تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : بيشتر مفسران معتقدند: معيار مکي يا مدني بودن، زمان هجرت پيامبر اکرم (صلّي الله عليه و آله) از مکه به مدينه است. هر سوره اي که پيش از هجرت نازل شده، مکي و هر سوره اي که پس از هجرت نازل شده، مدني به شمار مي رود؛ چه در مکه نازل شده باشد و چه در مدينه؛ مانند: آيه 3 سوره مائده : اليوم يئس الذين کفروا من دينکم فلا تخشوهم واخشون اليوم اکملت لکم دينکم ... که در مدينه نازل نشد؛ بلکه در غديرخم ( در حجه الوداع) بر پيامبر (صلّي الله عليه و آله) نازل شد؛ ولي از آيات مدني محسوب مي شود چرا که بعد از هجرت نازل شد. در نتيجه، براساس نظريه ياد شده، 86 سوره قرآن مکي و 28 سوره قرآن مدني است.

پاسخ : ملاک و معيار قطعي و دقيقي براي شناخت آيات و سوره هاي مکي و مدني در دست نيست؛ ولي مفسران و دانشمندان علوم قرآني، معيارهايي ارائه داده اند که مي تواند در سه محور خلاصه شود:1. با مراجعه با سياق آيه ها و سوره ها مي توان به مکي و مدني بودن آيات پي برد. بنابراين براي فهم اين نکته لازم است، شان نزول و تفسير آيه ديده شود. 2. با مراجعه به سخنان نقل شده از صحابه و تابعين صحابه پيامبر (صلّي الله عليه و آله) چون اينان از شاهدان نزول بوده و مي دانستند که چه آيه اي در چه زماني و در کجا نازل شده است. 3. از طريق ويژگي هاي آيات؛ چرا که از نظر محتوا هريک از آيات مکي و مدني داراي ويژگي هايي هستند.

پاسخ : آثار متعددي بر شناخت آيات و سوره هاي مکي و مدني مترتب است که مهمترين آنها عبارت است از:1. شناخت ناسخ و منسوخ: زيرا آيه متاخر، آيه متقدم را ( با وجود شرايط نسخ) منسوخ مي کند. 2. تفاوت معنايي در برخي واژه ها: مثلا واژه زکات در آيه هاي مکي به معناي کار مستحب يا هر کار خير و نيک و يا تزکيه و پاک سازي روح مي باشد؛ ولي زکات در آيه هاي مدني به معناي مصطلح است ( يعني زکات واجب؛ چرا که قانون زکات در مدينه مطرح شده است)3. شناخت و تشخيص آيات مکي و مدني، در شناسايي مراحل دعوت پيامبر (صلّي الله عليه و آله) و به دست آوردن خصوصيات روحي و اجتماعي مردم آن زمان و موانع مختلف فکري و اجتماعي موجود در مسير دعوت به اسلام نقش به سزايي دارد.

پاسخ : آيه به معناي علامت و نشانه است و در کاربرد قرآن گاه همين معنا ملاحظه شده است؛ از اين جهت هر آيه اي در قرآن، نشانه صدق و راستي آورنده آن و علامت عجز و ناتواني مخالفان و حاکي از جدايي آن آيه از آيه هاي قبل و بعد خود است. گاه از آيه به معجزه تعبير شده است؛ نظير آيه 145 سوره بقره. در برخي موارد، مخلوقات به نام آيات مورد توجه قرار گرفته اند؛ مانند آيه 133 سوره اعراف. حد و مرز هر يک از آيات قرآن، را پيامبراسلام (صلّي الله عليه و آله) مشخص فرموده است.

پاسخ : سبع المثاني، يکي از نام هاي سوره حمد است. سبع به معناي هفت و مثاني به معناي دوتاها است. از آن جا که اين سوره از هفت آيه تشکيل شده و در هر نماز واجب و مستحب دوبار خوانده مي شود، يا بنا به روايتي، دو بار(يک بار در مکه و يک بار در مدينه) نازل گرديده است، به آن سبع المثاني گفته مي شود. البته برخي نيز کل قرآن را مثاني و سبع را اشاره به هفت سوره بزرگ آغازين قرآن گرفته اند. در آيات قرآن، سوره حمد يک موهبت بزرگ به پيامبر معرفي شده، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است. آن جا که مي فرمايد: (و لقد ءاتيناک سبعا من المثاني و القرآن العظيم) ما براي تو سوره حمد و قرآن عظيم داديم. قرآن، با تمام عظمتش در برابر سوره حمد قرار گرفته است. نزول دوبارآن نيز ممکن است به دليل اهميت فوق العاده و عظمت محتواي آن باشد. اين سوره فهرستي از مجموع محتواي قرآن است و در آن به موارد مهمي اشاره شده، مواردي چون : اشاراتي درباره خداوند و صفات او، معاد، شناخت و درخواست حرکت در راه حق و قبول حاکميت و ربوبيت و رحمانيت خدا، ابراز علاقه به ادامه راه اولياي خدا و بيزاري و انزجار از گمراهان و غضب شدگان.

پاسخ : معوذتين، به سوره هاي فلق و ناس مي گويند. علت نامگذاري اين دو سوره به اين نام ها، اين است که هر دو با قل اعوذ...؛ بگو: پناه مي برم... شروع مي شود. پيامبر اکرم نيز در حديثي، از اين دو سوره با عنوان معوذتان، ياد کرده و مي فرمايد: انزلت علي آيات لم ينزل مثلهن:المعودتان؛ آياتي بر من نازل شده که مانند آنها نازل نشده است و آنها دو سوره فلق و ناس هستند.

پاسخ : به نظر عده اي از دانشمندان و محدثان شيعه و سني، حضرت علي قرآن را بعد ازپيامبر اکرم جمع آوري کرد. قرآن آن حضرت ويژگي هايي داشت :1. ضبط قرآن بنابر قرائت پيامبر؛2. ترتيب دقيق آيات بر حسب نزول؛3. در برداشتن توضيحاتي، نظير ذکر مناسبتي که موجب نزول آيه بود، نام مکاني که آيه در آنجا نازل شد، ساعت نزول آيه، نام افرادي که آيه درباره آنان نازل شده بود و ... بنابراين، قرآن فعلي هيچ گونه تفاوتي از نظر آيات و تعداد آنها، به جز داشتن توضيحات و ترتيب خاص با مصحفي که حضرت جمع آوري فرمود ندارد.

پاسخ : عربهاي حجاز، کمي قبل از ظهور اسلام با خط و کتابت عربي آشنا شدند، زيرا زندگي آنان بدوي و به صورت کوچ نشيني بود و همواره در حال آمد و شد و يا جنگ و غارت به سر مي بردند، بنابراين عده کمي از آنان توانستند در مسافرت هاي تجاري به شام و عراق، کتابت را از آنان فرا بگيرند و با خط نبطي و يا سرياني بنويسند. اين دو نوع خط پس از فتوحات اسلامي در ميان اعراب آن زمان نيز باقي ماند و معروف بود. از خط نبطي خط نسخ به وجود آمد، که امروزه هم شناخته شده و باقي است و از خط سرياني بعد از تغيير و تحول، خط کوفي پديد آمد که به آن خط حيري مي گفتند. اين خط منسوب به شهر حيره است که در مجاورت کوفه قرار دارد. خط نبطي را عرب ها در اثناي مسافرت به شام، از حوران آموختند، اما خط حيري و يا کوفي را از عراق گرفتند. در آن زمان، عموما نامه ها و مراسلات عادي به خط نسخ و نوشته هاي مهم مانند قرآن و حديث، به خط کوفي نگاشته مي شد.

پاسخ : بيشتر مورخان معتقدند: نخستين کسي که قرآن را بين سال هاي 50 تا 53 قمري اعراب گذاري کرد ابوالاسود دوئلي، يکي از شاگردان امام علي بود که براي جلوگيري از قرائت غلط قرآن از سوي تازه مسلمانان غير عرب انجام گرفت.

پاسخ : نقطه گذاري قرآن به دست يحيي بن يعمر و نصربن عاصم دو شاگرد ابوالاسود دوئلي و در زمان زمامداري حجاج بن يوسف ثقفي (75-86 ق) انجام پذيرفت.