تبیان، دستیار زندگی

امام علی علیه السلام در وصیتی که در نهج‏البلاغه به امام حسن علیه السلام (ع) می‏کند جمله‏ بزرگی دارد که به انسان ایمان بیشتری می‏بخشد. علی (ع) که از نسل اول‏ اسلام است به امام حسن (ع) دستور می‏دهد: پسرم! احوال امم و ملل و تواریخ را به دقت مطالعه کن و از آنها درس بیاموز!
بعد چنین تعبیری‏ دارد: « ای بنی انی و ان لم اکن عمرت عمر من کان قبلی فقد نظرت فی‏ اعمالهم و فکرت فی اخبارهم و سرت فی اثارهم حتی عدت کاحدهم. بل کانی‏ بما انتهی الی من امورهم قد عمرت مع اولهم الی اخرهم » (نهج البلاغه/31)؛ پسرکم! اگر چه عمر محدودی دارم و با امتهای گذشته نبوده‏ام که از نزدیک وضع و حال آنها را مطالعه کرده باشم، اما در آثارشان سیر کردم و در اخبارشان فکر کردم تا آنجا که مانند یکی از خود آنها شدم، آنچنان شده‏ام که گویی با همه آن جوامع از نزدیک زندگی‏ کرده‏ام.

بعد می‏گوید نه، بالاتر از این: چون اگر کسی در جامعه‏ای با مردمی زندگی کند فقط از احوال همان مردم آگاه می‏شود ولی من مثل آدمی هستم‏ که از اول دنیا تا آخر دنیا با همه جامعه‏ها بوده و با همه آنها زندگی‏ کرده است، پس تاریخ را مطالعه کن، در اخبار ملتها و در تحولاتی که‏ برای جامعه‏ها پیش آمده فکر کن تا مانند چشمی باشی که از اول دنیا تا آخر دنیا را مطالعه و مشاهده کرده است. این است که از نظر قرآن کریم (و روایات) خود تاریخ منبعی برای شناخت است.