تبیان، دستیار زندگی

شهرستان ایرانشهر همچون سایر شهرهای این استان سیستان و بلوچستان دارای آداب و رسوم خاص خود در ماه مبارک رمضان است.

اطعام نیازمندان، تلاوت قرآن، برپایی نماز تراویح و سحرخیزی از آداب و رسوم برجسته شهروندان ایرانشهری است که در ماه رمضان بیشتر مورد تاکید قرار می‌گیرد.

خصلت‌ها و آداب نیک در منطقه ما فراوان است که یکی از این آداب، اطعام نمازگزاران روزه‌دار به شمار می‌رود.

اغلب مردم هنگام افطار، لبنیات و خرما و نان به مساجد می‌برند و نمازگزاران روزه‌دار را اطعام می‌کنند که این عمل سنت بسیار حسنه‌ای است.

از دیگر آداب مرسوم در میان مردم ایرانشهر، توجه خاص به تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان است به طوری که علما همواره توصیه دارند که مردم عزیز باید زیاد تلاوت قرآن داشته باشند و از نماز تراویح هم غافل نشوند.

در میان مردم رسم است که هنگام سحر هر کسی که زودتر از دیگران بیدار شود برای بیدار کردن دیگران به درب منازل آنها می رود و درب خانه را می‌کوبد.

گاهی نیز یکی از افراد سالمند و ریش سفید بر بالای پشت بام خانه می‌رود و با فریاد می‌گوید "پاد آیت، پاد آیت" بیدار شوید، بیدار شوید و تا زمانی که مردم بیدار شوند به صدا زدن ادامه می دهد.

در مورد غذاهای مرسوم در ماه مبارک رمضان نیز، زنان منطقه معمولا نوعی حلوای خرمایی برای افطاری آماده می‌کنند که در نوع خود طعامی بسیار لذیذ محسوب می‌شود.

در ماه مبارک رمضان همه سعی می کنند تا حد امکان به همسایه‌ها و خویشاوندان و یا افراد نیازمندان سرکشی کنند و اگر کمکی از دستشان برآید دریغ نمی‌کنند.

اغلب افراد در ماه مبارک رمضان سعی می‌کنند در مراوده با دیگران نهایت حسن خلق را داشته باشند و بیش از پیش در دوری از گناه و معصیت تلاش دارند.

ماه رمضان صفا و صمیمیت بین خانواده‌ها را در ایرانشهر افزایش می‌دهد به طوری که برخی افراد که ممکن است از هم کدورتی به دل داشته باشند با آغاز این ماه مبارک به سراغ هم می روند و از همدیگر حلالیت می‌طلبند.

صله رحم و توجه به دید و بازدید در این ماه مبارک نسبت به سایر اوقات سال افزایش چشمگیری دارد و مردم خداجوی ایرانشهری سعی می‌کنند در این ایام نهایت بهره را از برکات بی شمار این ماه مبارک ببرند.

ماه مبارک رمضان قداست خاصی در میان مردم شهرستان ایرانشهر دارد به طوری که به حرمت این ماه، کینه‌های چند ساله به راحتی از یاد افراد فراموش شده و محبت و دوستی جایگزین آن می‌شود.

با شروع ماه مبارک رمضان مردم مسلمان سراوان از فعالیت کسب و کار خود کم کرده و برای راز و نیاز و عبادت خدا به مساجد شهر روی می‌آورند.

فقرا، نیازمندان و ایتام شهر ماه مبارک رمضان را از پر برکت ترین ایام عمر خود می‌دانند زیرا در این ماه مبارک، مردم روزه‌دار و خیر سراوان بیش از پیش به فکر آنان هستند.

یکی از سنت‌های حسنه مرسوم در میان مردم سراوان پرداخت زکات مالشان در ماه مبارک رمضان است به این معنا که مردم تلاش می‌کنند زمان پرداخت زکات آنها در ایام پر فضیلت ماه رمضان قرار گیرد.

مردم سراوان بر این باور هستند که همانطور که ثواب خواندن نماز و تلاوت قرآن و سایر فرایض در ماه رمضان چندین برابر است ثواب فریضه زکات نیز چند برابر اوقات دیگر سال می‌شود.

مردم اغلب زکات مالشان را به بیوه زنان، ایتام، نیازمندان و مدارس دینی کمک می‌کنند و اعتقاد دارند کمک به نیازمندان و مساجد و مدارس علمیه موجب آمدن برکت در مال و جانشان می‌شود.

از دوران کودکی به یاد دارم که مردم همواره در ماه مبارک رمضان از طعام خود بخشی را به مسجد می‌بردند تا افراد روزه‌دار و نمازگزار در مساجد افطار کنند یا سحری بخورند.

اغلب افراد تنگدست و نیازمند که توانایی تامین افطار خود را ندارند با اطلاع از این سنت حسنه برای افطاری خوردن به مساجد می‌آیند و در کنار مردم عادی افطار می‌کنند و فضای مبارکی بر مساجد حاکم می‌شود.

در گذشته که استفاده از بلندگوهای امروزی مرسوم نبود عده‌ای از بزرگان برای بیدار کردن مردم هنگام سحر در کوچه‌ها راه می‌افتادند و شروع به خواندن اشعاری با مضمون ماه مبارک رمضان می‌کردند تا بدین وسیله مردم را از خواب بیدار کنند.

مردم سراوان همیشه در شب‌های قدر ماه مبارک رمضان، غذای گوشتی بار می‌گذارند و بخشی از آن را به عنوان سهمیه نیازمندان به مساجد تحویل می‌دهند.

مردم سراوان در ایام ماه مبارک رمضان از خواب شب کم می‌کنند و بیشتر برای تلاوت قرآن و عبادت پروردگارشان تا پاسی از شب بیدار می‌مانند.

از آنجا که خرما یکی از محصولات مهم و ارزشمند شهرستان سراوان است و در آموزه‌های دینی نیز از خرما به عنوان غذایی مقوی و بهشتی یاد شده است، مردم سراوان نیز در افطاری خود جایگاه خاصی برای استفاده از خرما قایل هستند.

غالب مردم استان کردستان را مسلمانان شافعی مذهب تشکیل می‌دهند و در این میان نیز شهرستان سنندج به عنوان پرجمعیت‌ترین شهرستان استان از گذشته تاکنون به عنوان مأمنی برای نشر آموزه‌های قرآنی و دینی در کردستان مطرح بوده و هست.

مردم سنندج در ایام مختلف سال به ویژه ماه مبارک رمضان اقدام به پخش نذورات خود در بین افراد نیازمند می کنند و این مهم در ماه مبارک رمضان به عینه قابل مشاهد است.

بازار سنندج در ماه مبارک رمضان از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده و بازاریان این شهر نیز در کنار مردم متدینش در موقع افطاری با پخش نذورات خود جوی سرشار از ایمان و خلوص نیت را در جای جای این شهر اسلامی طنین انداز می‌کنند.

قبل از حلول ماه مبارک رمضان و برای ورود خالصانه به این ماه مبارک و به دور از هرگونه کینه و ناراحتی از برادر دینی خویش رسم است که ریش سفیدان و کسبه با سابقه بازار سنندج برای آشتی دادن افرادی که در طول سال با هم کدورتی داشته اند پیش قدم شده و سعی می کنند جوی سرشار از همدلی و بدور از هرگونه کدورت را در بین بازاریان حاکم کنند.

این فرهنگ و سنن نیز هم اکنون در جای جای شهر سنندج و استان کردستان اجرا شده و اگر بین افراد کدورت و یا نزاعی باشد سعی می‌کنند آنها را آشتی بدهند تا آمادگی عبادت در این ماه را بیشتر داشته باشند.

غبار روبی مساجد و خانه تکانی منازل، تهیه مایحتاج روزانه این ماه به همراه حضور در مساجد از جمله فعالیت هایی است که بانوان سنندجی در این ماه مبارک انجام می‌دهند.

از گذشته سنندجی‌ها با دعوت از همسایگان و فامیل در ماه رمضان سفره‌های رنگین افطاری پهن و سعی می‌کنند در این مسیر نیز از همدیگر پیشی گیرند.

لذا زنان سنندجی با تدارک گسترده برای این ماه مبارک در ساعات مختلف روز با پخت عذاهای سالم و مقوی برای سحری و افطاری هنرنمایی خود را به شوهرانشان و مهمانان سفره سحری و افطاری نشان می‌دهند.

بنا بر سنت و عادت گذشته همسایگان در کنار همدیگر سفره‌های سحری را پهن کرده و در بیدار کردن دیگر افراد محله برای به جای آوردن این فریضه الهی و سحری خوردن مشارکت می‌کنند.

در شهرستان سنندج نیز همچون دیگر مناطق اهل سنت کردستان مراسم ویژه و آداب و سنن مختلفی در طول ماه رمضان اجرا می‌شود، از جمله شب خوانی یا سحر خوانی که در اصطلاح محلی به آن "هلا گفتن" می‌گویند.

بلند شدن آواز مرحبا و الوداع در شب‌های ماه رمضان به ویژه در ساعاتی قبل از اذان صبح از دیگر برنامه‌های ویژه این ماه است که توسط هنرمندان و آوازخوانان مشهور اجرا می‌شود.

این برنامه از این قرار است که آواز مرحبا به معنی خیرمقدم گفتن به ماه مبارک رمضان از روز اول تا پانزدهم رمضان با مضمون:

• "مرحبا مرحبا یا شهرالرمضان مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکتی و الاحسان مرحبا مرحبا یا شهر التسبیح و التلاوت القرآن" قرائت شده و از پانزدهم تا آخر ما رمضان الوداع را می‌خوانند یعنی به جای مرحبا، الوداع می‌گویند.

ختم قرآن و هدیه دادن ثواب آن برای شادی روح اموات و به قصد عبادت و تقرب به خدا و اقامه نماز تراویح و نماز وتر به همراه مراسم اعتکاف در ۱۰ روز آخر رمضان و همزمان با ایام مبارک شب قدر و جشن نزول قرآن کریم در این ماه مبارک از دیگر برنامه‌ها و سنت‌هایی است که علی رغم گذشت زمان‌های طولانی و مشغله‌های فراوان همواره توسط مردم به صورت جدی توسط روزه داران سنندجی و کردستانی‌های متدین دنبال می‌شود.

همزمان با حلول ماه مبارک رمضان در این منطقه همچون مناطق دیگر استان کردستان مسلمانان اهل سنت شافعی مذهب که اکثریت جمعیت غالب منطقه را تشکیل می‌دهند از گذشته دور تاکنون آداب و رسوم ویژه‌ای داشته‌اند که نشان از تدین و خلوص نیت و ارادت ویژه مردمان این خطه از میهن اسلامی به مبانی دین مبین اسلام و آموزه‌های قرآنی است.

سارال یکی از بخش‌های غنی از توابع شهرستان دیواندره با ۳۸ روستا است که اکثریت اهالی این روستاها از طوایف گلباغی، مرادگورانی، چوخه رشید، حمزه‌ای و گاملی هستند.

از جمله شاخصه‌های اصلی اهالی این روستاها احترام ویژه آنان به سادات بوده و همواره در طول تاریخ پرافتخار اسلامیشان به خاندان رسول الله(ص) با نگاهی سرشار از ارادت و احترام نگریسته‌اند و علما و بزرگان دینی از سادات در این منطقه منشأ خدمات دینی بسیاری بوده‌اند و مدارس سنتی علوم دینی اهل سنت منطقه سارال زبان زد عام و خاص بوده و بسیاری از علمای اهل سنت کردستانی در این منطقه به کسب علوم مختلف پرداخته‌اند.

چیشتی مجیور

در منطقه سارال همزمان با حلول ماه رمضان آداب و سنن ویژه‌ای برگزار می‌شود؛ همچون روشنگری‌ها و فعالیت‌های گسترده علمای دینی در مساجد روستایی، پیشقدم شدن ریش‌سفیدان روستاها برای حلالیت‌طلبی از دیگر اهالی روستا و رفع کدورت‌ها، ادعیه خوانی و برپایی نماز تراویح و نماز وتر در شب‌های ماه مبارک رمضان.

نمازهای تراویح در منطقه سارال متمایز با دیگر نمازهای مناطق مختلف استان بوده و در این نمازها ادعیه‌های ویژه‌ای علاوه بر دیگر ادعیه‌های مخصوص این نماز مستحبی قرائت می‌شود و تمامی مساجد مملو از زنان و مردان خداجوی می‌شود.

یکی دیگر از آداب و سنت های ویژه منطقه سارال"چیشتی مجیور" است که این سنت حسنه همواره در طول تاریخ پرافتخار مسلمانان این منطقه وجود داشته است و بدین معناست که روزه‌داران در روز عید فطر هر کدام غذاهایی را که برای این روز مبارک تهیه کرده‌اند به مسجد آورده و پس از کنار هم گذاشتن غذاها تمامی آن ها را با هم مخلوط کرده و هر فردی برای تبرک مقداری از غذاهای موجود را به خانه می‌برد.

گیپه

بانوان این خطه نیز همچون دیگر مناطق کردستان همزمان با حلول ماه مبارک رمضان به پختن غذاهای ویژه این ماه مبارک برای سحری و افطاری می‌پردازند.

اما در این میان به دلیل وجود منابع بسیار خدادادی و گوشت فراوان در منطقه دیواندره همواره غذایی به نام"گیپه" بر سر سفره دیواندره‌ای ها حضو دارد.

برساق

مسلمانان اهل سنت دیواندره بر این باورند که ماه رمضان ابتدایش رحمت الهی میانه‌اش غفران و آخرش دوری از آتش جهنم است، لذا به همین مناسبت زنان دیواندره‌ای در روزهای ۲۷ و ۲۹ رمضان اقدام به پخت نان‌های سنتی ویژه‌ای به نام "برساق" کرده و این نان‌ها را در بین همسایه‌های خویش تقسیم کرده و مقداری را نیز در مساجد و برای افطاری نمازگزاران نگهداری می‌کنند.

جوانان دیواندره‌ای نیز با همت و تلاشی مضاعف برای حفظ آداب و سنن غنی خویش تلاش نموده و در این مسیر نیز سعی می‌کنند همواره ادامه دهنده سنت‌های حسنه آبا و اجدادی خویش باشند.

جوانان روستاهای مختلف دیواندره در ماه مبارک رمضان با شور و شعفی فراوان به استقبال این ماه مبارک رفته و علاوه بر حضور گسترده در مساجد سعی می‌کنند در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی ویژه این ماه نیز مشارکتی گسترده داشته باشند.

از جمله می توان به یاری رساندن به کشاورزان و افزاد نیازمند روستا، تشکیل گروه‌های یاری رسان به روزداران کشاورز روستا برای جمع آوری محصولات و سحری خوانی و مراسم‌های ویژه سحر برای بیدار کردن روزه داران اشاره کرد.

این رسوم در گوشه و کنار کشور متفاوت بوده و از تنوع بالایی برخوردار است ولی در این میان آئین‌های مردم عرب استان خوزستان با سایر نقاط کشور تفاوت فراوانی دارد.

یک رسم زیبا در میان مردم خوزستان وجود دارد که معمولا مردم سعی می‌کنند به علت ثواب بالای افطار دادن به روزه‌داران همواره میهمانی بر سر سفره خود داشته باشند یا اینکه آنها به دعوت یکی از اقوام سر سفره‌ای دیگر حضور یابند.

به همین دلیل صله رحم و دید و بازدید در این ماه در استان خوزستان به اوج خود می‌رسد و مردم بعد از افطار اغلب در کنار آشنایان و بستگان حضور دارند ضمن اینکه در این ماه اغلب خانه ها و حسینیه‌ها مراسم روضه خوانی دارند و به خصوص مردان ساعاتی را در این مراسم حضور پیدا می‌کنند و از اجرا معنوی آن بهره‌مند می‌شوند.

برگزاری مراسم 30 روزه روضه‌خوانی در خانه ها و اغلب حسینیه‌ها بیشتر در میان مردم عرب خوزستان رایج است که در این روضه خوانی‌ها، پذیرایی غالب قهوه مخصوص اعراب با آن مراسم خاص خود است. در واقع اعراب برای خوردن قهوه مراسم و قوانین خاصی دارند و با اعتقاد و باورهایی که دارند آن را انجام می دهند.

برای تهیه آن ابتدا قهوه را با وسیله‌ای دو شاخه به نام مهماس که شبیه مقاش است در ظرفی ریخته و تفت می دهند و آنگاه آن را در هاون آسیاب کرده و برای مراسم آماده می‌کنند، پس از آن در ظرفی بزرگ به نام "گم گم" که چیزی شبیه گلاب پاش‌های قدیمی و از جنس ورشو (مفرغ) است، آب ریخته و پس از جوش آمدن، قهوه آسیاب شده را اضافه کرده و از هل هم برای خوش طعم شدن آن استفاده می‌کنند.

هنگامی که قهوه آماده سرو باشد آن را در ظرف کوچکتری به نام "دله" که شبیه همان "گم گم" است ریخته و سپس این مراسم آئینی با زیرکی و دانایی فرد توزیع کننده آن ادامه می یابد.

این فرد دله را در دست چپ و فنجان مخصوص قهوه خوری (که فنجانی بدون دسته است و فنیان خوانده می‌شود) را در دست راست گرفته، از سمت راست مجلس شروع به سرو قهوه می کنند، اگر در این مجلس سیدی وجود داشته باشد ابتدا از وی پذیرایی آغاز می‌شود و در غیر این صورت این مراسم از شیخ یا ریش سفید مجلس آغاز می‌شود.

همچنین در نخستین روز از ماه مبارک رمضان، کوچکترهای خانواده به دیدن بزرگترها می‌روند و حلول ماه مبارک را به آنها تبریک می گویند. زنان و دختران خانواده هم با تهیه انواع شیرینی محلی همانند لگیمات، شعریه، رنگینک (که با خرما و آرد درست می‌شود)، حلوای مسقطی و معسل به علاوه فرنی، حلیم و آش سفره افطار را آماده می‌کنند و به همراه آن آبداغ با نبات و چای به روزه داران تعارف می‌شود.

شیرینی، خرما و فرنی در این خطه معمولا در هر سفره افطاری باید باشد و کمتر خانواده ای یافت می شود که افطار خود را با خرما یا فرنی نگشاید. در این ماه دید و بازدیدها به خصوص بعد از افطار دوچندان می‌شود. اعضای فامیل خود را ملزم به صله رحم می‌دانند و شبها با مهمانی رفتن، از احوال یکدیگر باخبر می‌شوند.

مفتح یکی از غذاهای پرچرب مردم عرب خوزستان است که پخت و پز آن در ماه رمضان بیشتر می‌شود. این غذا در واقع راسته گوسفند است به این شکل که مفتح با تکه های بزرگ گوسفند و ادویه جات خاصی پخته می‌شود و اغلب بر سفره های شیوخ عرب زبان خوزستانی به ویژه مناطق جنوبی استان دیده می‌شود.

البته در میان مردم عرب خوزستان رسمی ماندگار وجود دارد که بعد از گذشت سالها هنوز هم در اغلب مناطق عرب نشین خوزستان انجام می شود هر چند این مراسم هم همانند سایر آداب و سنن مردم کشور در حال از بین رفتن است. این مراسم گرگیعان نام دارد و در شب ولادت امام حسن(ع) انجام می‌شود.

شب 15 ماه رمضان بچه های کوچک عرب خوزستان بعد از افطار به کوچه و پس کوچه‌های اهواز، ویس، آبادان، خرمشهر، شادگان و سوسنگرد و دیگر شهرهای خوزستان و روستاهای توابع آنها می‌روند تا آئین سنتی را که اجدادشان در کودکی بجا می‌آوردند را برپا کنند، بچه ها با شور و شعف به کوچه ها روانه می شوند، دختر و پسر با بر گردن انداختن کیسه هایی از پیش تهیه شده برای جمع آوری عیدی و شیرینی و پوشیدن لباسهای محلی خود که پسران با پوشیدن دشداشه و دختران با پوشش عبا (چادر عربی) بر سر به درب خانه ها برای دریافت شیرینی و عیدی ماه مبارک می روند.

اجرای مراسم گرگیعان با شعارهای مختلفی همچون نام آن در بین مردم عرب همراه است. در این میان بچه های عرب خوزستانی پشت در خانه ها شعر می خوانند:

• «ماجینه یا ما جینه؛ حل الکیس و انطینا» (آمدیم و آمدیم؛ در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده) اگر اهالی خانه مثلا در پشت بام باشند خطاب به آنها می گویند: «یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» (ای افرادی که بالای پشت بام ایستاده اید به ما عیدی می دهید یا برویم؟) همچنین ممکن است بچه هایی که دست جمعی برای گرفتن عیدی به کوچه ها می روند، دو گروه شوند و گروه نخست بگوید: «گرگیعان و گرگیعان» و گروه دوم جواب دهد: « الله یعطیکم الرضعان» (خدا به شما بچه دهد) یا اینکه " گرگیعان و گرگیعان - الله ایخلی اولیدکم ( خدا پسر کوچولوی شما را نگه دارد) این دو گروه ممکن است به دو گروه دختر و پسر نیز تقسیم شود.

در این مراسم، اهالی خانه ها به بچه ها که هر یک سبدی را در دست دارد ، باسورک (بادام)، شیرینی و عیدی می‌دهند این مراسم تا پاسی از شب نیمه ماه رمضان ادامه می‌یابد.

همچنین از قدیم در این ماه یک بازی به نام محبس(انگشتر کوچک به زبان عربی) در بین مردم عرب خوزستان رواج یافت که مردان و پیران دورهم جمع می شدند و آن را بازی می کنند.

این بازی که همان پر یا پوچ است به صورت گروهی در بین مردم عرب انجام می‌شد و مثلا در بین دو گروه پنج تا 20 نفره انجام می‌شد.

قدیمی‌ها در این بازی آنقدر مهارت داشتند که می‌توانستند انگشتر را که بین 10 تا 40 دست قرار داشت را به راحتی از رنگ فرد نگهدارنده یا با فشار دادن دست‌های آن مشخص کنند.

البته این بازی در استان خوزستان در سال های اخیر به دست فراموشی سپرده شده هر چند هنوز در برخی روستاها قدیمی‌های بازی را انجام می‌‌دهند.

مردم مؤمن همدان، همانند خداجویان دیگر نقاط کشور پهناور ایران اسلامی مناسبت‌های ویژه مذهبی و ملی را با آداب و سنن ویژه‌ای برگزار می‌کنند.

قدمت سنت‌های ویژه ماه مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام بر می‌گردد. همه ساله مردم استان همدان چند روز مانده به آغاز رمضان به استقبال این ماه می‌روند، که این استقبال آیین پیشباز از ماه رمضان نامیده می‌شود.

آیین استقبال به این صورت است، که مردم برای آمادگی هر چه بیشتر برای گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان، روزهای اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان را روزه می‌گیرند. مردم همدان باور دارند، افرادی که این سه روز را روزه بگیرند، اجر و ثواب آن برابر با روزه یک ماه رمضان است.این اعتقاد به حدی در نزد مردم همدان ریشه دارد، که بیشتر آنان این سه روز را روزه می‌گیرند.

یکی دیگر از آداب و رسوم اهالی همدان کلوخ اندازان نام دارد. مردم استان روز آخر ماه شعبان را کلوخ اندازان می‌گویند، در این روزمردم شادی‌کنان با تهیه و پخت غذایی مخصوص به‌نام کباب سرداشی سفره خود را برای اطعام نیازمندان و فقرا پهن می‌کنند.

همدانی‌ها کباب سرداشی را از مخلوط گوشت چرخ کرده، سیب زمینی ، پیاز، تخم‌مرغ، ادویه و گوجه فرنگی تهیه می‌کنند، مراسم کلوخ اندازان از اول تا پایان روز آخر شعبان ادامه دارد و پس از آن مردم، آماده روزه‌داری در ماه مبارک رمضان می‌شوند.

مردم استان پس از آن که فرزندان آنان به سن بلوغ رسیدند، از آنان می‌خواهند که در ماه مبارک رمضان روزه را کامل بگیرند.

درباره بچه‌هایی که به سن شرعی نرسیده و روزه بر آنان واجب نیست، اهالی همدان اعتقاد دارند اگر بتوانند روزه را قلاغی (کلاغی) بگیرند، خداوند اجر و پاداش روزه کامل را برای آنان منظور می‌کند.

مردم همدان به روزه نیمه روز و روزه‌ای که در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغی می‌گویند.

یکی دیگر از سنت‌های قدیمی ماه رمضان در همدان، مراسم "کیسه برکت" در روز ۲۷ این ماه است، در این روز زنان روزه‌دار در رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه ، نخ و سوزن می‌برند.

زنان مؤمن همدانی در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شوند.

به اعتقاد مردم همدان، هر فردی که به داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد، به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کنند.

از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان آیین توزیع آجیل مشکل‌گشا است، به عقیده مردم اگر ماه مبارک رمضان در روز چهارشنبه آغاز شود، این ماه بسیار پر برکت و خوش یمن خواهد بود.

به‌همین مبنا زنان با خرید و بسته‌بندی آجیل مشکل گشا هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت به مسجد می‌روند و پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می‌کنند.

مردم همدان معتقدند، هر کس مراد و حاجتی داشته باشد با پخش و توزیع آجیل مشکل گشا، خواسته‌هایش برآورده می‌شود.

یکی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است، به باور مردم هر فردی که بتواند خرده نان‌های سفره افطاری را تا آخر ماه مبارک رمضان جمع کند و تا روز عید قربان آن را نزد خود نگهدارد و آنها را در آبگوشتی که از گوشت قربانی در عید قربان تهیه می‌شود، بریزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نیازهای وی را برآورده می‌کند.

پخت غذاهای مخصوص از دیگر آیین‌های ماه مبارک رمضان است، زنان همدانی در این ایام برای افطار، بیشتر از غذاهایی نظیر "آش‌رشته"، "فرنی"، "ترحلوا"، "طاس کباب"، "شامی کباب "، "سرداشی" ، " بورانی" و "شیربرنج " و برای سحری نیز "رشته‌پلو" و " آبگوشت مرغ " می‌پزند. پخت شیرینی‌های محلی مانند "کماج"، "انگشت پیچ"، "پنجه‌خاله" ، "یوخا"، "نیس درجهان" و "اگرده" در ماه مبارک رمضان بین خانواده‌های همدانی رواج دارد.

پخت و پز نان‌های مخصوص محلی نظیر "نان اوفاق"، " نان گرده چرب " و "نان شاتی" نیز از دیگر آیین‌هایی است که زنان همدان همه ساله در ماه رمضان اقدام به تهیه آن‌ها می‌کنند.

یکی از آیین‌های جالب توجه مردم استان همدان " فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس" است، مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد ، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد ، این افطاری شامل چند قرص "نان"، " گرده دو زرده "، "برنج"، "روغن حیوانی"، "یک عددمرغ و یا ماهی"، "سیب سرخ"، "شیرینی انگشت پیچ " و "میوه‌های فصل" است.

پس از این که افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کنند.

علاوه بر این در شهرها و روستاهای استان همدان مرسوم است که پس از پایان ماه مبارک رمضان و در روز عید فطر در تمام خانه‌ها " آش رشته " پخته شود، زیرا به اعتقاد مردم، پس از یک ماه روزه داری ، خوردن این غذای آبکی بسیار سودمند است.

زیارت اهل قبور ، شرکت گسترده در آیین‌های شب‌های احیا و قدر، برگزاری ایام سوگواری شهادت مولی‌الموحدین امام علی (ع)، راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی، نوحه‌خوانی، زنجیرزنی و عزاداری از دیگر آداب مردم شهرها و روستاهای استان همدان در ماه ضیافت الله است.

همه ساله شور و هیجان خاصی از دهه آخر ماه شعبان در بین مردم ساوه برای ورود به ماه مبارک رمضان دیده می‌شود.

شرکت در کلاس‌های ترجمه، تفسیر و حفظ قرآن کریم، برپایی آیین‌های باشکوه ختم کلام الهی، اطعام روزه‌داران و کمک به نیازمندان، مساکین و یتیمان از آداب ویژه مردم ساوه در ماه ضیافت الله است.

پخت غذاهای مخصوص از دیگر آیین‌های ماه رمضان است، بانوان ساوجی برای دسر افطار بیشتر غذاهایی نظیر آش‌رشته، طاس کباب، حلوا و شله زرد می پزند.

یکی از آیین‌های جالب توجه مردم این دیار فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است.

مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد، این افطاری شامل چند قرص نان، برنج، روغن حیوانی، گوشت مرغ، ماهی، سیب سرخ، شیرینی و میوه‌های فصل است.

پس از این که افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کند.

یکی دیگر از سنت‌های مردم ساوه الم ترانی است، به این صورت که چند روز مانده به پایان ماه مبارک رمضان بچه های چند محله دور هم جمع شده و به در خانه‌های روزه‌داران می‌روند.

شرکت‌کنندگان دراین آیین که تعدادشان به حدود ‎ 10 نفر می‌رسد با اجتماع در مقابل خانه‌های خویشان و همسایگان به اجرای این برنامه می‌پردازند.

آنان هم صدا با هم اشعاری سرمی‌دهند و درادامه نام یکی ازفرزندان خانه‌ای که درمقابل آن اجتماع کرده‌اند را به نیکی ندا می‌دهند.

جوانان و نوجوانان شرکت‌کننده در مراسم الم ترانی آنگاه با ذکراین گفته که یاثواب، یاجواب برای گرفتن انعام ازصاحب خانه به انتظار می‌ایستند.

دراین مرحله از برنامه الم‌ترانی صاحب خانه با خوشرویی و گشاده‌دستی و تقدیم شیرینی و تنقلات و احیانا وجه نقد از جوانان ونوجوانان شرکت‌کننده در مراسم به گرمی پذیرایی می‌کند.

حضور پررنگ در نمازهای جماعت، شب زنده‌داری در لیالی قدر و شرکت در محافل انس با قرآن کریم از دیگر سنت‌های پسندیده‌ای است که مردم ساوه به آن پایبندند.

مردم مسلمان این خطه در روز عید فطر هم با شکوه خاصی نماز عید را برپا کرده و پس از آن به دید و بازدید، زیارت اهل قبور و طلب بخشش و دعای خیر از عالمان، پیران و بزرگان فامیل می‌روند.

مردم استان اصفهان در اواخر ماه شعبان با نظافت و خانه تكانى، نظافت اماكن عمومى، نظافت شخصى و تهیه مایحتاج ماه رمضان به پیشواز ماه مبارك مى‏روند و خود را براى میهمانى خالق مهیا مى‏نمایند. همچنین براى استفاده هر چه بهتر از ایام و لیالى این ماه مبارك و تزكیه نفس، از وعاظ و روحانیون دعوت مى‏نمایند و در مساجد و حسینیه‏هاى استان، منابر وعظ و سخنرانى برپا مى‏شود.

در اكثر مساجد برنامه‏هاى منظم قرائت قرآن برپا مى‏گردد. در بسیارى از منازل نیز این گونه برنامه‏ها رایج مى‏شود. از مراسم فرح بخش این ماه، بیدار شدن در هنگام سحر و سحرى خوردن است. در گذشته مردم با صداى بانگ خروس، صداى نقاره یا طبل و شیپور یا با خواندن سوره یاسین و طه بیدار مى‏شدند و یا اینكه همسایه‏ها همدیگر را با كوبیدن در منزل یا دیوار خانه بیدار مى‏كردند یا اینكه با صداى توپ و یا صداى مناجات بیدار مى‏شدند.

ولى امروزه صداى زنگ ساعت و صداى زنگ تلفن و یا صداى روشن شدن تلویزیون كه از قبل تنظیم شده است، مردم را براى سحر بیدار مى‏كند.

در اكثر مناطق ایران در هنگام سحر، صداى مناجات و سحرخوانى فضایى بسیار دلپذیر به وجود مى‏آورد و همه خفتگان را از خواب بیدار مى‏كند و آنها را به یاد پروردگار مى‏اندازد.

سحرخوانى در گذشته، در بام منازل انجام مى‏شد، اما امروزه بلندگوى مساجد و منازل صدا را به همه نقاط مى‏رساند.

افطارى دادن یكى از رسوم پسندیده‏اى است كه از دیرباز در میان مردم این استان مرسوم بوده است و كسانى كه توانایى دارند یك یا چند روز از ماه رمضان را افطارى مى‏دهند.

در ایام شهادت مولاى متقیان حضرت على علیه‏السلام، مردم اصفهان همانند سایر مردم ایران اسلامى، غرق در ماتم و عزایند. همه جا سیاه پوش مى‏شود، هیئت‏هاى عزادارى متشكل مى‏شوند و دسته‏ها به راه مى‏افتند. كسب و كار و بازار یكسره تعطیل و عزادارى در این سه روز ادامه دارد. در این شب‏ها كه مصادف با لیالى قدر است، مردم تا به سحر به درگاه خدا دعا و نیایش مى‏كنند و بر قاتلین على علیه‏السلاملعن مى‏فرستند و در تمام مساجد و حسینیه‏هاى استان در سوگ مولاى خود به نوحه‏سرایى و عزادارى مى‏پردازند.

در جریان مراسم شبهاى قدر، دعاهایى كه مخصوص این لیالى است و همچنین سوره‏هایى از قرآن مجید قرائت مى‏شود.

خواندن نماز قضا، نماز نافله شب و نماز هفت قل هو اللهى نیز از جمله برنامه‏هاى این شبهاست. برخى نیز با هم صحبت مى‏كنند ولى تا سحر بیدار مى‏مانند.

قرآن به سر گرفتن یكى دیگر از آئین شبهاى قدر است كه در سراسر كشور اجرا مى‏شود.

از دیگر مراسم مخصوص این ماه كه در اصفهان برگزار مى‏شود مى‏توان از مراسم شب نیمه، رسم هومبابائى و دوختن پیراهن مراد نام برد.

مراسم شب نیمه

در كاشان در شب پانزدهم ماه رمضان، بچه‏ها و نوجوانان به در منازل مى‏روند و جملاتى را با هم مى‏خوانند و از صاحب خانه هدیه‏اى را درخواست مى‏كنند. هدایا از قبیل پول و شیرینى و سایر خوراكى‏هاست.

رسم هومبابائى

این رسم در بسیارى از شهرهاى استان از جمله كاشان برگزار مى‏شده است. این رسم توسط بچه‏ها و جوانها از شب اول ماه رمضان آغاز و تا شب پانزدهم كه آن را شب نیمه مى‏گویند ادامه دارد. بچه‏ها و جوانها در دسته‏هاى مختلف 4 تا 20 نفره به هومبابائى مى‏روند.

این عده بعد از افطار در محل معینى جمع مى‏شوند و یك نفر را به عنوان صندوق دار براى جمع‏آورى پول و خوراكى‏ها و یك نفر را به عنوان میدان‏دار براى خواندن ابیاتى انتخاب مى‏كنند.

بقیه جوان‏ها نیز باید همصدا، جواب میدان دار را بدهند. آنها در هر خانه‏اى كه رسیدند، در خانه را مى‏كوبند و شروع به خواندن مى‏كنند و بچه‏ها جواب مى‏دهند. بچه‏ها عبارت «هومبابا، هومبابا» را بعد از هر بیت میدان دار تكرار مى‏كنند.

وقتى كه صاحب خانه چیزى به آنها داد به در خانه دیگرى مى‏روند. ولى اگر پاسخى دریافت نكردند با چند بیت شعر، صاحب خانه را نفرین مى‏كنند و به او ناسزا مى‏گویند.

دوختن پیراهن مراد

این مراسم اغلب در روز 27 ماه رمضان در اكثر شهرها و روستاهاى استان برگزار مى‏شده است. زنهایى كه مریضى داشته، یا بچه‏دار نمى‏شدند یا اینكه بچه آنها در كودكى مى‏مرده است، پیراهن مراد مى‏دوخته‏اند.

زنى از بستگان بیمار پارچه‏اى را به مسجد مى‏برد و بعد از نماز مغرب و عشا آن را مى‏بریدند و مى‏دوختند.

سپس از آخوند مسجد مى‏خواستند كه روضه حضرت ابوالفضل علیه‏السلام بخواند و بیمار را دعا كند. آنگاه همه رو به قبله آیه «امن یجیب ...» را مى‏خواندند و صاحب نذر مقدارى خرما بین مردم تقسیم مى‏كرد. بعد آخوند با عده‏اى به دیدن بیمار مى‏رفتند و براى او دعا كرده و پیراهن را به تن او مى‏پوشاندند و معتقد بودند كه خدا او را شفا خواهد داد.

همچنین در كاشان رسم بود كه شب 27 ماه رمضان، زنان تازه عروس را براى سفید بختى به مسجد مى‏بردند. سعى داشتند عروس را در صف اول جماعت جاى دهند. پس از خواندن نماز مغرب و عشا، مقدارى شیرینى یا خرما بین نمازگزاران تقسیم مى‏كردند. آنگاه عروس را به خانه باز مى‏گرداندند و معتقد بودند كه بین زن و شوهر هرگز جدایى نمى‏افتد و همیشه در صلح و صفا به سر خواهند برد.

غذاهاى ویژه ماه رمضان

هر چند كه امروزه غذایى ویژه ماه رمضان وجود ندارد و همه آنچه را كه در طول سال مصرف مى‏كنند، در این ماه نیز مصرف مى‏نمایند. اما در گذشته در بعضى نواحى استان غذاهایى ویژه ماه رمضان وجود داشته است.

در قمصر كاشان، شولى یكى از غذاهاى متداول در ماه رمضان بوده است.

در شهر كاشان دیزى تنورى از غذاهاى ماه رمضان محسوب مى‏شده است.

در نشلج كاشان خورش چغندر مخصوص سحر و افطار بوده است.

متداول‌ترین سنتی كه در شهرها و روستاهای استان مركزی با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فتیر» است. هنوز هم بسیاری از كدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می‌كنند. گوش فیل، شیرینی مرسوم مردم استان مركزی در ماه رمضان است كه از هفته قبل از حلول ماه، در قنادی‌ها دیده می‌شود. آش رشته غذای اصلی هر روزه سفره افطار بسیاری از مردم استان مركزی است و كل جوش و شله زرد نیز دسر نیروبخشی در كنار آن به شمار می‌آید.

هنوز هم مردم شهر و روستاهای خنداب، هنگام سحر با صدای چوبی كه نوجوان قنوت گوی مسجد بر تشت می‌كوبد و صدای مناجات پیرترین اذان گو كه فرازهایی از دعای خواجه عبدالله انصاری را با بانگ بلند در كوی و برزن می‌خواند، یا ندای «برخیزید سحر از راه رسید» از خواب برمی خیزند. پیرمرد در جلو و نوجوان در پشت سر، از كوچه‌های شهر یا روستا یك به یك می‌گذرند و تا روشن شدن چراغ هر خانه، بر سر در آن می‌ایستند.‏

اما در شهر و روستاهای خمین نیز برخی مراسم بدون تغییر مانده است و جوانان از سه روز مانده به ماه رمضان، در بلندترین ارتفاعات شهر یا روستای خود، در انتظار حلول ماه، شب ‌زنده داری می‌كنند، پس از رویت ماه با ندای‌الله اكبر، خبر از حلول ماه مبارك رمضان می‌دهند و پس از آنكه رویت ماه از سوی معتمدان و روحانیان تأیید شد، فصل عبادت آغاز می‌شود. آنگاه مراسم سحرخوانی بر پشت‌بام‌ها با كوبیدن بر پشت تشتی وارونه و مناجات شروع می‌شود.

در بسیاری از روستاهای شهرستان خمین هر شب نوجوانی بر بام محله خود بر تشت می‌كوبد و هر چه زمان به پایان سحر و طلوع خورشید نزدیك می‌شود، زمان كوبش چوب بر تشت نزدیك‌تر می‌شود تا روزه‌داران بدانند باید از خوردن امساك كنند و برای ایستادن به نماز آماده شوند. همان نوجوان سپس بر بام خانه اذان می‌گوید.