اعضای خانواده می باشد.

 

امروزه نهاد خانواده در غرب از جایگاه اصلی خود دور شده است. به هم خوردن نظم خانوادگی، سست شدن پایه این نهاد اساسی، شانه خالی كردن جوانان از قبول مسئولیت ازدواج، منفور شدن مادری، كاهش علاقه پدر و مادر و به ویژه مادر به فرزندان، جانشین شدن هوس های سطحی به جای عشق، و افزایش طلاق، سبب گردیده اند كه در این جوامع، نهاد خانواده كاركرد خود را در مورد كنترل آسیب های اجتماعی از دست بدهد.26

 

اما در جامعه ما كه یك جامعه اسلامی است و تعالیم اسلامی ارزش های خانوادگی را به بهترین وجه بیان كرده و مورد تأكید قرار داده است، نباید شاهد سست شدن پایه های خانواده باشیم. به طوری كه بیش از چهار هزار دستورالعمل به صورت مستقیم درباره خانواده و ارزش های حاكم بر آن از طرف معصومان بیان شده است.27

 

در نتیجه پژوهشی كه از 800 كودك بزهكار به عمل آمده، معلوم شد كه 65 درصد مادرانشان طلاق گرفته یا در حال جدایی بوده اند. بررسی دیگر نشان می دهد كه 88 درصد كودكان مجرم دارای پدر و مادری بوده اند كه از هم جدا زندگی كرده و بین آن ها اختلاف نظر و ستیزه وجود داشته است.28

پیشگیری از اعتیاد

پیشگیری در لغت به معنای «جلوگیری» و «دفع» آمده است.2در زمینه پیشگیری سه موضوع «انسان اعتیادپذیر»، «محیط اعتیادساز» و «عامل اعتیاد» را باید در نظر گرفت. در نتیجه، برای پیشگیری باید با توجه به ریشه اعتیاد در زمینه ها و موارد خاص با درایت تمام، دست كم، یكی از این علل را حذف كرد تا زنجیره اعتیاد از هم بپاشد.

پیشگیری از اعتیاد باید در دو جهت مورد توجه قرار گیرد: طرف تقاضا و طرف توزیع. هر كدام از این دو جهت ویژگی های مخصوص به خود را دارند. راهكارهای پیشگیری از عرضه كننده، مجموعه فعالیت هایی می باشد كه از منبع تولید تا مصرف كننده را در برمی گیرد. بخش دیگر، كه مربوط به فرد معتاد (تقاضاكننده) می باشد، جنبه وسیعی دارد. از این رو، ضروری است كه عوامل مستعدكننده گرایش به مواد مخدّر نظیر نابسامانی های خانواده، دوستان بد، مدرسه، و محل زندگی نامناسب مورد توجه قرار گیرند. پیش از پرداختن به علل گرایش به اعتیاد، ابتدا به مهم ترین تبیین ها و نظریه های انحرافات اجتماعی (و به طور اخص گرایش به اعتیاد) اشاره می گردد:

 

نظریه های انحرافات اجتماعی (پیدایش اعتیاد)

تبیین های روان شناختی

تبیین های روان شناختی بر تفاوت های فردی اشخاص در شیوه تفكر و احساس درباره رفتار خویش تأكید دارند; تفاوت هایی كه می تواند به شكل تفاوت هایی ظریف و جزئی در رفتار برخی افراد با افراد متعارف یا حتی در قالب اختلالات وخیم شخصیتی ظاهر شود و برخی افراد را به سبب عللی مانند افزایش خشم و عصبانیت، كمی وابستگی و تعلق خاطر به یكدیگر، یا تمایل به خطر كردن و لذت جویی با شدت بیشتری مستعد ارتكاب رفتارهای كجروانه سازد.3

یكی از تبیین های روان شناختی كه بر نارسایی های شخصیتی تأكید دارد، تبیین فروید است. فروید ساختار شخصیت را شامل سه لایه «نهاد»، «من» و «من برتر» می داند. «نهاد» همان نفس اماره و سرچشمه نیروی نفسانی می باشد كه هیچ گونه قید و بندی نمی شناسد. «من» هسته اصلی شخصیت و مبیّن آموزش و فراگیری واقعیات زندگی است. این بخش پیونددهنده «نهاد» و «مَن برتر» و ـ به اصطلاح ـ دروازه بان شخصیت است.

 

«مَن برتر» شامل ارزش های اخلاقی و وجدانی فرد است كه به تدریج با آموزش و پرورش و تأثیر عوامل محیطی ایجاد می شود. فروید معتقد است كه عرصه زندگی انسان صحنه كشاكش دو نیروی «نهاد» و «مَن برتر» می باشد. زمانی رفتار انحراف آمیز پیش می آید كه «نهاد» در مبارزه با «مَن برتر» پیروز گردد.4

 

ژان برژه معتادان را از نظر شخصیتی و روانی به معتادان با ساختار «روان نژند»، «روان پریش» و «افسرده» حال تقسیم می كند. اما به طور كلی، تقسیم بندی دیگری وجود دارد كه بیشتر روان شناسان پای بند آن هستند و آن تقسیم شخصیت معتاد به «نوروتیك»، «پسیكوتیك» و «سازمان نیافته» است.

معتادان «نوروتیك» خودآزار و دیگرآزارند و دارای اختلال در روابط عاطفی و خانوادگی می باشند. از نظر روانی، این افراد با مصاحبه و رویارویی و نیز از طریق همدلی، اعتماد و اطمینان بخشیدن به آن ها باید تحت درمان قرار گیرند.

معتادان «پسیكوتیك»، واقعیت گریز هستند، روانكاوی این گروه و كنترل پرخاشگری در آن ها بهترین راه درمان این گروه محسوب می گردد. معتادانی كه دارای رفتار «سازمان نیافته» هستند، قادر به برقراری ارتباط با واقعیت ها نیستند و ناكامی های خود را معلول محیط اجتماعی و خانوادگی دوران كودكی خود می دانند و بسیار خیالپرداز هستند. این گروه نیز از طریق روانكاوی فردی و گروهی تحت درمان قرار می گیرند.5

می توان نتیجه گرفت كه هرگاه رشد روانی فرد به موازات رشد جسمی او انجام نگیرد و شخصیت فرد تكامل نیابد، فرد در معرض و هجوم بیماری ها و اختلالات روانی قرار می گیرد و به فردی بی اراده، تلقین پذیر و بی عاطفه تبدیل می شود. در این هنگام در معرض خطر كجروی و انحراف واقع می شود، كه اعتیاد به مواد مخدّر یكی از این انحرافات می باشد. این گونه افراد به دلیل عدم تكوین شخصیت نمی توانند ارزش های اخلاقی را بپذیرند و به آسانی نمی توانند خود را با محیط سازش دهند. علاوه بر آن، دچار مشكلات احساسی و عاطفی می گردند. در نتیجه، زمینه مناسبی برای اعتیاد به مواد مخدّر در چنین افرادی به وجود می آید. برای مثال، افراد عقب مانده ذهنی به دلیل اینكه خطر ناشی از اعتیاد را نمی دانند و شخصیت تلقین پذیری دارند، تحت تأثیر تلقین دیگران و با همنشینی افراد معتاد به طرف اعتیاد كشانده می شوند.6

 

تبیین‌های زیست شناختی

تبیین های زیست شناختی را می توان به دو حیطه تبیین های حاكی از اختلالات بدن و تبیین های ژنتیك تقسیم كرد. تبیین های زیست شناختی، عوامل جسمی و زیستی را عامل پیدایش كجروی می شمرند. به نظر آن ها مجرمان و تبهكاران دارای ساختمان زیستی خاص هستند و با دیگران به لحاظ زیستی متفاوت می باشند; یعنی بین نقص بدنی و گرایش به انحرافات اجتماعی رابطه نزدیكی وجود دارد. روان پزشكان نیز ابتلا به بیماری ها و اختلالات روانی را ناشی از ضایعات وارد بر مغز می دانند. بر این اساس، عواملی مانند: ارث، كروموزوم ها، ژن ها، ابتلا به بیماری ها، جنسیت، سن و نژاد به نوعی عامل رو آوردن فرد به اعتیاد معرفی می شود.7

لامبروزو، پدر نظریه زیستی، معتقد است مجرمان، خصایص انسان های ابتدایی و وحشی را دارا می باشند. به عقیده وی، ویژگی های جسمی و ظاهری وجود دارد كه مجرمان را از بقیه انسان ها جدا می كند.8

دیدگاه جانی زادگان در این بخش قرار می گیرد. آنان معتقدند برخی افراد «جانی مادرزاد» می باشند و خواه ناخواه مرتكب انحرافات اجتماعی می شوند. آن ها دارای علایم بدنی می باشند كه از دیگران متمایزند. علایم مزبور عبارتند از: 1. داشتن پشتی خمیده، دندان های غیرعادی; 2. داشتن دید بسیار قوی و علاقه مندی شدید به خونریزی; 3. عدم تغییر رنگ در مواقع هیجان و شرم; 4. داشتن خصوصیات معكوس جنسی; 5. بی تفاوت در مقابل درد; 6. احساس پیری در جوانی به دلیل ترشح نادرست غدد داخلی.9

برخی از این متفكّران بر نقش وراثت و كروموزوم ها تأكید دارند و معتقدند اغلب افراد تبهكار دارای تفاوتی در ژن ها می باشند. (افرادی كه جنایتكار به دنیا می آیند الگوی كروموزوم xyy دارند.)10 برخی نیز معتقدند بین تیپ جسمی افراد و گرایش آن ها به جرم رابطه وجود دارد; مثلا، در تیپ شناسی شلدون، افراد به سه دسته چاق، عضلانی و استخوانی تقسیم می شوند. وی معتقد است: افراد چاق مهربان، افراد عضلانی زورگو (و اغلب بین این افراد جرم بیشتر به چشم می خورد) و افراد استخوانی گوشه گیر و حساس می باشند.11 پژوهش درباره رابطه انحراف آمیز و الگوهای توزیع كروموزوم ها، هنوز هم انجام می گیرد.

 

تبیین های جامعه شناختی

نظریه های جامعه شناختی، بر نقش مهم و اساسی محیط اجتماعی در شكل دادن به پدیده كجروی تأكید دارند; و هنگام توجه به چگونگی شكل گرفتن رفتارهای كجروانه در صحنه اجتماع اساساً به عللی توجه می كنند كه گروه ها یا قشرهایی را از اعضای آن، در معرض كجروی قرار می دهد.12 این دسته تبیین ها، شكل گیری رفتارهای كجروانه را عمدتاً به اموری مانند ساخت اجتماعی و شرایط و موقعیت های اجتماعی كه فرد در آن ها قرار می گیرد نسبت می دهند. استدلال عمده در این دسته تبیین ها آن است كه نهادهای اجتماعی و مناسبات كلی اجتماعی را باید به عنوان یك كل نگریست و بر همین اساس، كجروی را نیز در درون و در ربط و نسبت با آن باید مطالعه كرد. معمولا این تبیین ها پاسخ به این پرسش را هدف خود قرار داده اند كه: چه چیزی در محیط های اجتماعی وجود دارد كه مردم را كجرو و بزهكار می سازد؟13

 

1. نظریه مرتن: از نظر بسیاری از جامعه شناسان انحراف نتیجه نارسایی های موجود در فرهنگ و ساختار اجتماعی یك جامعه است. هر جامعه ای نه تنها هدف های فرهنگی تجویزشده ای دارد، بلكه وسایل اجتماعاً پذیرفته شده ای را نیز برای دستیابی به این هدف ها در اختیار دارد. هرگاه این وسایل در دسترس فرد قرار نگیرد، احتمالا آن شخص به رفتار انحراف آمیز دست می زند.14

رویكرد نابسامانی اجتماعی به عنوان یكی از نظریه های جامعه شناختی انحراف اجتماعی و بعضاً اعتیاد می باشد. مهم ترین نظریه پرداز در این رویكرد مرتن، جامعه شناس آمریكایی، است.

رویكرد نابسامانی اجتماعی، منشأ كجروی را تنها به ساخت اجتماعی و فرهنگ (نه شخص كجرو و شكست های او) مربوط نمی سازد، بلكه این توجه را نیز به دست می دهد كه چرا افراد برخی اعمال كجروانه، به ویژه جرایم مالی را مرتكب می شوند. این رویكرد، هم در مورد كجروی فردی و هم در مورد كجروی گروهی بحث می كند و به گونه ای بسیاری از رفتارهای كجروانه را در برمی گیرد. بی هنجاری كه به حالت عدم هنجارمندی یا بی ریشگی اطلاق می شود، زمینه ایجاد كجروی و انحراف اجتماعی می باشد; زیرا حالت بی هنجاری زمانی پیش می آید كه چشمداشت های فرهنگی با واقعیت های اجتماعی سازگاری ندارد. مرتن كوشیده است بی هنجاری را به انحراف اجتماعی ربط دهد.

وی معتقد است كه فرد در نتیجه فراگرد اجتماعی شدن، هدف های مهم فرهنگی و نیز راه های دستیابی به این اهداف را كه از نظر فرهنگی مورد قبول باشند فرا می گیرد. هرگاه تعارض میان اهداف مقبول اجتماعی و وسایل مقبول و قابل دسترس در جامعه ایجاد شود، فرد به ناهنجاری و كجروی روی می آورد. وی گونه های متفاوت این كجروی ها را در چهار صورت زیر تصویر كرده است:

 

1. كجرو در عین قبول اهداف اجتماعی، برای رسیدن به آن از وسایل غیرمقبول استفاده می كند; برای مثال، در زمینه مواد مخدّر كسی كه از راه مشروع به ثروت و موقعیت اجتماعی دسترسی پیدا نمی كند ممكن است از راه های غیرمشروع و غیرقانونی، مانند توزیع مواد مخدّر، برای رسیدن به اهداف خود استفاده كند.

 

2. كجرو اهداف مقبول جامعه و وسایل صحیح رسیدن به اهداف را نفی می كند. در این مورد معمولا افراد از جامعه منزوی می شوند. برخی از این افراد به منظور جبران تنهایی خود، معمولا به مشروبات الكلی و یا مواد مخدّر روی می آورند.

 

3. كجرو، اهداف و وسایل مقبول جامعه را رد كرده و اهداف و وسایل مقبول خویش را مطرح می كند; در این مورد، افراد روحیه انقلابی می گیرند و از طریق مبارزه با نظام سعی در تغییر آن دارند.

 

4. كجرو، اهداف مقبول جامعه را نمی پذیرد، اما برای رسیدن به مقاصد خود از وسایل مقبول جامعه استفاده می كند. در این مورد، افراد كوشش می كنند تا وارد بدنه قدرت شوند و از راه های قانونی به اهداف خود برسند.15

 

2. نظریه كنترل اجتماعی: نظریه كنترل اجتماعی تاریخی طولانی دارد و این عقیده كه «شكل گیری رفتار انحرافی به وسیله جوانان» علت فقدان برخی كنترل های اجتماعی است، برای مدتی به طور كلی مورد قبول بوده است. این نظریه همنوایی را حاصل وجود پیوندهای اجتماعی بین افراد جامعه و اعمال انواع كنترل از طرف جامعه بر افراد می داند و ناهمنوایی را ناشی از گسستن پیوندهای شخصی بر نظم قراردادی جامعه قلمداد می كند.16

 

هیرشی، یكی از نظریه پردازان معروف این حوزه نظری و مفسّر دیدگاه دوركیم نشان داده كه چگونه در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم نقش برجسته ای در تعاریف جرم و بزهكاری داشته اند. نظریه كنترل اجتماعی بر این پیش فرض استوار است كه اگر بخواهیم از تمایلات رفتار انحرافی جلوگیری شود باید همه افراد، اعم از جوان و بزرگسال، كنترل شوند. طبق این نظریه، رفتار انحرافی، عمومی و همه گیر است و آن نتیجه كاركرد ضعیف سازوكارهای كنترل اجتماعی می باشد. این نظریه بر دو نوع كنترل شخصی و كنترل اجتماعی تأكید دارد. نظام های كنترل شخصی شامل عوامل فردی و به ویژه روان شناختی می باشد. اعتماد به نفس به عنوان عامل اساسی روان شناختی در كنترل شخصی شناخته شده است. عوامل كنترل اجتماعی شامل وابستگی و پای بندی به نهادهای بنیادین اجتماعی مانند: خانواده، دین، سیاست، و آموزش می باشد.

 

یكی دیگر از پیش فرض های نظریه كنترل اجتماعی این است كه وفاق كلی در مورد هنجارها، ارزش ها، اعتقادات و باورهای رایج در جامعه وجود دارد و كنترل اجتماعی بر مبنای این وفاق اجتماعی انجام می شود.

امروزه به دلایل گوناگون، از جمله افزایش جمعیت، كنترل رسمی بیشتر و حتی جایگزین كنترل های غیررسمی شود. ابزار مهم كنترل اجتماعی، اجتماعی كردن افراد است كه ضعف در این امر موجب بروز رفتارهای نابهنجار و از جمله اعتیاد می شود.17

 

اعتیاد چیست؟ اعتیاد را به عادت كردن، خو گرفتن، و خود را وقف عادتی نكوهیده كردن معنا كرده اند; به عبارت دیگر تسلیم به ماده مخدّر كه از نظر جسمی و یا اجتماعی زیان آور شمرده می شود، اعتیاد نام دارد.در سال 1950 سازمان ملل متحد تعریف زیر را برای اعتیاد به مواد مخدر ارائه كرد: «اعتیاد به مواد مخدّر عبارت است از مسمومیت تدریجی یا حادی كه به علت استعمال مداوم یك دارو اعم از طبیعی یا تركیبی ایجاد می شود و به حال شخص و اجتماع زیان آور است.»1

 

اگر نیم نگاهی به پیامدها و عوارض اعتیاد به مواد مخدّر بیندازیم خواهیم دید كه پیامدهای اعتیاد جامعه، فرد و خانواده را از نظر اقتصادی، اجتماعی، روانی و جسمی در برمی گیرد. از مهم ترین عوارض جسمی اعتیاد به مواد مخدّر می توان به ناراحتی های عصبی، بی اشتهایی، اضطراب، ریزش مكرّر آب از بینی و چشم، ناراحتی عضلانی و فشار شدید در ستون فقرات، لاغر شدن و مانند آن اشاره كرد.

در گستره اقتصادی برخی پیامدهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدّر عبارتند از: بیكاری، ضعف مالی در ازای خرید و مصرف مواد، لطمه به اقتصاد و جامعه و خانواده.

اما عوارض روانی و شخصیتی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر فراوانند; از جمله: ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیت های فردی، ضعف شخصیت، ضعف عاطفه، عصبی بودن، به هم خوردن تعادل روانی، شخصیت نامتعادل و متزلزل، و ضعف اعتماد به نفس. همچنین در زمینه اجتماعی می توان به عوارضی مانند بی توجهی به مقرّرات جامعه، ضعف نیروی كار جامعه، بی نظمی و بی اعتمادی در جامعه، ضعف بنیاد خانواده، افزایش انحرافاتی مانند: دزدی، فحشا و تكدی گری اشاره كرد.

مهم ترین هدف و محور اصلی مباحث مقاله حاضر علل گرایش به اعتیاد می باشد، كه می توان در سه حیطه فردی، اجتماعی و خانوادگی به آن ها پرداخت.

مشكلات روانی، كنجكاوی، ضعف اراده، فرار از زندگی تكراری، انگیزه های درمانی، و شخصیت نابهنجار فرد مهم ترین علل فردی گرایش به اعتیاد می باشند.در قسمت علل خانوادگی می توان به كمبود محبت در خانواده، تبعیض بین فرزندان، آزادی بی حد، محدود كردن بی حد فرزندان، رفاه بی حد اقتصادی در خانواده، فقر، و نابسامانی های خانواده اشاره كرد. همچنین برخی از علل اجتماعی گرایش به اعتیاد عبارتند از: در دسترس بودن مواد مخدّر، بیكاری، نابرابری های اقتصادی و اجتماعی، محیط جغرافیایی و محله زندگی نامناسب، ضعف قوانین و ضعف اجرای آن، دوست ناباب، و ضعف دینداری در جامعه.

از آن رو كه دامنه علل گرایش به اعتیاد و دامنه و گستردگی عوارض ناشی از آن بسیار وسیع و فراگیر می باشد، پیشگیری، شناسایی و از بین بردن علل گرایش به اعتیاد ضروری است; زیرا همان گونه كه گذشت، پیامدهای ناشی از اعتیاد بسیار خانمانسوز و بنیان شكن هستند و درمان پس از اعتیاد نسبت به پیشگیری كاری به صرفه نخواهد بود. البته این بدان معنا نیست كه افراد معتاد را درمان نكنیم، بلكه بدان معناست كه پیش از ایجاد اعتیاد در فرد، زمینه های گرایش به آن شناسایی شوند و با استفاده از مطالعات كارشناسانه در ابعاد و تخصص های گوناگون، در از بین بردن زمینه ها تلاش نماییم. اگر به بُعد اقتصادی توجه كنیم خواهیم دید كه هزینه پیشگیری از درمان كمتر خواهد بود; چرا كه برای تهیه مواد مخدّر ارز هنگفتی از كشور خارج می شود. همچنین برای كشف و مبارزه با آن و نیز مداوای معتادان هزینه های بالایی صرف می گردد. مقاله حاضر با توجه به اهمیت و مفید بودن پیشگیری نسبت به درمان، به بررسی علل گرایش به اعتیاد در سه بُعد فردی، اجتماعی و خانوادگی می پردازد، سپس متناسب با هر كدام راهكارهایی ارائه می دهد.