Obama ve İran
Veli Nasr, ABD diplomasisinin Tahran'ı Rusya'ya karşı döndürebileceğini söyledi.
Veli Nasr*
Bu günlerde, Washington'da ve Rusya ve İran'ın izlenmesinde, Amerika'nın karşılaştığı en büyük dış politika sorununun adını koymaya yönelik bir mücadele veriliyor.
Pek çok kimse Rusya'nın İran problemini çözmede yardımcı olabileceğini varsayıyor fakat tersinin mümkün olabileceğini çok az kimse düşünüyor. İran, Rusya'nın oyunu ve Moskova'nın ileriye yönelik seçeneklerini değerlendirmesi için önemlidir. Bu, İran ile konuşmayı, Amerika'nın Rusya'yı çevreleme planının temel unsuru haline getiriyor.
Batı ile çatışma halinde izole olmuş bir İran, Rusya için bir nimettir. İran'ın sınırsız zenginlikteki gaz rezerviyle Rusya, İran'a yönelik uluslar arası baskıya verdiği destek ile Kafkasya'daki saldırganlığına batının verdiği karşılık arasında bağ kurarken Avrupa'yı rehin alabilir ve NATO'yu bölebilir.
Washington İran kartını kendi avantajı için kullanmazsa, Karadeniz'den Ural Dağlarına kadar uzanan bir Rus etki alanına karşı direnemez. Bunun yolu; ABD'nin İran gazının Avrupa'ya taşınmasına ve İran'ın Kafkaslarda güvenlik ve istikrar görüşmelerine dahil olmasına yönelik itirazlarından vazgeçmesidir.
Gürcistan'a son zamanlarda gerçekleştirdiği bir ziyarette Cheney, Avrupa'ya doğal gaz sağlayacak batı destekli doğal-gaz hatlarının yapımını destekledi. Rus ve İran rezervlerini kullanmadan bu boru hatlarını hayata geçirmek için bölgede yeterli gaz rezervi yoktur.
Rusya bu yaz Gürcistan'a saldırana kadar Washington, sadece İran'ı boru hattı anlaşmalarının dışında tutmakla uğraşıyordu. Şimdi eğer Washington, Rusya ile mücadelede ciddi ise nükleer programından dolayı İran'ı cezalandırma meselesinde Avrupa'yı Rusya'nın pençelerinden kurtarmalıdır. Amerika, İran gazıyla desteklenen yeni boru hatlarının yapımını kabul etmek zorundadır.
Bu, oyun değiştirici bir hamle olacaktır ve Rusya bunun farkındadır. Rusya başbakanı Vladimir Putin bir yıl önce İran'a gittiğinde batılı başkentler onun ev sahiplerine nükleer mesele konusunda çok sert mesajlar vermesini beklediler. Fakat Putin farklı bir amaçla Tahran'daydı. O, İran'ın batı destekli iki boru hattından uzak durması karşılığında Amerikan baskısına karşı destek önerdi.
Putin'in ziyaretinden kısa bir süre sonra İran basını, Tahran'ın İran topraklarına Rus üslerinin kurulmasıyla bir Rus güvenlik şemsiyesini düşündüğünü ima ederken Rus enerji devi Gazprom yeni bir İran-Ermenistan boru hattı için 200 milyon dolar destek sözü verdi.
Fakat Rusya Gürcistan'da bir çuval inciri berbat ettiğinden bu yana İran'ın hesabı değişti. Tahran'ın, yayılmacı bir Rusya'nın güç kullanarak etnik ve bölgesel çatışmaları canlandırmasından endişe duyması için pek çok nedeni var. İran, Rusya'nın Hazar Denizi'nde daha büyük pay iddia etmesine karşı çıkıyor ve ayrıca Kafkaslarla birlikte sınırlarını etkilemeye başlayan etnik sorunlardan korkuyor.
Pek çok İranlı için, Abhazya ve Güney Osetya'nın Gürcistan'dan ayrılması aynı zamanda 1946 yılında Stalin'in iki İran eyaletine aynı şeyi yapmaya çalışmasını hatırlatan bir olaydır.
Bu durum ABD için bir fırsattır. Washington, Afganistan ve Irak'ta Amerikan hedeflerinin gerçekleşmesinde İran'ın önemini anladı. Tahran'ı 2001'de Afganistan'ın geleceğinin ve 2007'de de Irak'ın güvenliğinin belirlenmesi sürecine kattı. Kafkaslardaki büyük oyun, benzer şekilde İran ile konuşmayı meşrulaştırıyor.
New York'a gerçekleştirdiği son ziyaretinde İran devlet başkanı Mahmut Ahmadinejad, Gürcistan'ın parçalanmasının kendisini mutlu etmediğini ve Gürcistan'ın bağımsızlığının, bütünlüğünün, ABD ve İran'ın üzerinde uzlaşabilecekleri bir ilke olduğunu söyledi. Amerika, ortak güvenlik sorunları ve enerji ihracat vaadleri konusunda bölgesel diyalogun bir unsuru olarak İran ile görüşmeleri başlatabilir. Sadece İran'ın isteği ile ilgilenmekle Amerika, Moskova ve Tahran arasındaki iyi ilişkileri bozacak ve Rusya'nın elini zayıflatacaktır.
İran ile görüşmek iyi bir Rusya politikasıdır. Barack Obama her açıdan haklıdır. Amerikan dış politikası, diplomasiyi ciddiye aldığında dünyanın karmaşık sorunlar yumağıyla başarılı bir şekilde uğraşacaktır. Diplomasinin büyük etkisi başka hiçbir yerde ikiz Rusya ve İran meydan okumasının üstesinden gelmede açık olduğu kadar açık olmayacaktır.
-----------------------------------------------
*Tufts Üniversitesi'nin Fletcher Hukuk ve Diplomasi Bölümü'ünde bir uluslar arası politika profesörü olan Nasr, Dış İlişkiler Konsey'inde geçici olarak çalışan üst düzey üyedir.
