تبیان، دستیار زندگی

اگر به دنبال سوپی هستید كه برای سلامتی شما مفید باشد، مخصوصا هنگامی كه سرما خورده‌اید، حتما سوپ كرفس و سیب زمینی را تهیه كنید.
زمان تهیه: 15 دقیقه

زمان پخت: 25 دقیقه

مواد لازم برای 4 نفر:

كره: 25 گرم

كرفس: 5 شاخه خرد كرده و برگ‌های آن را نگه دارید.

سیب زمینی: 100 گرم، پوست كنده و خرد شده

پیازچه یا تره فرنگی:‌ یك عدد، خرد شده

آب مرغ: 3 پیمانه

برگ بو :‌ یك عدد

شیر كم چرب:‌یك و نیم پیمانه

نمك و فلفل به مقدار لازم

طرز تهیه:

• كره را در یك قابلمه بزرگ روی حرارت كم  ذوب كنید. كرفس و سیب زمینی و پیازچه‌ها را به مدت 5 دقیقه درآن سرخ كنید.

• آب مرغ را درون قابلمه بریزید و برگ بو را به آن اضافه كنید و آن‌ها را بجوشانید و سپس حرارت را كم كنید و در قابلمه را گذاشته و به مدت 20 دقیقه آن‌ها را بپزید.

• برگ بو را از قابلمه خارج كنید.

• سبزی‌جات داخل سوپ را با مقداری آب سوپ از قابلمه بیرون آورید و آن‌ها را درون  دستگاه غذاساز بریزید و به صورت پوره درآورید.

• پوره را به قابلمه برگردانید و مقداری شیر روی آن بریزید و بآرامی آن را حرارت دهید و نمك و فلفل به آن اضافه كنید.

• سوپ آماده شده را در ظرف مخصوص بریزید و در صورت تمایل روی آن را با برگ‌های خرد شده كرفس، تزیین كنید.

   
 

در کلیله و دمنه شخصیتهای افسانه ای که عمدتا حیوانات هستند سخن می گویند. در جای جای این کتاب به بهانه های مختلف از زبان شخصیتهای حکایت، سخن از بی وفایی زنان و ناپایداری عهد ایشان رفته است و این کار با گنجاندن زشتکاری زنی افسانه ای و فرضی که در داستان نقش دارد، موجه جلوه داده می شود.

در داستان بوزینه و باخه حکایت کار چنان است که آمد:

«... باخه گفت من تو را بر پشت بدان جزیره رسانم، که در وی هم امن و راحت است و هم خصب (فراخی نعمت) و نعمت. در جمله بر وی دمید تا بوزنه توسنی کم کرد و زمام اختیار بدو داد. او را بر پشت گرفت و روی به خانه نهاد. چون به میان آب رسید تأملی کرد و از ناخوبی آنچه پیش داشت باز اندیشید و با خود گفت: سزاوارتر چیزی که خردمندان از آن تحرز نموده اند بی وفایی و عذر است خاصه در حق دوستان و از برای زنان که نه در ایشان حسن عهد صورت بندد و نه از ایشان وفا و مردمی چشم توان داشت. و گفته اند که «بر کمال عیار زر به عون و انصاف آتش و قوف توان یافت و بر قوت ستور به حمل بار گران دلیل توان گرفت، و سداد و امانت مردان به داد و ستد بتوان شناخت و هرگز علم به نهایت کارهای زنان و کیفیت بدعهدی ایشان محیط نگردد.»!

فان هی اعطتک اللیان فانّها

لغیرک من خلاّنها ستلین

و ان حلفت لا ینقض النأی عهدها

فلیس لمخصوب البنان یمین(1)

(اگر آن زن به تو نرمی نشان داد همانا که برای غیر تو از دوستان خویش نیز نرم خواهد شد و اگر سوگند خورد که دوری نمی شکند پیمان او را، پس بدان که زنان سرانگشت خضاب کرده را سوگند و قسمی پذیرفته نیست.)

در باب گربه و موش نیز از زبان برهمن به بی وفایی زن اشاره می شود:

«برهمن جواب داد: که اغلب دوستی و دشمنایگی قایم و ثابت نباشد و هر آینه بعضی به حوادث روزگار استحالت پذیرد و مثال آن چون ابر بهاری است که گاه می بارد و گاه آفتاب می تابد و آن را دوامی و ثباتی بیشتر صورت نبندد.

سحابة صیف لیس یرجی دوامها

(ابر تابستان است که امیدی به دوام آن نتوان داشت)

و وفاق زنان و قربت سلطان و ملاطفت دیوانه و جمال امرد همین مزاج دارد و دل در بقای آن نتوان بست.»!(2)

طوطی نامه و حکایت فریبکاری زنان

از کتاب کلیله و دمنه که در بعضی از داستانهایش حکایت بی وفایی زنان می رود که بگذریم به کتابی می رسیم سراسر سخن از فریبکاری زنان.

طوطی نامه که نام دیگرش جواهرالاسمار است مجموعه ای است از داستانهای کوتاه و مرتبط، موضوع تمام حکایات به گونه ای ذکر فریبکاری زنان است!

داستانها را طوطی می گوید. طی پنجاه و دو شب و به قصد انصراف خاطر یک زن. نام این زن «ماه شکر» است و ماه شکر زن «صاعد» است و صاعد، ارباب طوطی پسر بیست ساله بازرگان ثروتمندی است سعیدنام.

طوطی سخندان را صاعد خریده است در آغاز تجارتش. و سودهای کلانی از جانب او نصیبش شده است؛ به این جهت خاطر طوطی را خیلی می خواهد. هنگام سفر سفارش پشت سفارش که ماه شکر مواظب باشد و در هر کاری ـ چه در صلاح و چه در فساد ـ نظر طوطی را بخواهد.

ماه شکر زن صاعد، جوان و زیباست. روزهای آغازین ازدواج است که صاعد به سفر می رود. ماه شکر به وسوسه پیرزنی مکار بدلی می جوید و دل به جوانی می بازد و برای دیدار او از طوطی نظر می خواهد. طوطی غیرتمند و حق شناس و سخندان است. به چاره جویی آن قدر ماه شکر را به فسانه سرگرم می کند تا صاعد از سفر باز گردد.(3)

طوطی در پنجاه و دو مجلس حکایاتی از بی وفایی زنان و نتیجه ناخوشایند آن برای ماه شکر باز می گوید و او را سرگرم می دارد!

در حکایات این کتاب زن در برابر مرد هر چند به ظاهر ساکت است اما در نهان آرام نیست. مرد در این کتاب باور دارد که زن لُعبتی است اسباب سرگرمی او. از این روی مرد این کتاب در برابر زن ادای خدای آسمانی را درمی آورد. می خواهد همه اش فرمان بدهد اما زن هم از دیرباز به ظلمی که بدو روا داشته اند تسلیم نبوده است. ناچار در برابر مرد موضع می گیرد. موضع زن در این کتاب عدم تمکین از مرد است. نافرمانی و عدم تمکین از مرد به خدعه و نیرنگ انجام می گیرد.(4)

زن، همان گونه که در کتابهای دیگر از جمله تورات به طغیان علیه خدای آسمانی (خوردن میوه ممنوعه) متهم و محکوم شده

است در این کتاب به طغیان علیه خدای!زمینی که همانا شوی است متهم است. سایه این طغیان در سراسر این کتاب گسترده است.

شارک همسر طوطی سخنور و حکایتگر، گاه گاه در پاسخ شوی اش حکایاتی از مکر و نیرنگ مردان بازگو می کند اما در این نزاع، همیشه شوی بر او غالب می آید و حکایات نفاق و ناسپاسی زنان را با آب و تاب تمام بیان می کند.

شارک پس از ذکر حکایتی از بی وفایی مردان به طوطی می گوید:

اکنون ای طوطی حال بی وفایی و مغادرت مردان همچنین است که تقریر افتاد. اما طوطی سخت متغیر و برآشفته می شود و می گوید:

نی! همچنین نیست که تو گفتی. چه در میان هزار [یک] مرد در تباهی بدین مثال باشد که بیان کردی ولیکن در میان هزار زن نهصد و نود و نه در بدی بدین نهج اند که من خواهم گفت و در مکر ایشان خواهم سفت.

شارک گفت: تو هم اگر در مساوی (بدیهای) زنان و نفاق و خداع و ناسپاسی و بدعهدی ایشان چیزی داری بگوی.

طوطی گفت: اوصاف بد ایشان از آنهاست که: «و لَوْ اَنّ ما فی الارضِ مِنْ شجرة اقلام و البحر یمده من سبعة ابحر» [اگر آنچه در زمین درخت است قلم شود و هفت دریا مرکب[ ذره ای در تقریر نباید و از اینجاست که اصحاب طبع فرموده اند:

گر نسل آدمی نشدی منقطع ز دهر

یک ترب گَنده بودی صد خونبهای زن(5)

و آنگاه داستانی به هم می بافد و در بدعهدی زنان داد سخن می دهد.

در ضمن حکایت سی ام کتاب نیز از زبان یکی از شخصیتهای داستان دعوی دوستی زنان را دروغ و بیهوده و عاقبت دل بستن به آنان را حسرت و پشیمانی می داند:

«دوستی زبان باد پیمودن (بی فایده) است. از صحبت ایشان هیچ کس کیسه وفایی برندوخته است. بلکه هر که هست به آتش مکر و عذرشان بسوخته است. شعر:

دع ذِکْرَهنّ فمالَهُنّ وفاءٌ

ریحُ الصَّبا و عُهوُدُهُنَّ سواءٌ»(6)

زن دوست بود ولی زمانی

تا جز تو نیافت مهربانی

چون در بر دیگری نشیند

خواهد که تو را دگر نبیند

چون نقش وفا و عهد بستند

بر نام زنان قلم شکستند

پس بر این طایفه دل بستن و در معاشرت این چنین کسان مولع بودن جز وخامت حسرت و ملامت و ندامت چیزی به دست نیاید.(7) و در پایان حکایت سی و یکم وزیر پس از شنیدن حکایتی در بدی زنان، آنان را حور مثال و شیاطین خصال می نامد که تا حد امکان باید از صحبت آنان اجتناب نمود:

«چندین هزار سال است که در دور روزگار، دفاتر و جراید در عذر و مکر زنان و بی وفایی و بدعهدی ایشان در تحریر آورده اند. هنوز حق حرفی نگذارده اند و ذره ای از هوا و قطره ای از دریا بیرون نیاورده. چه ایشان حور مثال و شیاطین خصال اند. به قدر امکان از مخالطت ایشان متجنب و با پرهیز باید بود که شعر:

انَّ النساءَ شیاطینٌ خُلِقْنَ لَنَا

نعوذُ باللّه ِ منْ شرّ الشّیاطین»(8)

از زنان گو وفا طمع داری

باشد از غایت سبکباری

گر چه چون شیر و شکر و شهدند

ناقص دین و ناقص عهدند[!]

ـ این همه که گفتی مرا مقرر بود و این زمان محقق تر گشت و لکن بدان که حق سبحانه و تعالی قوام عالم و ازدیاد تناسل بنی آدم را وابسته مودت زنان گردانده است. تا چون رگ تودّد (دوستی) ایشان در حرکت آید و بحر مودتشان در جوش شود و آن تحرک و غلیان سبب جاذبه وصال ایشان گردد. پس از آن مواصلت شاهان خوبروی و عروسان زیباموی در حیّز ظهور آیند و پیغامبر هم بر مبنای این قضیت فرموده است که:

حُبّب الیّ مِنْ دنیاکُمْ ثلاثٌ: الطّیبُ و النّساءُ وَ جُعِلَتْ قُرَّةُ عَینی فی الصّلاةِ(9) و اشعار عرب نیز در این معنی بسیار است.(10)

ملاحظه می شود که وجود زن تنها با در نظر گرفتن نقشی که در تداوم حیات انسانی

دارد یعنی نقش واسطه ای اش، قابل تحمل می شود و سزاوار آن که مرد در عین پرهیز از دل بستن و معاشرت با او ناچار و تنها برای حفظ نسل آدم! اندک التفاتی به او نماید و در چنین قالبی طبعا زن که شأنی بیش از برده بی اختیار ندارد سهمی در فرزندِ به هم رسیده ندارد.

مردسالاری در اغلب متون ادبی ما به طرز اسفباری بیداد می کند. مرد نقش خدا را در روی زمین ـ و لااقل در منزل ـ به خود می گیرد و مخالفت با خواست و دستور او در هر زمینه و در هر حدی که باشد گناهی است که او را سزاوار زشت ترین القاب می کند.

این مردسالاری خشن هنگامی که به تفکر دینی منتسب می شود و به صورت تحمیلی بر آن تکیه می زند و خود را تأیید شده آن می داند، ریشه عمیقی می یابد که مبارزه با آن سخت دشوار است و دست یابی به حقیقت بسی دشوارتر.

در ریشه یابی این همه تحقیر و توهین نسبت به زن که در متون ما دیده می شود تمایل مردان به حفظ وضعیت مردسالاری و تداوم آن از عناصر اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

زن در نگاه خواجه نصیرالدین طوسی

خواجه نصیر در کتاب اخلاق ناصری نیاز نوع بشر و افراد انسان را به منزل و تدبیر آن نیازی اساسی در بقای نوع انسانی دانسته و زن را معاون و جانشین مرد در منزل که به حفظ اندوخته های غذایی همت می گمارد، شمرده است:

«پس به ساختن منازل حاجت آمد و چون مردم را به ترتیب صناعتی که بر تحصیل غذا مشتمل باشد مشغول باید بود از حفظ آن مقدار که ذخیره نهاده بود غافل ماند. پس از این روی به معاونی که به نیابت او اکثر اوقات در منزل مقیم باشد و به حفظ ذخایر اقوات و

اغذیه مشغول، محتاج شد و این احتیاج به حسب تبقیه [باقی ماندن [شخص است.

و اما به حسب تبقیه نوع نیز به جفتی که تناسل و توالد بر وجود او موقوف باشد احتیاج بود. پس حکمت الهی چنان اقتضاء کرد که هر مردی جفتی گیرد تا هم به محافظت منزل و ما فیه قیام نماید و هم کار تناسل به توسل او تمام شود.»(11) خواجه تعریفی لطیف از منزل دارد. او منزل را همان الفت و پیوند ویژه و ارتباط خاص زن و مرد می داند نه چهار دیواری ای که در آن سکنی می گزینند:

«و بباید دانست که مراد از منزل در این موضع نه خانه است که از خشت و گل و سنگ و چوب کنند بل که از تألیفی مخصوص است که میان شوهر و زن و ... افتد مسکن ایشان چه از چوب و سنگ بود و چه از خیمه و خرگاه و چه از سایه درخت و غار کوه.»(12)

این محقق بزرگ در بخش دیگری از کتاب، انگیزه تأهل را حفظ مال و طلب نسل می داند و تصریح می کند که داعیه شهوت و غرضهای دیگر نمی تواند انگیزه صحیحی برای تأهل باشد. آنگاه زن شایسته را شریک مرد در مال و تدبیر منزل می داند:

«و زن صالح شریک مرد بود در مال و قسیم او در کدخدایی و تدبیر منزل و نایب او در وقت غیبت. و بهترین زنان زنی بود که به عقل و دیانت و عفت و فطنت و حیاء و رقت دل و تودد (مهربانی) و کوتاه زبانی و طاعت شوهر و بذل نفس در خدمت او و ایثار رضای او و وقار و هیبت نزدیک اهل خویش، متحلی (آراسته) بود و عقیم نبود و بر ترتیب منزل و تقدیر نگاه داشتن در انفاق واقف و قادر باشد و به مجامله و مدارات (مدارا) و خوشخویی سبب مؤانست و تسلی هموم و جلای احزان شوهر گردد.»(13)

نویسنده کتاب، اصول کلی سیاست و تدبیر مرد در ارتباط با همسر را در سه امر خلاصه می کند. 1ـ هیبت 2ـ کرامت 3ـ شغل خاطر (مشغول داشتن) «اما هیبت آن بود که خویشتن را در چشم زن مهیب دارد تا در امتثال اوامر و نواهی او اهمال جایز نشمرد و این بزرگترین شرایط سیاست اهل بود چه اگر اخلالی بدین شرط راه یابد زن را در متابعت هوا و مراد خویش طریقی گشاده شود و بر آن اقتصار نکند بلکه شوهر را در طاعت خود آرد و وسیلت مرادات خود سازد و به تسخیر و استخدام او مطالب (خواسته های) خود حاصل کند پس آمر مأمور شود و مطیع، مطاع و مدبَّر مدبِّر، و غایت این حال حصول عیب و عار و مذمت و دمار هر دو باشد و چندان فضائح و شنایع حادث شود که آن را تلافی و تدارک صورت نبندد.

و اما کرامت آن بود که زن را مکرم (گرامی) دارد به چیزهایی که مستدعی محبت و شفقت بود، تا چون از زوال آن حال مستشعر باشد به حسن اهتمام امور و مطاوعت (فرمانبرداری) شوهر را تلقی (ملاقات) کند و نظام مطلوب حاصل شود.»

خواجه، شیوه های ارج گزاری به زن را در 6 امر برشمرده و بر آن است که:

1ـ زن را باید در ظاهر و هیأتی زیبا و آراسته دارد.

2ـ در حفظ پوشش و حجاب او از نامحرمان و بیگانگان نهایت کوشش را به عمل آورد به گونه ای که هیچ بیگانه ای شکل و شمایل او را نبیند و آواز و صدایش را نشنود.

3ـ در مسایل اولیه و بدیهیات تدبیر منزل با او مشورت نماید به گونه ای که او را در تسلط بر خود به طمع نیافکند.

4ـ او را در تصرف بر قوت و غذا آزاد بگذارد تا بنا به مصالح منزل اقدام کند.

5ـ با خویشان و خانواده او صله رحم کند و از کمک و یاری آنان دریغ نورزد.

6ـ چون اثر شایستگی و لیاقت در زن احساس کرد زنی دیگر را بر او ترجیح ندهد و برنگزیند اگر چه به جمال و مال و نسب و خانواده از او شریفتر باشد.

و اما شغل خاطر که خواجه از آن به عنوان اصل سوم سیاست و تدبیر اهل یاد می کند آن است که مرد، زن را همواره به اداره امور منزل و اقدام به مصالح زندگی مشغول دارد و نگذارد او بیکار و فارغ البال و آسوده خاطر بنشیند، زیرا اگر زن از ترتیب منزل و تربیت اولاد و رسیدگی به امور منزل فارغ باشد به اموری همت می گمارد که موجب پدید آمدن خلل و سستی در ارکان زندگی است.

خواجه نصیرالدین طوسی چند زنی را ناروا می شمرد و با آنکه آن را تنها برای پادشاهان بنا به دلایلی جایز می داند اما پرهیز از آن را برای پادشاهان بهتر می داند و مرد را به مثابه دل می داند. چنان که یک دل در دو بدن نمی تواند منبع حیات باشد یک مرد نیز از عهده تنظیم امور و منزل برنمی آید:

«... و جز ملوک را که غرض ایشان از تأهل طلب نسل و عقب بسیار بود و زنان در خدمت

ایشان به مثابت بندگان باشند در این معنی رخصت نداده اند و ایشان را نیز احتراز اولی بود چه مرد در منزل مانند دل باشد در بدن، و چنان که یک دل منبع حیات دو بدن نتواند بود یک مرد را تنظیم دو منزل میسر نشود.»(14)

برخورد کاربردی و نگرش به زن به عنوان موجودی واسطه ای و وجودی فرعی که نهایتا به کار حفظ نسل و منزل می آید در کلام شاعران و ادیبان پارسی گوی سابقه دیرینه دارد اما از بزرگانی که معلّم اخلاق و حکمت اند، توقع نمی رود تحت تأثیر اندیشه های رایج فراموش کنند که آفریدگار بزرگ، زندگی زناشویی را کانون «مودت» و «رحمتِ» دو جانبه خوانده و همه را منشعب از نفس واحدی دانسته است و طبعا حکمرانی و سلطنت کردن در خانه با روح مودت و رحمت سازگار نیست.

شایسته بود که حکیمان و آموزگاران اخلاق، همگان را به این نکته توجه می دادند که لازمه تدبیر منزل و سیاست اهل، قدرت طلبی و برتری جویی و غلبه یکی بر دیگری نیست و موفقیت زندگی و سلامت منزل در رفق و مدارا و تعاون مرد و زن است نه در تلاش برای تحمیل اراده یکی از این دو بر دیگری.

ادامه دارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ کلیله و دمنه، انشای ابوالمعالی نصراللّه منشی، تهران، 1370، انتشارات دانشگاه تهران، ص247ـ 248.

2ـ همان، ص266.

3ـ طوطی نامه (جواهرالاسمار) عماربن محمد ثغری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ص19.

4ـ همان، ص45.

5ـ همان، ص303 ـ 304.

6ـ یاد زنان را رها کن، چه نیست وفایی مر ایشان را. باد صبا و عهد ایشان یکی است. این شعر در دیوان منسوب به علی(ع) مذکور است. (چاپ دمشق، 1382، ص4).

7ـ منبع پیشین، ص201.

8ـ زنان شیطانهایی هستند که برای ما خلق شده اند. پناه می بریم به خدا از شرّ این شیطانها. «النساء حبائل الشیطان» زنان دامهای ابلیس اند. (رک به: شرح شهاب الاخبار، ص18)

9ـ از دنیای شما سه چیز مرا خوش آمد: عطر و زن و نور چشم من در نماز قرار داده شده است.

10ـ منبع پیشین، ص206 ـ 207.

برای اكثر والدین داشتن فرزند تجربه شیرینی است، اما از هر پنج مادر یك نفر بعد از زایمان احساس غمگینی و اندوه می‌كند. پدر و مادری كه به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، نیاز دارند تا خود را با تغییر شیوه زندگی كه با آمدن نوزاد به وجود می‌آید، مطابقت دهند، كه البته برای مادران تغییرات بدنی و فیزیكی در طول دوران بارداری و بعد از آن هم مطرح است. در پی زایمان ممكن است خانم‌ها به انواع مختلفی از اختلال‌های روانی از جمله اختلال‌های خلقی مبتلا شوند. در ادامه انواع اختلال‌های خلقی متعاقب زایمان شرح داده خواهد شد.

اندوه بعد از زایمان

این حالت در اولین روزهای پس از تولد نوزاد روی می‌دهد و پدیده‌ای طبیعی است كه در میان حدود 70 درصد مادران به چشم می‌خورد. نشانه‌های اصلی شامل تحریك‌پذیری، خلق ناپایدار، پریشانی خاطر و احساس ترس و وحشت می‌باشد. در روز سوم یا چهارم پس از زایمان شدت تمامی این نشانه‌ها به حداكثر می‌رسد به طوری كه بسیاری از مادران احساس غمگینی، بی‌حالی و شكنندگی دارند و به راحتی اشكشان سرازیر می‌شود. این نشانه‌ها كه بیشتر به واسطه خستگی، استرس‌های زایمان و تغییرات هورمونی به وجود آمده، چندان عمیق نیست و به طور معمول طی چند روز به صورت خود به خود از بین می‌رود. اندوه پس از زایمان ممكن است به عوامل زیر نیز مربوط باشد:

1) داشتن این احساس كه با تولد نوزاد جدید، از مسوولیت‌های مختلف بچه داری، خانه‌داری و رسیدگی به دیگر اعضای خانواده لبریز شده‌اید و مسوولیت مادر شدن سخت‌تر از آن چیزی است كه انتظار داشتید.

2) بی‌خوابی، خستگی و ناتوانی شما را آزار می‌دهد.

3) احساس ناراحتی، درد و مشكلات فیزیكی بعد از زایمان شما را آزار می‌دهد.

4) كم شدن ارتباط با دیگران و عدم حمایت از سوی اطرافیان

5) تغییر شیوه زندگی و دیدگاه شما به مسائل با آمدن فرزند

چگونه خود را تطبیق دهیم؟

مراقبت از فرزند كاری وقت گیر است.بنابراین در مورد سایر كارهایی كه باید انجام دهید واقع بین بوده و كارهای سخت را برای مدتی كنار بگذارید و یا از كسی كمك بخواهید.

در مورد مراقبت از فرزند نیز سخت نگیرید. گذشت زمان آگاهی و توانایی شما را برای رسیدگی به فرزندتان افزایش می‌دهد.

مراقبت از خود

به همان اندازه كه نیاز‌های فرزند مهم است، برآورده شدن نیازهای شما هم اهمیت زیادی دارد. بنابراین باید شیوه زندگی سالم خود را حفظ كنید. به این منظور برنامه‌هایی داشته باشید كه از آنها لذت ببرید، بیرون رفتن از منزل، داشتن تغذیه صحیح و ورزش به شما كمك خواهد كرد. از همسر، دوست و یا خانواده خود بخواهید كه روزی نیم ساعت از فرزند شما مراقبت كنند تا شما بتوانید كمی به خودتان برسید. حتی می‌توانید برنامه‌ای را با همسرتان برای مراقبت از فرزند ترتیب دهید تا شما هم بتوانید وقت آزادی برای خود داشته باشید. نیم ساعت صرف وقت برای خودتان تغییر بزرگی در زندگی شما به وجود می‌آورد.

بیان احساسات

در مورد احساسات خود با یك فرد نزدیك صحبت كنید. اگر احساس اندوه و غمگینی در همان روزهای اول بیمارستان وجود داشته باشد، هر چه زودتر آنها را بازگو كنید و از شخصی كمك بگیرید.

كمك و حمایت اطرافیان

در روزهای اولیه بازگشت به خانه، حتما برای مراقبت از نوزاد و انجام امور منزل از كسی كمك بگیرید و سعی كنید كه بیشتر استراحت كنیدتا بدنتان دوران نقاهت را سپری كند. ارتباط با والدین دیگری كه شرایط آنها هم مثل شما ست و نیز ارتباط با مؤسساتی كه در زمینه مراقبت از كودك و رشد و سلامت او خدماتی ارائه می‌دهند نیز می‌تواند به شما كمك كند.

افسردگی پس از زایمان

گاهی غمگینی و اندوه پس از زایمان عمیق‌تر و طولانی‌تر از حد معمول می‌شود. اگر این حالت‌ها بیشتر از دو هفته طول بكشد به طوری كه انجام كارهای روزانه مادر را مختل كند، اصطلاحا افسردگی پس از زایمان نامیده می‌شود. این نوع افسردگی در میان حدود 10 درصد مادران در سه ماهه نخست پس از زایمان رخ می‌دهد و نشانه‌های آن مشابه انواع دیگر اختلال افسردگی است، ولی در خلال آن خستگی، تحریك‌پذیری و اضطراب بارزتر بوده و نشانه‌های ترس نیز مشهود است. نشانه‌های افسردگی پس از زایمان عبارتند از:

گریه بدون هیچ دلیل مشخصی

اضطراب، بی‌قراری، رنجش و خشم

عدم اعتماد به نفس و احساس بی‌كفایتی و شكست در تطابق با شرایط جدید

عدم علاقه به نوزاد، خانواده، دوستان و به طور كلی زندگی

تحلیل قوا و مشكلات خواب

پر خوری یا بی‌اشتهایی

عدم تمركز و آشفتگی

افكار صدمه‌زنی به نوزاد یا دیگران

افكار خودكشی

ترس از به خطر افتادن سلامت خود و نوزاد

عدم تمایلات جنسی به مدت طولانی

افسردگی پس از زایمان فرآیندی پیچیده است و تمامی زنان در سنین مختلف و با فرهنگ‌ها و مرتبه اقتصادی اجتماعی متفاوت را می‌تواند گرفتار كند. مادرانی كه این مشكل را داشته اند عوامل متعددی را گزارش كرده اند كه از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

1) احساس منزوی بودن و نداشتن حامی

2) مشكلات ارتباطی با همسر، خستگی و تحلیل قوا

3) تجربه حوادث استرس زا در زمانی نزدیك به شروع اختلال

4) احساس ناراحتی‌های جسمی و یا داشتن سابقه اختلال‌های روانی قبل از زایمان

5) عدم فرصت كافی برای مراقبت از خود

6) وجود مشكلات زایمانی و تغییرات روانی پس از زایمان

7) داشتن نوزاد نارس و مشكل دار

8) انتظارات غیر واقعی مادران از خود در تطابق با وضعیت جدید و انجام مراقبت از نوزاد

9) سابقه ارتباط ضعیف با دیگران

اگر احساس افسردگی می‌كنید چه كارهایی باید انجام دهید؟

تشخیص مشكل

اولین گام در ارتباط با افسردگی تشخیص مشكل است. افسردگی احساس شادی، اعتماد به نفس و انرژی را از شما می‌گیرد و مانع از آن می‌شود كه شما به هنگام رسیدگی به نوزاد احساس لذت و رضایت داشته باشید. احساس افسردگی پیوند عاطفی میان مادر و كودك را مختل كرده و حتی ارتباط شما با همسرتان و دیگران را هم دچار تنش می‌كند.

صحبت كردن در زمینه احساسات

در مورد احساسات یا مشكل خود با پزشك یا مراكز بهداشتی مشورت كنید تا آنها نیز در صورت لزوم شما را به افراد متخصص در زمینه افسردگی ارجاع دهند. تركیب درمان‌های دارویی با روان درمانی می‌تواند به حل مشكلات شما كمك كند.

كمك گرفتن

مادرانی كه افسردگی پس از زایمان را تجربه كرده‌اند، معتقدند كه وقتی صحبت‌های آنها از جانب دیگران شنیده می‌شود و احساساتشان درك می‌شود و حمایت‌های عاطفی برای آنها فراهم می‌گردد، صد در صد در بهبودی حال آنها مؤثر است. با پدران و مادرانی كه تجارب مشابه دارند، با پرستاران كودك و مؤسسات آموزشی و كمك رسان در این زمینه مشورت كنید و مسائل خود را با آنان در میان بگذارید. در زمینه مشكل خود مطالعه كنید، این‌كه احساسات خود را كاملا درك كنید و بدانید این مشكل مختص شما نیست، گام مؤثری در جهت حل مساله خواهد بود.

 

توصیه‌ها و آداب- حد متوسط مصرف نان در كشورمان از حد مصرف جهانی بالاتر است، این اختلاف نه به‌دلیل مصرف زیادتر بلكه ناشی از مصرف نادرست و خرید بیش از نیاز است.
به گزارش شبكه اطلاع‌رسانی بازرگانی ایران، به عقیده كارشناسان صنعت نان كشور هر چه ضخامت نان بیشتر باشد نسبت به نان‌هایی كه ضخامت كمتری دارند ارزش غذایی بیشتری دارد و با خوردن نان سبوس‌دار می‌توان به جذب آهن و اسید فولیك در بدن كمك كرد.

براساس این گزارش، كارشناسان توصیه می‌كنند كه وقتی نان را خریدید حتما لحظاتی صبر كنید تا بخار آن خارج شده و خنك شود زیرا انباشته شدن نان داغ قبل از سرد شدن باعث تغییر حالت ظاهری، بیات‌شدگی زودرس، تسریع در كپك‌زدگی، تشدید ضایعات نان و ایجاد بیماری گوارشی می‌شود.همچنین بهتر است بدانیم كه جوش شیرین در نان سبب می‌شود كه بو، طعم و رنگ آن بد و در نتیجه ضایعات افزایش می‌یابد و اگر نان كش بیاید نشان می‌دهد كه دارای جوش‌شیرین بوده و برای سلامتی انسان مضر است.

گفتنی است نانی كه پس از سرد شدن با سفره پارچه‌ای حمل و نگهداری شود، مطبوع‌تر و ماندگارتر خواهد بود و نان سالم نانی است كه خمیر آن خوب ورآمده باشد و همچنین از طعم، مزه، رنگ و شكل خوبی برخوردار باشد. كارشناسان یادآوری می‌كنند كه نان داغ را به هیچ وجه نباید بلافاصله در كیسه پلاستیكی قرار داد و باید از پیچیدن نان درون روزنامه جدا خودداری شود.

مازاد بر نیاز روزانه نان نخرید

كارشناسان صنعت نان كشور معتقدند كه دادن نان‌های خشك و كپك‌زده به دام‌ها باعث آلودگی شیر و گوشت آنها شده و نهایتا این آلودگی به انسان منتقل می‌شود.
براساس تحقیقات صورت گرفته در صنعت نان كشور، ضایعات نان‌های سنتی و نان خشك نباید به مصرف دام‌ها برسد و حتما باید دور ریخته شود.این كارشناسان خرید نان مازاد بر نیاز روزانه را یكی از دلایل عمده افزایش ضایعات نان عنوان كرده و توصیه می‌كنند كه از خرید نان اضافه خودداری شود.

بر این اساس بین حرارت و كپك‌زدگی رابطه مستقیم وجود دارد كه در نتیجه نان‌هایی كه به‌صورت داغ روی هم دسته می‌شوند، محیط مناسبی را برای فساد میكروبی و كپك‌زدگی فراهم می‌كنند. از توصیه‌های دیگر كارشناسان این است كه برای نگهداری بهینه نان باید آن را به قطعات كوچك‌تر تقسیم كرده و درون كیسه در فریزر قرارداد و برای هر بار مصرف نیز به‌اندازه نیاز از فریزر خارج كرده و پس از گرم كردن مورد استفاده  قرارگیرد.

فواید مصرف نان صنعتی

یكی از راه‌های جلوگیری از اسراف در مصرف نان در كشورمان، استفاده از نان‌های صنعتی است. از مهم‌ترین فواید مصرف نان‌های صنعتی در كشور این است كه‌این نان‌ها در شرایط كاملا بهداشتی تهیه و با كمترین دخالت دست و توسط ماشین‌آلات پیشرفته تولید می‌شود.

در تولید نان‌های صنعتی ارزش غذایی نان حفظ می‌شود و نان سالم به نانی اطلاق می‌شود كه به آسانی هضم و پس از مصرف به راحتی جذب بدن می‌شود. از دیگر فواید استفاده از نان‌های صنعتی این است كه‌این نان‌ها شناسنامه‌دار بوده و بدین ترتیب زمان تولید، تاریخ انقضا و تولیدكننده آن مشخص است و همچنین دارای تنوع بسیار است.

همچنین زمان ماندگاری نان‌های صنعتی بسیار بیشتر از نان‌های سنتی است و این نان‌ها به راحتی می‌توانند با انواع آردهای سبوس‌دار، جو، سویا و امثال آن تهیه شوند. شایان ذكر است با توجه به مزیت‌های مصرف نان‌های صنعتی نسبت به نان‌های سنتی تغییر ذائقه مردم كشور از سنتی به صنعتی امری ضروری است.

  

مراد از «زنان تحصیل‏كرده» بانوان آموزش‏دیده در مراكز آموزشى جدید و یا سنّتى مى‏باشند. در این نوشتار، تمركز عمده بر نقش زنان تحصیل‏كرده براى خودشان است و سپس نتیجه بحث به نقش آنان براى دیگران تعمیم داده مى‏شود.

نقش زنان تحصیل‏كرده در رابطه با تأسیس و تحكیم خانواده، در فضاهاى متفاوت، آثار گوناگونى را به دنبال دارد. در اینجا نقش زنان تحصیل‏كرده در چهار مرحله ذیل مورد بررسى قرار گرفته است: 1. آغاز آشنایى؛ 2. عشق‏ورزى؛ 3. خواستگارى؛ 4. گذار از خواستگارى تا ازدواج.

سپس نقش زنان تحصیل‏كرده براى دیگران در حیطه‏هاى پژوهشى، آموزشى، مدیریتى مورد تأمل قرار گرفته است.

در ادامه، نقش ایشان پس از تأسیس خانواده بررسى شده است. در این زمینه، ابتدا نقش فردى آن‏ها در تدوین برنامه خانواده، شیوه مواجهه با مسائل جدید و سپس نقش آن‏ها براى دیگران مورد بحث واقع شده است.

در نهایت، با جمع‏بندى از مباحث سابق، نظام خانواده و نقش زنان تحصیل‏كرده در قالب «تئورى سیستمى» ترسیم و معرفى گردیده است.

 لازمه تحصیلات، نوعى ممارست ذهنى در فعالیت‏هاى فكرى و بسط اطلاعات و پویایى اندیشه است و معمولاً قوایى همچون تعمیم ذهنى و استنباط و تحلیل و تركیب و تفكر منطقى در اثر تحصیلات، بالنده و بارور مى‏شوند. فایده دیگر تحصیلات این است كه در ساحت شناخت، راه روشنى فراراه اندیشه قرار مى‏دهد و بر باورهاى غلط، خط بطلان كشیده، باورهاى صحیح را مصفّاتر و فزاینده‏تر مى‏نماید و اعتقادات افراطى و تفریطى را تعدیل مى‏كند. در هر حال، تحصیلات مثبت، صرف‏نظر از اینكه نوع معلومات چیست و یا مربوط به چه رسته‏اى است، به ذهن و فعالیت‏هاى ذهنى و حتى شخصیت، بسط و توسعه مى‏بخشد. ولى با وجود این، رشد همه‏جانبه شخصیت و تعالى مثبت ادراك و انصاف نه تنها منوط به احراز تحصیلات عالى نیست، بلكه تحصیلات عالى نیز همیشه و همه جا تنها عامل رشد شخصیت و حقیقت و فضیلت نمى‏باشند، بلكه عامل تهذیب و تزكیه همیشه باید به عامل تعلیم و آموزش منضم شود تا نتیجه‏هاى مثبتى به بار آیند. آنچه از مفاهیم دینى مستفاد مى‏گردد این است كه تحصیلات عالى بدون عامل تقوا و وجدان اخلاقى، حتى مى‏تواند مخرّب و ویرانگر نیز باشد. در آموزه‏ها و هنجارهاى ارزشى دینى، علم بدون عمل و تعلیم بدون تزكیه مطرود است و از نظر نصوص قرآنى «... واتّقوااللّهَ ویَعلمكُم اللّه»(بقره: 282) و روایى (قال الصادق علیه‏السلام فى حدیث: «... لیسَ العلمُ التعلّم و انّما هُو نورٌ یقذفه اللّهُ فى قلبِ مَن یریداللّه ان یهدیه»)(2) امكان وجود علمى كه نه از راه تحصیلات، بلكه از راه تقوا و عمل حاصل مى‏شود، از مسلّمات است. ولى در هر حال، تحصیل و تأثیرات مثبت آن در زمینه‏هاى گوناگون شخصیتى و رفتارى قابل انكار نیست.

این مقاله با استدلال‏هاى منطقى و عقلى سعى كرده است تا پیش‏انگاره نقش مثبت تحصیلات در امر تشكیل و تحكیم خانواده را به اثبات برساند و این مطلب را در قالب پیش‏طرحى براى طرح‏هاى میدانى و نظرى بعدى، به جامعه اسلامى ارائه دهد.

 

اهمیت آگاهى

حسن مطلع نوشتار كلامى است از امام صادق علیه‏السلام كه مى‏فرماید: «العاملُ على غیرِ بصیرةٍ كالسائِرِ على غیرالطریقِ و لایزیدُهُ سرعةَ السیرِ مِن الطریقِ الاّ بعدا»؛ (3) عمل‏كننده بدون بینش و بصیرت همچون رونده‏اى است كه راه را نمى‏شناسد؛ هر چه سرعتش بیشتر باشد، از مقصد دورتر مى‏شود.

اگر تأسیس و تحكیم خانواده را یك كنش و فعل تعبیر كنیم، پیماینده این راه باید بینش و دانش لازم براى طى طریق داشته باشد، وگرنه این كنش نه تنها به انجام نمى‏رسد، بلكه از مقصود و غایت تأسیس خانواده دور مى‏افتد. در نظام خانواده، نقش زن كلیدى است و دست‏كم یكى از اركان دوگانه تأسیس این نظام است. تحصیلات زنان در مدیریت خانواده، دست‏رسى به دانش لازم براى زندگى درست را تسهیل مى‏كند.

 

مراد از «زنان تحصیل‏كرده»

مراد از «تحصیلات» براى زنان، اولاً داشتن آگاهى و داده‏هاى جدید و عصرى است.

ثانیا، با توجه به آنكه آگاهى و دانش نسبى است و مراتبى دارد، اطلاق «تحصیل‏كرده» اعم از این است كه زنان داراى مدرك دیپلم باشند و یا داراى مدرك در هر یك از مقاطع كارشناسى، كارشناسى ارشد و دكترى.

ثالثا، اگر جوهره تحصیلات را دریافت علم و آگاهى در حیطه‏هاى گوناگون بدانیم، در این صورت، محدوده زنان تحصیل‏كرده از حوزه‏هاى رسمى آموزش و پرورش و دانشگاهى فراتر رفته و خواهران مشغول تحصیل و تحقیق در حوزه‏هاى علمیه نیز ذیل پژوهش حاضر قرار مى‏گیرند.

رابعا، مفروض این نوشتار آن است كه هر چه سطح تحصیلى افراد و در اینجا زنان بالاتر مى‏رود به خاطر انس با محیط علمى و پژوهشى، روحیه علمى و فرهنگ علمى در آن‏ها تقویت مى‏گردد و از این‏رو، این گفتمان علمى در تصمیمات فرد و از جمله در تشكیل خانواده مؤثر مى‏افتد.

 

حیطه‏هاى تحقیق

درباره نقش و مسئولیت زنان تحصیل‏كرده دست كم با دو مبنا مى‏توان به حیطه‏ها و حدود متفاوتى رسید:

1. بر اساس اینكه این نقش صبغه فردى داشته باشد و تنها براى یك زن تحصیل‏كرده مورد لحاظ قرار گیرد و یا اینكه صبغه جمعى داشته باشد ـ یعنى اینكه زن تحصیل‏كرده براى خانواده‏هاى دیگر چه مى‏تواند بكند ـ به دو حیطه مى‏رسیم: نقش زنان تحصیل‏كرده براى خود و یا براى دیگران.

2. اگر مبناى زمانى نیز جدّى گرفته شود، نقش زنان تحصیل‏كرده در دو مقطع كلى قابل بررسى است: اول. نقش زنان تحصیل‏كرده در خانواده تا هنگام ازدواج؛ دوم. نقش آن‏ها در خانواده پس از تأسیس خانواده. در این نوشتار، مبناى دوم (مبناى زمانى) مورد توجه اساسى قرار گرفته و علاوه بر این، تمركز عمده نیز بر نقش زنان تحصیل‏كرده براى خود است و آن‏گاه نتیجه بحث به نقش آنان براى دیگران نیز تعمیم داده مى‏شود.

 

نقش زنان تحصیل‏كرده در خانواده تا هنگام ازدواج

 

اول. براى خود

پرسش اساسى این قسمت از بحث آن است كه زنان تحصیل‏كرده در تأسیس و تحكیم خانواده خود چه نقشى مى‏توانند داشته باشند؟

در یك پاسخ، مى‏توان گفت: نقش زنان تحصیل‏كرده مى‏تواند منفى یا مثبت ارزیابى شود (و این نكته در سایر قسمت‏هاى پژوهش نیز صادق است. ) اگر نقش زنان تحصیل‏كرده در جوامعى با بافت‏هاى قومى، قبیلگى، مردسالار محض و ضد زن مدّ نظر باشد، كه هیچ نقش و مسئولیتى براى جنس زنان نمى‏شناسند، زنان تحصیل‏كرده مى‏توانند در آنجا نقش منفى داشته باشند؛ بدین‏معنا كه به چالش با نظام موجود و فرهنگ حاكم بر آن خانواده‏ها بپردازند. در این صورت، نخبگان و حاكمان آن فرهنگ نیز با آن‏ها به چالش درمى‏آیند یا فرایند تأسیس خانواده دچار تأخیر مى‏شود و یا با فرض تأسیس هم به خاطر زیربار نرفتن این زنان و معارضه مداوم، دوام خانواده دچار اشكال شده، تحكیم آن زیر سؤال مى‏رود و احتمال شكست این‏گونه خانواده‏ها بسیار است، گرچه این زنان حتى در چنین جوامعى نیز مى‏توانند تأثیرات تدریجى و جزئى در جهت اصلاح فرهنگ حاكم داشته باشند.

اما نقش زنان تحصیل‏كرده در تأسیس خانواده در صورتى مى‏تواند مثبت باشد كه جامعه مورد بحث فرهنگ نقد و انتقاد و توسعه و پیشرفت را آرمان خود قرار دهد و از هر دیدگاه سازنده، بدیع و خلاّقى استقبال كند. در چنین جوامعى، زنان تحصیل‏كرده در مقایسه با زنان غیر تحصیل‏كرده، حرف بیشترى براى طرح دارند و نقش آن‏ها هم مثبت ارزیابى مى‏شود.

در این نوشتار، بر نقش سازنده و مثبت زنان تحصیل‏كرده در تشكیل و تحكیم خانواده تأكید مى‏شود. نقش زنان تحصیل‏كرده قبل از ازدواج تا حین تأسیس خانواده، در مراحل ذیل قابل بررسى است:

 

الف. آغاز آشنایى:

آشنایى به بهانه زندگى مشترك، از دو طریق ممكن است:

اول. مستقیم: در این شیوه، دو فرد بر حسب تصادف، تجربه مشترك كارى، سابقه تحصیلى مشترك و مانند آن با هم آشنا شده، در مسیر ازدواج قرار مى‏گیرند.

دوم. غیرمستقیم: در این شیوه، دیگران كه از دختر و یا پسر اطلاعاتى دارند، واسطه گردیده، دو جوان را به قصد زندگى مشترك با هم آشنا مى‏كنند.

در هر دو شیوه، تحصیلات این امكان را به زنان مى‏دهد كه در ظواهر مخاطب متوقف نشده و به الفاظ و كلمات مطرح شده بسنده نكنند و هر چه سطح تحصیلات بالاتر رود، یك دختر بیشتر این قابلیت را پیدا مى‏كند كه از ظواهر عبور كرده، چهره واقعى‏تر مخاطبش را بشناسد و از روى گفته‏هاى او به ناگفته‏هایش پى ببرد.

دختر تحصیل‏كرده چون براى علم ارزش قایل است و نیز تأثیرات تلاش سنجیده و متّكى به اطلاعات و داده را نسبت به اقدامات جاهلانه مى‏داند، از منابع پژوهشى كه در روابط اجتماعى به او توانایى‏هاى لازم را مى‏دهد، بهره مى‏برد و بخصوص از دانش روان‏شناسى و علوم مربوط به آن (روان‏شناسى اجتماعى، روان‏شناسى ارتباطات و... ) حداكثر بهره را مى‏برد. اینجاست كه تحصیلات نقش سازنده‏اى در معارفه و درك قرابت‏ها و تمایزات دارد و ممكن است دختر در همان آشنایى اولیه، بلافاصله به نكاتى از مخاطب برسد كه او را براى تأسیس و تشكیل خانواده مناسب تشخیص ندهد. حال آنكه زن غیرتحصیل‏كرده چنین توانایى‏ها و امكاناتى ندارد.

 

ب. عشق‏ورزى:

معمولاً گفته مى‏شود كه «عشق» با «علم» نمى‏سازد. عاشق چشمانش درست نمى‏بیند و آگاهى‏هاى عاشقانه چندان قابل اعتماد نیستند. در این صورت، تحصیل‏كرده بودن یا نبودن در قبل از تأسیس زندگى، چندان نقش مثبتى نخواهد داشت.

اما اگر مسیر تأسیس خانواده از عشق بگذرد (كه مطلوب نیز همین هست) مى‏توان نقش تحصیل و دانش را در قبل از تأسیس خانواده توجیه نمود؛ با این مبنا كه جایگاه علم و دانش نسبت به عشق، در دو مقام قابل فرض است: اول: علم قبل از آن؛ دوم: علم بعد از آن.

در علم قبل از عشق، چون دل آزاد است و احساسات غیرفعّال، و عقل فرصت تجزیه و تحلیل دارد، نظریه‏ها و داده‏هاى علمى در شناخت مخاطب مفید مى‏افتند، و این نكته كه عاشق درست نمى‏بیند، مطلب حقى است، ولى مربوط به علم و شناخت پس از عشق است كه چون دل اسیر است و بر ابعاد وجودى فرد حكومت مى‏كند، فرصت شناسایى، بازشناسى و تجزیه و تحلیل درست را نمى‏دهد و اینجاست كه نه تنها علم قابل اعتمادى حاصل نمى‏شود، بلكه به خاطر محبت مفرط، حتى ممكن است نواقص مخاطب را، كه براى زندگى برگزیده است، نبیند و بلكه آن ضعف‏ها را نیز قوّت بپندارد.

حاصل آنكه تحصیلات زنان پیش از عشق، چراغى است كه در گزینش فرد و دیدن ویژگى‏ها و خصوصیات و ادراك درست‏تر او نسبت به فرد غیرتحصیل‏كرده، نقش جدّى و سازنده‏اى دارد.

 

ج. خواستگارى:

در فرهنگ ایرانى، تعامل رسمى‏تر دو فرد براى ازدواج، با مراسم خواستگارى و پاسخ مثبت بدان آغاز مى‏گردد. اما فقدان علم و تحصیل براى دختر، ممكن است مستلزم پیامدهاى ذیل باشد:

اول آنكه به خاطر جهل و فقر داده‏ها، اعتماد به نفس لازم براى اظهار نظر، بررسى و تحقیق و تصمیم‏گیرى نهایى نداشته باشد و این نقش را به دیگران و از جمله اعضاى خانواده واگذارد؛ چنان‏كه در بسیارى از خانواده‏هاى سنّتى، این تمایل وجود دارد كه سهم جدّى و مركزى براى درخواست و انتخاب دختران قایل نباشند.

دوم آنكه فقدان تحصیلات، روحیه علم‏گرایى و تخصص‏محورى را نفى مى‏كند و از این‏رو، یك دختر درك درستى از مشاوره و كارشناسى ندارد و تصمیم او كوركورانه و یا با داده‏هایى اندك و احیانا مخدوش است و گاهى این پیامدها موجبات آسیب‏ها و آفت‏هایى براى بنیان ازدواج مى‏شوند.

سوم آنكه بى‏سوادى قدرت استنباط و تجزیه و تحلیل داده‏ها را نیز از فرد مى‏گیرد، و حال آنكه زن تحصیل‏كرده، هم از اعمال نظر بى‏جاى دیگران در سرنوشتش جلوگیرى مى‏كند و هم این علاقه را دارد كه داده‏هاى لازم را از مراجع معتبر بگیرد و هم آن‏ها را در آموزش و پژوهش، تمرین و استنباط و تجزیه و تحلیل اعمال كند و از این‏رو، مى‏تواند داده‏هاى دیگران را جمع‏بندى نموده، به تأسیسى مناسب اقدام كند.

دختر تحصیل‏كرده تا آنجا اطلاعات دارد كه یك پاسخ مثبت او افق و آینده او را رقم مى‏زند و باید عمرى پاى یك اظهارنظر و یك انتخاب بماند. از این‏رو، دقت لازم را در این گزینش به خرج مى‏دهد و حتى ممكن است به خواستگاران جدّى‏اش هم «نه» بگوید.

 

د. گذار از خواستگارى تا ازدواج:

در سنّت متداول، دختران پس از مراسم خواستگارى، تا زمان ازدواج فرصت دارند كه برخى از آنان این ایّام را بدون عقد و برخى كه متشرّعند با عقد سپرى مى‏كنند. اینكه از این فرصت به دست آمده چه بهره‏اى مى‏توان برد و چه توشه‏هایى مى‏توان ذخیره كرد، پرسشى است كه على‏القاعده، هر كس نور علمى بیشتر و تحصیلات عالى‏ترى داشته باشد، مى‏تواند دستاوردهاى مناسب‏ترى از آن برگیرد. داده‏هاى به دست آمده نیز براى زندگى بسیار مغتنم هستند؛ زیرا دو فردى كه از دو خانواده و دو محیط فرهنگى و اجتماعى، قرار است به یك نهاد مشترك به نام «خانواده» تبدیل شوند، به خاطر وجود «تفاوت فردى »و اختلافات جسمى، عقلى و قلبى در این مظان قرار دارند كه همدیگر را درك نكنند و با در كنار هم قرار گرفتن رسمى، تفاوت‏ها به تعارض‏ها تبدیل شوند و این نهاد مقدّس را به جاى محیط آرامش و محبت، به محیط پریشانى و دشمنى تبدیل كنند.

 

دوم. براى دیگران

در این قسمت، نكته مورد بحث آن است كه یك دختر یا زن تحصیل‏كرده براى تأسیس خانواده دیگران، چه خدمتى مى‏تواند ارائه دهد و چه نقشى مى‏تواند ایفا كند؟ نكات قابل ذكر در پاسخ، به صورت بسیار موجز، به سه سطح قابل تقلیل هستند: یكى نقش‏هاى پژوهشى؛ دیگرى نقش‏هاى آموزشى و در نهایت، نقش‏هاى مدیریتى و سیاست‏گذارى.

 

الف. نقش‏هاى پژوهشى:

در قسمت‏هاى قبلى دیدیم كه دختر تحصیل‏كرده پیش از تأسیس زندگى، در آغاز آشنایى، عشق‏ورزى، خواستگارى و مرحله گذار از خواستگارى به زندگى مشترك، دقیق‏تر، مستندتر و بامطالعه‏تر عمل مى‏كند. در این قسمت، مى‏توان به نقش زنان تحصیل‏كرده‏اى اشاره كرد كه مسائل مزبور را مورد اهتمام جدّى پژوهشى قرار داده و در زمینه مسائل زنان، بخصوص در زمینه تشكیل خانواده، به مطالعه و تحقیق مى‏پردازند و چون خود از جنس زنان هستند، مسائل زنان را ملموس‏تر و دقیق‏تر مى‏توانند مورد بررسى قرار دهند و عمیق‏تر به دغدغه‏هاى روحى و فكرى دختران و زنان بپردازند.

حاصل كار پژوهشى این پژوهشگران زن از راه‏هاى گوناگون مثل كتاب و مقاله در اختیار سایران قرار مى‏گیرد و عصر حاضر، كه رسانه‏هاى ارتباطى و جمعى نیز به راحتى در اختیار دیگران قرار دارند، مجارى خوبى وجود دارند براى اینكه از طریق رادیو، تلویزیون، نوارهاى ویدیویى، لوح‏هاى فشرده كامپیوترى و بخصوص اینترنت، به پرسش‏هاى دختران جوان و زنان پرسشگر در بحث تأسیس خانواده از سوى زنان تحصیل‏كرده پاسخ داده شود.

 

ب. نقش‏هاى آموزشى:

در این زمینه، زنان تحصیل‏كرده با حضور در مراكز آموزشى و دانشگاهى و دبیرستانى و آموزشگاه‏هاى مشاوره خانواده، مسائل مربوط به ازدواج را به نسل جوان‏تر و بخصوص دختران آماده ازدواج منتقل مى‏نمایند، از منابع مكتوب و پژوهشى بهره مى‏برند و با حضور چهره به چهره در جلسات خاص آموزش مسائل خانوادگى، به صورت عینى به مباحث ضرورى و پرسش‏هاى اساسى مخاطبان جواب مى‏دهند و دختران را براى انتخاب آگاهانه و شریك زندگى و تأسیس درست نظام خانواده یارى مى‏نمایند. در گذشته، این نقش بر عهده زنانى بود كه تنها متّكاى آن‏ها تجربیات بود، و حال آنكه با پیچیده‏شدن شرایط عصر و مسائل دختران و پسران، هرگز نمى‏توان به تجربیات مشخص اكتفا نمود و لازم است در كنار تجربه‏ها، از زنان تحصیل‏كرده‏اى بهره برد كه از حیث نظرى، داده‏هاى معتبر، علمى و استاندارد شده‏اى براى هدایت خانواده‏ها در اختیار دارند.

 

ج. نقش‏هاى مدیریتى و سیاست‏گذارى:

تأثیرگذارى زنان تحصیل‏كرده بر نظام خانواده از تأسیس و پس از آن، به فعالیت‏هاى علمى خلاصه نمى‏شود و شایسته است كه زنان تحصیل‏كرده و داراى تخصص‏هاى لازم درصدد آن باشند كه در نهادهاى غیررسمى (مدنى) و رسمى (دولتى به معناى عام)، به مدیریت مباحث و مسائل زنان بپردازند و به تأثیرگذارى در فرایند تقنین (با حضور در مجلس) و اجرا (با حضور در قوّه مجریه) و قضا (حضور در تشكیلات قوّه قضائیه)، مسائل زنان را اولاً طرح نمایند و زنده نگه دارند؛ زیرا هیچ كس بهتر از زنان نمى‏تواند از حقوق زنان دفاع كند و این دفاعیه نیز بخصوص بر عهده زنان تحصیل‏كرده است. ثانیا، تأسیس نهادهاى مدنى و طرح سیاست‏ها و برگزارى تجمّعات و صدور قطعنامه‏ها و مطرح كردن آن‏ها براى مسئولان ذى‏ربط از تلاش‏هایى است كه نیاز به مدیریت‏هاى جدّى و كارشناسى دارد و زنان تحصیل‏كرده در این میدان، ستون فقرات فعالیت‏ها هستند. (البته دامنه این فعالیت‏ها، هم شامل قبل از تأسیس خانواده و هم پس از آن مى‏گردد. )

پس از طرح بحث «نقش زنان تحصیل‏كرده براى خود و دیگران در خانواده پیش از ازدواج تا حین تأسیس خانواده»، اكنون به تبیین نقش آن‏ها در مرحله پس از تأسیس خانواده اشاره مى‏گردد:

 

نقش زنان تحصیل‏كرده پس از تأسیس خانواده

در این قسمت نیز ابتدا به نقش زنان تحصیل‏كرده در زندگى فردى و سپس به نقش آنان در زندگى دیگران اشاره مى‏گردد:

 

اول. نقش فردى

زنان تحصیل‏كرده پس از اینكه وارد نظام خانواده شدند، در جهت تحكیم آن مى‏توانند نقش‏هاى ذیل را داشته باشند:

 

الف. تدوین برنامه خانواده:

خانواده نیز مانند همه نهادها، بدون اهداف روشن و سیاست‏گذارى‏هاى مناسب، استراتژى دقیق و راه‏كارى مطلوب، دچار سردرگمى مى‏گردد و شایسته است طى یك برنامه‏ریزى، اهداف كوتاه مدت، میان‏مدت و بلندمدت را تدوین كند و استراتژى مناسب براى رسیدن به آن غایات را تعریف نماید، سیاست‏هاى مناسب را پیش‏بینى كند و براى تحقق آن سیاست‏ها نیز راه‏كارهاى جزئى پیش‏بینى نماید. چنین كار دقیقى بدون پشتوانه نظرى لازم و تحصیلات آكادمیك امكان‏پذیر نیست و از اینجاست كه زن تحصیل‏كرده به عنوان یكى از اركان خانواده، مى‏تواند در پیشنهاد و تدوین برنامه زندگى نقش كلیدى و اساسى داشته باشد. ذهن علمى و محیط فرهنگى مناسب، هم اهمیت و ضرورت برنامه‏ریزى به افراد تحصیل‏كرده را مى‏آموزد و هم آن‏ها را با راه‏هاى رسیدن به این مقصود آشنا مى‏كند و از این‏رو، زنان تحصیل‏كرده با دستانى پر مى‏توانند براى آینده زندگى و ابعاد و مسائل آن بیندیشند.

به عنوان شاهد، از جمله مسائلى كه زنان در برنامه زندگى باید نسبت به آن بیندیشند و زنان تحصیل‏كرده نقش جدّى‏ترى نسبت به مرد خانواده دارند، مسئله «مادرى» است. در اینجا، باید اركان خانواده به تأمّل بنشینند كه اگر قرار است داراى فرزند شوند، آیا این اتفاق خوب است در سال‏هاى آغازین ازدواج باشد یا بعد؟ و تعداد بچه‏ها تا چه حد تعیین‏كننده است؟ براى شیوه تربیت آن‏ها، باید از قبل چه اطلاعاتى داشته باشند؟ شرایط روحى و فكرى پرورش فرزند سالم، زیرك و زیبا چیست؟ و این پرسش‏ها در ذهن هر كسى نمى‏جوشند و افراد تحصیل‏كرده نیز بدین پرسش‏ها، پاسخ‏هاى مناسب‏ترى مى‏دهند.

در كنار این‏ها، مسائلى همچون اشتغال بانوان پس از تأسیس خانواده (آیا زنان شاغل باشند یا نباشند؟ آیا شغل‏هاى اجرایى داشته باشند یا آموزشى و تربیتى؟ اشتغال كامل داشته باشند یا پاره‏وقت و نیمه وقت؟) و شیوه مدیریت خانواده (كه آیا مردسالارانه است یا زن‏سالارانه و یا بر الگوى دیگرى متّكى است؟ میزان دخالت‏هاى سایران و بستگان در خانواده تازه تأسیس شده و... ) نیز نیاز به برنامه‏ریزى دارند و ورود بدون تأمّل و نسنجیده، چه بسا آسیب‏هاى اساسى به نظام خانواده وارد سازد.

 

ب. شیوه مواجهه با مسائل جدید:

خانواده یا با یك برنامه زندگى آغاز مى‏شود و یا بدون برنامه‏ریزى جدّى شكل مى‏گیرد و در هر دو شكل، قطعا در ادامه، با مسائلى مواجه مى‏شود كه از سابق، آن‏ها را پیش‏بینى نمى‏كرد. مشكلاتى سربرمى‏آورند كه اركان خانواده را در مقابل هم قرار مى‏دهند؛ مثلاً، خانواده‏اى تأسیس مى‏شود و در ادامه، متوجه مى‏شوند كه زن و یا مرد خانواده در بچه‏دارشدن مشكل دارند؛ یا نظام خانواده‏اى شكل مى‏گیرد و در ادامه، ممكن است اعتماد لازم بین زن و مرد شكل نگیرد و همدیگر را زیر ذره‏بین بگذارند؛ خانواده‏اى تأسیس شود و مداخلات جدّى پدر و مادر دختر و یا پسر مسئله‏ساز مى‏شوند؛ چرخ خانواده‏اى فعّال مى‏شود و دختر و یا پسر برخى ابعاد پنهان طرف مقابل را كشف مى‏كند و... در این موارد، تدبیر یك خانواده اصلاً كار آسانى نیست. گرچه حتى اگر خانواده‏اى هیچ مشكل جدیدى هم نداشته باشد، به خاطر تكرارى شدن فضا و برخوردها، نیاز به پویایى، خلاّقیت و نوآورى دارد و براى جلوتر رفتن، نیاز به طرح و برنامه جدید و تكان‏هاى تازه دارد. اما در همه این موارد، فرد تحصیل‏كرده و زن متّكى به دانش، دستان پرترى نسبت به بى‏سواد و یا كم‏سواد دارد و البته هر قدر كمّ و كیف تحصیل بالاتر باشد، در تدبیر مشكلات توفیق بالاترى خواهد داشت و چون خود به راه‏كارها و با مجارى هدایتى و مشاوره‏اى در این زمینه آشناست، از آن‏ها بهره لازم را مى‏گیرد.

حادترین مسئله‏اى كه متأسفانه برخى از خانواده‏هاى تازه تأسیس در سال‏هاى اخیر نیز با آن مواجهند آن است كه زن و یا مرد و یا هر دو به این نتیجه مى‏رسند كه به درد زندگى مشترك نمى‏خورند و باید از یكدیگر جدا شوند و احتمالاً در این بین، فرزند و یا فرزندانى نیز از راه مى‏رسند و تصمیم یكى از اركان خانواده مى‏تواند بر سرنوشت و آینده این فرزندان تأثیرات جدّى داشته باشد. با توجه به اینكه محیط خانواده جاى آسایش و امنیت و آرامش است و با عنایت به این نكته كه در نظام خانواده، اصل بر اتصال و محبت است، نه انفصال و دشمنى، اینجاست كه مدیریت جدّى بحران خانواده از سوى فردى كه داراى داده‏هاى مناسب روان‏شناختى، روابط اجتماعى و اصول تربیتى است بسیار موفق‏تر از افرادى عمل مى‏كند كه نه براى مواجهه با بحران آمادگى دارند و نه در صورت درگیرشدن با آن، راه حل مناسبى دارند. زنان تحصیل‏كرده نیز در حل این‏گونه مشكلات آفت‏زا، مى‏توانند نقش مؤثر و به موقعى ایفا كنند و تا حد امكان، بدون وارد كردن اغیار در محیط خانواده، مشكلات را سامان دهند.

 

دوم. براى دیگران

زنان تحصیل‏كرده براى دیگر اركان خانواده و بخصوص زنان، پس از تأسیس خانواده چه مى‏توانند بكنند؟ در این میدان نیز همانند قسمت پیش، همه مباحث و مسائل و اقدامات را در سه دسته پژوهشى، آموزشى و مدیریتى مى‏توان خلاصه نمود و تنها در ارائه راه‏كارهاست كه باید به نكات بدیع‏ترى اندیشید؛ مثلاً، زنان تحصیل‏كرده مى‏توانند براى كمك به زنانى كه بى‏سرپناه و بى‏اطلاع از ضوابط و حقوق بانوان هستند، در بستر تشكّل‏هاى مدنى و یا دولتى، شماره تلفن‏هاى خاص پیشنهاد كنند كه دیگر زنان بتوانند از زنان استمداد بجویند و مسائل را به راحتى با آن‏ها مطرح نمایند و راه‏كار بگیرند و یا پایگاه‏هاى اینترنتى خاصى تعریف كنند تا علاقه‏مندان به راحتى بتوانند اطلاعات لازم در زمینه نظام خانواده را به دست آورند و یا با پیش‏بینى پست الكترونیكى به صورت خصوصى‏تر، مسائل درونى‏تر و جدّى‏تر دیگران در سطح خانواده را پاسخگو باشند.

 

جمع‏بندى و نتیجه‏گیرى

در این نوشتار، نقش تحصیلات زنان در دو سطح براى خود و براى دیگران و در دو مقطع قبل تا حین تأسیس نظام خانواده و پس از تأسیس آن مورد بررسى قرار گرفت. مدعاى اصلى این بود كه نقش تحصیلات زنان بر نظام خانواده، قبل و بعد از تأسیس آن مى‏تواند تأثیرات مثبت داشته باشد. بر این مدعا، مى‏توان دلیل عقلى اقامه نمود.

اما اگر درصدد آن باشیم كه داده‏هاى جزئى‏ترى داشته و بخواهیم ببینیم نقش تحصیلات تا چه حد و در چه دامنه‏ها و چه نوعى است، بررسى این مدعا با یك كار میدانى جدّى میسّر است. در طرح تحقیق این پژوهش، مى‏توان جامعه نمونه‏اى وسیع با تعداد وسیعى از زنان تحصیل‏كرده و غیرتحصیل‏كرده پیش‏بینى و آن‏ها را با هم مقایسه نمود و نقش زنان تحصیل‏كرده را در متغیّرهایى همچون اقتصاد خانواده، سطح فرهنگ خانواده، پختگى اجتماعى خانواده، امنیت، ارتباطات، تربیت فرزندان و مانند آن مورد بررسى دقیق قرار داد.

 

محدوده تأمّل حاضر عبارت است از:

1. توجه و تأكید بر نقش مثبت زنان تحصیل‏كرده بر نظام خانواده؛ در این میدان، به نقش منفى پرداخته نشده است.

2. با فرض واجد تحصیلات بودن، نقش زنان در نظام خانواده به صورت فردى مورد تأمّل قرار گرفته است، و حال آنكه مى‏توان در فضایى دیگر، این فرضیه را بررسى نمود كه اگر زنى بدون تحصیلات وارد نظام خانواده شود و سپس تحصیلات متوسطه و یا عالى (دانشگاه یا حوزوى) كسب كند، خانواده چه تحوّلاتى را تجربه خواهد كرد؟

3. میزان تأثیرگذارى زنان تحصیل‏كرده فقط در سطح خانواده مورد عنایت قرار گرفت، و حال آنكه در پژوهش دیگرى مى‏توان به خدمات زنان تحصیل‏كرده به فراتر از خانواده نیز پرداخت. به عبارت دیگر، پرداختن به همه ابعاد موضوع، نوشتارى حجیم مى‏طلبد.

زنان تحصیل‏كرده اگر از ایثارگران باشند، على‏القاعده باید در كنار تخصص و تبعات یادشده آن، از سایر زنان تحصیل‏كرده در سطح خانواده و غیرخانواده موفق‏تر عمل كنند؛ زیرا در كنار كارآمدى و توان علمى، متّكى به ارزش‏هاى دینى و انقلابى و متأثر از فضاى حماسه و ایثار و شهادت‏اند كه دست‏كم روح این گفتمان، تولید و تقویت و گسترش تعهد و مسئولیت‏پذیرى فردى، جمعى، سیاسى، اقتصادى، فرهنگى، اجتماعى و حقوقى است. چنین زنانى، هم در مقابل مشكلات پایدارترند؛ چون روحى قوى دارند و هم در خدمت به دیگران كوشاترند؛ زیرا افعال خود را با معنویت ارزیابى مى‏كنند. آنان در تدریس و تحقیق و مدیریت نیز با انگیزه‏ترند؛ چون به نظام سیاسى موجود و به تلاش‏هایشان ایمان دارند و افعالشان را در جهت تحقق آمال شهیدان و جانبازان و آزادگان مى‏بینند.

نظام خانواده و نقش زنان تحصیل‏كرده در آن را در قالب الگو و «تئورى سیستمى» نیز مى‏توان دید كه ورودى‏هاى این نظام به صورت مستقیم به زن و مرد، و غیرمستقیم به نزدیكان سببى و نسبى آن‏ها بازمى‏گردد:

1. از آن‏رو كه هر نظامى افراد خاص خود را دربرمى‏گیرد، در رابطه با خانواده، با نظامى واحد مواجه نیستیم و على‏رغم وجود اشتراكات كلى، هر نظام خانوادگى منحصر به فرد مى‏باشد.

2. و از آن‏رو كه كنش‏هاى ورودى‏ها نیز تغییر و تحوّل‏پذیرند، نظام یك خانواده نیز ثابت نبوده و بلكه پویاست.

3. و از آن‏رو كه مى‏توان بر اساس خروجى‏هاى آن، بازخوردها را مورد توجه دقیق قرار داد و نواقص آن را در ورودى‏هاى بعدى رفع نمود، با تدبیر درست، اگر این نظام با بحران نیز مواجه گردد، این بحران زدودنى است، مگر آنكه مدیریت مناسبى بر ورودى‏ها و خروجى‏ها صورت نگیرد، كه در آن صورت، حتى این نظام مى‏تواند در معرض نابودى نیز قرار گیرد.

 

پی نوشتها:

1 دكتراى علوم سیاسى از دانشگاه تهران و مسئول گروه ادیان و مذاهب مؤسسه مطالعات ملى.

2. شهید ثانى، منیة المرید، ص 165.

3. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 1، ص 206، روایت 1، باب 5.

اساسنامه تأسیس شبکه زنان دانشمند جهان اسلام همزمان با همایش زنان دانشمند کشورهای اسلامی که 7 و 8 بهمن ماه برگزار می شود، به تصویب می رسد. 
همایش زنان دانشمند کشورهای اسلامی 7 و 8 بهمن ماه با همکاری وزارت علوم و آیسسکو در دانشگاه الزهرا برگزار می شود.

برگزاری این همایش در آخرین نشست وزرای آموزش عالی و تحقیقات کشورهای اسلامی در باکو به تصویب رسید.

این همایش با هدف توانمندسازی زنان دانشمند مسلمان، توسعه نقش زنان کشورهای اسلامی در حوزه های دانش و معرفی دستاوردهای آنها برگزار می شود