ANLAŞMA, EL DEĞİŞTİRME VE HUMUSUN BAŞKA MALLARA KARIŞMASI

S.946: Üzerine farz olan humusu şimdiye kadar ödemeyen ve şimdi ise ödemeleri zor veya imkansız olan kimselerin humusla ilgili hükmü nedir?
C: Farz olan humusun ödemesinin zor oluşu, humusu onların üzerinden kaldırmaz; humus yetkilisi veya onun vekiliyle anlaşarak humuslarını borca çevirmek ve kendi imkanları dahilinde zaman ve miktar yönünden bu borçlarını taksitle ödemeye çalışmakla da olsa humusu ödemelidirler.
S.947: Bir iş yerim, bir de taksitli borçla aldığım evim vardır. Şer-i vazifemi yerine getirmek için, kendime humus yılı tayin ettim. Ailemin oturduğu adı geçen evin humusunu bağışlamanızı rica ediyorum. Ama işyerinin humusunu taksitle ödeme imkanım var.
C: Bu durumda, oturmakta olduğunuz ev için humus yoktur. Ama işyeringin humusunu ise, bu konuda izinli vekillerimizden biriyle humusunuzu borca çevirmek hususunda anlaştıktan sonra tedricen bile olsa vermeniz farzdır.
S.948: Yurt dışında bulunan humus vermemiş bir insan, humusu verilmemiş parayla bir ev satın almıştı; şimdi ise önceden farz olan humusunu verecek kadar parası yoktur. Ama, her yıl o humus borcunu ödemek amacıyla o yılın humusundan bir miktar fazla veriyor; bu doğru mudur?
C: Bu durumda, önceden farz olan humusunu borca çevirmek üzere humus yetkilisiyle anlaştıktan sonra bu borcunu tedricen ödemeye başlaması farzdır. Şimdiye kadar verdiğini ise geçerli kabul ediyorum.
S.949: Bir kaç yılın kazancının humusunu ödemesi farz olduğu halde şimdiye kadar humus olarak bir şey ödememiş olan kimse, üzerine farz olan humusun miktarını hatırlamazsa humus mükellefiyetinden nasıl kurtulabilir?
C: Üzerine humus lazım gelen malların hepsini hesap ederek humusunu vermesi farzdır. Verip, vermediğinden şüphe ettiği humuslarda ise, humus yetkilisi veya vekili ile anlaşması yeterlidir.
S.950: Ben ailemle birlikte yaşayan bir gencim. Babam, üzerine farz olan humus ve zekâtı ödemiyor. Hatta faizli malla ev yaptırmıştır; bu evde yediğim yemeğin haram olduğu açıktır. İmkanım olmadığı için de evden ayrılamıyorum. Bu konuda sorumluluğum nedir?
C: Babanızın, malının faizle karışmış olduğunu ve farz olan humus ve zekâtı ödemediğini bilmeniz kullanmakta olduğunuz malların haram olmasını gerektirmez; bu hususta kesin bilginiz olmadığı takdirde onlardan istifade etmeniz haram değil. Ama eğer, kullandığınız malın haram olduğunu kesin olarak biliyorsanız onu kullanmanız câiz değildir. Ancak; ailenizden ayrılmanız ve onlarla yaşamamanız sizin için çok çetin olursa, bu durumda onlarla yaşamanız ve mallarından yararlanmanız câizdir.
Ama, yararlandığınız mallardaki humus, zekât veya başkasının malının kefaleti sizin üzerinizedir.
S.951: Babam humus ve zekât vermiyor. Bu konuda kendisini uyardım. Ama o, “biz fakiriz ve bu nedenle humus ve zekât bize farz olmaz” diye cevap verdi. Bu meselede hüküm nedir?
C: Eğer onun zekât ve humusun çıkarılmasını gerektirecek kadar malı yoksa, üzerine humus ve zekât farz olmaz ve sizin bu konuyu araştırmanız farz değildir.
S.952: Birlikte çalıştığımız şahıslar humus vermiyorlar ve kendilerine humus yılı da belirlememişlerdir. Onlarla alış-veriş yapmamızın, çalışmamızın, yemek yememizin vs. hükmü nedir?
C: Alış-veriş için onlardan aldığınız mallarda veya onlara gittiğinizde yararlandığınız şeylerde humus olduğunu bilirseniz onlardan istifade etmeniz câiz olmaz. Onlardan, alış-veriş ile aldığınız malın humus miktarında muameleniz fuzuli olur ve bu miktarda, humus yetkilisinin veya vekilinin iznini almanız gerekir.
Ancak, onlarla muaşereti, mallarından yararlanmayı terketmek ve ikramlarını kabul etmemek çok çetin olursa onların mallarından yararlanmanız câizdir. Fakat; bu durumda onların mallarından tasarruf ettiğiniz miktarın humusunun kefaleti sizin üzerinizedir.
S.953: Ev alım ve yapımı için kazançtan biriktirilen paranın humusunun çıkarılması farz mıdır?
C: Humus yılı girdiğinde, malının humusunu çıkarması mükellefe farzdır.
S.954: Humusu çıkarılmamış maldan, camiye yardımda bulunan kimseden bu malı almak câiz midir?
C: Eğer, yardım olarak verilen  malda humus olduğu kesin olarak bilinirse alınması câiz değildir.  Eğer alınırsa mala humus taalluk eden miktarında, humus yetkilisi veya vekiline müracaat edilmesi farzdır.
S.955: Dinî görevlerini yerine getirmeyen ve özellikle namaz kılmayan ve humus vermeyen müslümanlarla muaşeret etmenin hükmü nedir? Acaba, dini görevleri yerine getirmedikleri için onların evlerinde yemek yemek sakıncalı mı? Eğer sakıncalı ise, bir kaç kez onların evinde yemek yiyen kimsenin hükmü nedir?
C: Onlarla muaşeret etmek, dinî görevleri terketmelerini desteklemeği gerektirmezse bir mahzuru yoktur. Fakat; muaşereti terketme, onları dinî vazifelerini yerine getirmeğe yönlendirmek hususunda etkili olursa bu durumda, marufu emretmek ve münkerden nehyetmek için geçici olarak muaşereti terketmek farzdır. Ama, yemek ve benzeri mallarına humus taalluk ettiğini bilmezse onlardan istifade etmenin bir mahzuru yoktur. Aksi takdirde humus yetkilisinin izni olmaksızın istifade edilmesi câiz değildir.
S.956: Arkadaşım, çoğu kez beni yemeğe davet ediyor. Ama, son zamanlarda eşinin humus vermediğini öğrendim. Acaba, humus vermeyen kişinin yemeğini yemem câiz midir?
C: Size getirilen yemeğin humuslu olduğunu bilmedikçe, onların yemeğini yemenizin bir sakınca yoktur.
S.957: Humusunu ödemek için ilk defa mallarını hesaplamak isteyen kimse oturmak için aldığı evi, hangi parayla aldığını bilmezse veya bir kaç yıl boyunca biriktirilmiş bir parayla aldığını bilirse, humus yönünden hükmü nedir?
C: Eğer hangi parayla aldığını bilmezse, ihtiyaten farz olarak evin humus konusunda humus yetkilisi ile anlaşmalıdır. Ama, evi humus taalluk etmiş bir malla almış ise şimdiki değeri üzerinden onun humusunu vermesi farzdır. Fakat; evi borç olarak almış ve daha sonra borcunu humusu verilmeyen parayla ödemişse, borcunu ödemek için verdiği paranın humusunu vermesi farzdır.
S.958: Şehirlerin birinde, halktan bir miktar humus alan bir alim bu parayı size veya büronuza şahsen nakletmesi zor olduğundan banka havalesi ile gönderebilir mi?
Şu da bellidir ki, bankadan teslim alınan para o şehirde yatırılan paranın aynısı değildir.
C: Humus ve diğer şer’î hakların banka kanalıyla iletilmesinde sakınca yoktur.
S.959: Humusu verilmemiş parayla alınan arazide namaz kılmak câiz midir?
C: Eğer arazi, bizzat humusu verilmeyen mal ile alınırsa bu muamele humus miktarında fuzulidir ve geçerliliği humus yetkilisinin iznine bağlıdır; humus yetkilisi izin vermediği sürece orada namaz kılmak câiz değildir.
S.960: Müşteri, satın aldığı malın humusunun ödenmediğini bilirse, bu malı kullanması câiz midir?
C: Satın alınan malda humus olduğu takdirde, satılmış malın humus miktarında alış-veriş fuzulidir ve -muamelenin bu miktarda- geçerliliği humus yetkilisinin iznine bağlıdır.
S.961: Kendisiyle alış-veriş yapan müşterinin, parasının humusunu verip vermediğini bilmeyen esnafın o paranın humusunu vermesi farz mıdır?
C: Müşterinin ödediği parada humus olduğunu bilmiyorsa, esnafın üzerine bir şey gelmez. Bunu araştırması da farz değildir.
S.962: Kâr amacıyla üretim alanındaki bir işe yüz milyon yatırım yapan ortaklardan biri humusunu vermiyorsa, diğer ortakların onunla ortak olmaları sahih midir? Humus vermeyen şahıstan borç para alıp onu işletebilirler mi? Ortakları çok olan işte, her ortak kendi kazanç payının humusunu vermekle mi sorumludur, yoksa bütün ortaklar tarafından şirket mi humusu vermelidir?
C: Malına humus lazım gelen ve onu vermeyen kişiyle humus miktarındaki ortaklık fuzulidir. O miktarda humus yetkilisine müracaat etmek gereklidir. Ortak sermayede, bazı ortakların hissesinin humusu verilmemiş olursa o sermayede tasarruf câiz değildir. Ortakların, ortak gelirden aldıkları hisseler yıllık giderlerinden fazla gelirse, onun humusunu vermeye mükelleftirler.
S.963: Ortaklarım humus vermedikleri takdirde vazifem nedir?
C: Ortak malda tasarruflarının helal olması için, ortakların her biri hissesine taalluk eden şer-î hakları vermeleri farzdır. Eğer, diğer ortaklar bunu ödemiyorlarsa ve şirketten ayrılmanız çetin olursa bu takdirde ortaklığa devam etmenize müsade ediyorum.
S.964: 1989 yılında eğitim dâiresinde çalışanlar için kooparatif şirketi kuruldu. Şirketin ilk sermayesini eğitim dâiresinde çalışanların yüz tümenlik hisseleri oluşturmaktadır. Ortaklığın başlangıcında ana sermaye çok azdı. Ama, şimdi üyelerin sayılarının artmasıyla, ortak sermaye onsekiz milyona yükseldi; ayrıca şirket bir takım araçlara da sahiptir. Şirketin getirdiği kazanç, ortakların hissesi oranında paylaşılıyor ve ortaklardan her birisi isterse kendi payını çekerek ayrılabiliyor. Şimdiye kadar sermaye ve kazancın humusu verilmemiştir. Kurumun sorumlu yöneticisi olarak, sermaye ve kazanca lazım gelen humusu hesaplayarak ödemem câiz midir? Bu hususta ortaklardan izin almam gerekir mi?
C: Şirketin ana sermayesi ve kazancının humusunu vermek, hisseleri oranında ortakların kendilerine farzdır. Fakat; şirket yöneticisinin bunu üstlenmesi üyelerin iznine veya vekalet vermelerine bağlıdır.
S.965: Bir grup, kendi aralarında ihtiyaç zamanlarında birbirlerine borç vermek için Karzulhasene kurumu kurmuşlar. Bütün üyeler kurum kurulurken ödedikleri para dışında, ana sermayeyi artırmak için her ay ödenmek üzere belirli bir aidat vermekle yükümlüdürler.
Kurumda toplanan sermaye, sürekli borç olarak üyelerin yanında bulunduğundan, bu paranın humusunun nasıl ödenmesi gerektiğini, açıklamanızı istirham ederiz.
C: Ortaklık hissesini, humus yılı geçtikten sonra kazancından vermek istiyorsa, ilk önce onun humusunu vermesi farzdır. Ama, ortaklık hissesini yıllık kazancı esnasında vermişse ve onu geri alması mümkünse sene sonunda humusunu vermesi farzdır; sene sonunda alamıyorsa geri alabilinceye kadar humusunu vermesi farz değildir.
S.966: Acaba “Karzulhasene” kurumu için tüzel kişilik var mıdır? Eğer varsa, o tüzel kişiliğin kazancına humus gelir mi? O tüzel kişiliğe sahip değilse, onun humus mükellefiyetinin durumu nedir?
C: Kurumun ana sermayesi ortaklık sebebiyle üyelerin olursa; elde edilen kazanç üyelerin her birinin şahsî malı sayılır ve mallarının humusunu vermeleri herkesin kendi üzerine farz olur. Fakat, kurumun ana sermayesi, şahıs veya şahısların değil de, umumî vakıftan veya benzeri mallardan olursa, ondan elde edilen kazançta humus yoktur.
S.967: Mü’minlerden oniki kişilik bir grup anlaşıp, her ay örneğin; yirmişer dinar ödeyerek her ay toplanan para kendi şahsî masraflarında kullanması için bir şahsa veriliyor. Son sırada yeralan şahıs -bu parayı- oniki ay sonra alıyor. Sonuncu şahıs gerçekte bu müddet içerisinde her ay ödediği miktarın toplamı olan ikiyüzkırk dinarını geri alıyor. Acaba bu para onun ihtiyacından sayılır mı, yoksa ona humus lazım gelir mi?
Eğer bu şahsın humus yılının belirli bir zamanı olursa ve aldığı paradan bir kısmı senenin sonuna kadar yanında kalırsa, alınan bu miktar paranın humusundan kurtulmak için müstakil bir süre tayin edebilir mi?
C: Verdiği miktar senelik gelirinden olursa ve ondan aldığı parayı aynı senenin geçiminde sarfederse onda humus yoktur.
Eğer, verdiği para, önceki senenin gelirinden olursa, aldığı miktarın humusunu vermelidir.
Eğer, iki senenin gelirinden olursa; her sene kendi hükmüne tabidir.
Senenin gelirinden aldığı miktar, aynı senenin ihtiyacından fazla olursa humusunu vermemek için özel bir humus vakti tayin etmeye hakkı yoktur. Yıllık gelirinin hepsi için bir humus senesi tayin etmesi ve bu senenin gelirlerinden ihtiyaçtan fazla kalan miktarın humusunu vermesi farzdır.
S.968: Depozitli bir ev kiraladım. Acaba; depozit olarak verilen paranın üzerinden bir sene geçtikten sonra bu paranın humusunu vermem farz olur mu?
C: Kazancınızdan olursa ev sahibinden geri aldığınızda humusunu vermelisiniz.
S.969: Birtakım bayındırlık işleri için çok miktarda paraya ihtiyacımız vardır. Bu parayı birden vermemiz zor olduğu için bu işe ait ortaklaşa bir sandık kurduk, her ay bu sandığa bir miktar para yatırarak biriktiriyoruz. Gerekli sermayeyi topladıktan sonra işe başlayacağız; acaba, sandıkta biriktirdiğimiz bu parada humus var mıdır?
C: Herkesin yatırdığı para, inşaatta kullanıncaya kadar kendi mülkiyetinde kalır ve humus yılı yetiştiğinde onu sandıktan alabiliyorsa herkese kendi malının humusunu vermesi farz olur.
S.970: Bir kaç yıl önce malımı hesapladım ve kendim için humus yılı belirledim. O zaman benim humusu verilmiş 98 koyunum, bir miktar nakit param ve bir de motorsikletim vardı. Bir kaç yıl önce koyunlarımdan bir kısmını sattım ve bu vesileyle nakit param arttı. Şimdi 60 koyunum ve bir miktar da nakit param var; bu durumda, malımın tümüne mi humus lazım gelir, yoksa sadece artan miktarına mı?
C: Şimdiki koyunlarınızın değeriyle mevcut paranız, o zamanki humusunu verdiğiniz 98 koyununuzun değeriyle nakit paranızdan fazla olursa, sadece artan miktarda humus farz olur.
S.971: Humusunu vermesi gereken malı (arsası veya evi) olan kimse o malın humusunu yıllık gelirinden verebilir mi, yoksa o malının humusunu gelirinden vermek için önce yıllık gelirinin humusunu vermesi mi gerekiyor?
C: Üzerine farz olan malın humusunu yıllık gelirinden vermek isterse, yıllık gelirinin de humusunu vermelidir.
S.972: Bazı şehitlerin malik oldukları ziraat yeri, sanat vb. şeylerde olan gelirlerini veya Şehit Kurumu’nun şehit çocukları için verdiği aylıkları biriktiriyoruz. Bazen bunların bir bölümü onların zaruri ihtiyaçlarını karşılamak için harcanıyor. Bu biriktirilmiş paralarda ve aylıklarda humus var mıdır, yoksa humusun verilmesi onlar büyüyünceye kadar geciktirilmesi mi gerekiyor?
C: Aziz şehid evladlarına babalarından miras olarak geçen veya şehid kurumundan verilen mallarda humus yoktur. Ama, miras aldıkları veya şehid kurumunun hediye olarak verdiği malın kârına gelince; eğer şer’î bulûğ çağına erişinceye kadar o mal onların malı olarak kalırsa mükellefiyete ulaştıklarında onlardan her birine kârının humusunu vermesi ihtiyaten farzdır.
S.973: Ticaret amacıyla kullanılan mallarda humus var mıdır?
C: Sermaye yıllık gelirden olursa humusu farzdır; ancak, kâr etmek için sermayeden harcanan ambar, nakliye, kantar, dellal parası vb. gibi şeyler ticaretin kârından istisna edilir ve onlarda humus yoktur.
S.974: Sermaye ve ondan elde edilen kârda humus var mıdır?
C: Sermaye, aylık maaş gibi bir nevi kazançla elde edilen gelirlerden oluşursa onda humus farzdır. O sermayeyle yapılan ticaretin kârının yıllık giderlerden artan miktarında da humus vardır.
S.975: Nisab haddine ulaşmış sikkesi olan kimse, zekâtına ilaveten onun humusunu da vermesi farz mıdır?
C: Yıllık gelirden sayılırsa humusun farz olmasında diğer gelirlerin hükmündedir.
S.976: Ben ve eşim eğitim bakanlığı görevlilerindeniz. Eşim aylığını bana hediye ediyor. Benim meslek arkadaşlarımla üyesi olduğum ziraat şitketinde hissem var. Ancak, şirkete verdiğim paranın benim mi, eşimin mi aylığından olduğunu bilmiyorum; ancak, humus yılına kadar eşimin aylığından biriktirdiğim para, yıllık aldığı paradan azdır; acaba bu parada humus farz mıdır?
C: Biriktirilen paranın sizin aylığınızdan olan miktarında humus farzdır. Ancak, eşiniz tarafından size hediye edilen ve yine sizin aylığınızdan mı, yoksa eşinizin size verdiği hediyeden mi olduğunda şüphe ettiğiniz paranın humusunu vermeniz farz değildir; ancak, onun da humusunu vermeniz veya humusunu bir miktar parayla musalaha etmeniz ihtiyaten müstehaptır.
S.977: İki yıl karzulhasene olarak bankada kalan parada humus farz mıdır?
C: Yıllık gelirden biriktirilen miktarın bir defa humusu verilmelidir ve karzulhasene olarak bankada biriktirilmesi humusun kalkmasını gerektirmez; ancak borçlulardan alınmadığı sürece humusunu vermek farz değildir.
S.978: Bir miktar para biriktirmek için kendi harcamalarında veya tekeffülünde olan ailesi için yaptığı harcamalarda tasarruf ederek para biriktiren veya bir sorununu çözmek için borç alan kimsenin biriktirdiği veya borç aldığı para humus yılına kadar kalırsa onun humusunu vermesi farz olur mu?
C: Biriktirdiği mal humus yılına kadar kalırsa onda humus farz olur; ancak, borç aldığı paranın humusunu vermesi farz değildir; ancak aldığı borcun taksitlerini yıllık gelirinden verirse ve humus yılı ulaştığında borç aldığı para harcanmadan kalırsa humusunu vermesi farzdır.
S.979: Bir kaç yıl önce inşaat yaptırmak için bir arsa aldım. Orada bir ev yaptırmak amacıyla günlük harcamalarımdan bir miktarını tasarruf ederek biriktirirsem şu an kirada oturduğum dikkate alınarak yıl sonunda biriktirdiğim bu paranın humusunu vermek farz olur mu?
C: Yıllık gelirinizin bir miktarını biriktirirseniz ve humus yılınız gelinceye kadar öylece kalırsa onun humusunu vermeniz farz olur; ancak eğer humus yılınız gelmeden önce onunla inşaat için gerekli olan malzemeleri alırsanız onda humus farz olmaz.
S.980: Evlenmek için biraz para elde etmek amacıyla sermayemin bir bölümünü ticaret için birine verdim; şimdi benim paraya ihtiyacım var; ünivetsite öğrencisi olmam dikkate alınarak humus meselesi hususunda musalaha etmem mümkün müdür?
C: Bu para yıllık gelirinizden olur ve humus yılınıza kadar da kalırsa, humusunu vermeniz üzerinize farz olur ve humusu verilmesi belli olan şey üzerinde musalaha yapılmaz.
S.981: Geçen yıl Hac Kurumu benden hac kafileleri için gerekli olan bir takım şeyler satın aldı ve bu yaz mevsiminde sattığım eşyaların bedelini aldım (213 bin tümen) ve geçen sene de 80 bin tümen almıştım; kendime humus yılı belirlemişim ve her yıl giderlerimden artan miktarın humusunu veriyorum. Şu anda satmış olduğum o eşyalara kendi ihtiyacım olduğu dikkate alınırsa o paranın humusunu vermem farz mıdır? Şunu da hatırlatayım ki sattığım malların değeri şimdiye kadar çok değişmiş bulunmaktadır.
C: Söz konusu eşyaları humusu verilmiş maldan almışsanız onları satarak elde ettiğiniz parada humus yoktur; aksi durumda humusunu vermek zorundasınız.
S.982: Benim bir dükkanım var; her yıl elimdeki nakit parayı ve mevcut malları hesaplamaktayım. Mallardan bazıları humus yılı ulaşıncaya kadar satılmıyor; yıl sonunda o malların humusunu satılmadan mı vermem gerekiyor, yoksa satıldıktan sonra mı? O malların humuslarını verdikten sonra satarsam gelecek yıl nasıl hesaplamam gerekiyor ve eğer satılmaz da değer kazanırsa bu durumda hükmü ne olur?
C: Satmadığınız mallara yıl sonuna kadar müşteri çıkmazsa, şimdilik artan fiyatının humusunu vermeniz farz değildir, onu satarak elde ettiğiniz kârı gelen yılın kârıyla hesaplayarak humusunu vermelisiniz; değeri artan ve yıl esnasında müşteri çıkmasına rağmen değeri artması için yıl sonuna kadar satmadığınız mallara gelince, yıl sonunda o malların artan değerinin humusunu vermelisiniz.
S.983: Burada üç katlı bir bina var. Resmî senetlere istinaden o binaya 1973 yılından itibaren dört kişi ortaktır. Binanın beşte üçü, üç kardeşe aittir -her birine bir hisse-, diğer iki hisse ise onların annelerinindir. Binanın bir katında kardeşlerden biri oturmakta, diğer iki katı ise maliklerin giderlerini karşılamak için kiraya verilmiştir; şunu da belirteyim ki, o kardeşlerden birisi bu evden başka bir şeye sahip değildir. Bu durumda, diğer iki katın humusu farz mıdır, yoksa bu onların giderlerinden mi sayılır?
C: Ücretiyle giderlerini karşılamak için kiraya verdikleri dâireler sermaye hükmündedir; dolayısıyla yıllık gelirle yapılmış veya satın alınmış olursa humusu farz olur; ancak, miras veya hediye olursa humusu farz olmaz.
S.984: Bir miktar humusu verilmiş buğdayı olan kimse yeni mahsül elde edinceye kadar o buğdaydan yararlanıyor. Daha sonra onun yerine yeni mahsülden bırakıyor ve bir kaç yıl böyle devam ediyor. Acaba yenilen buğdayın yerine bırakılan bu yeni buğdaya humus lazım gelir mi? Eğer humus lazım gelirse acaba hepsine mi lazım gelir?
C: Humusu verilmiş buğdayı kullandığında, kullanılan kısmın karşılığını yeni buğdaydan bırakması, yeni buğdaya humusun farz olmasını önlemez. Buna göre; yerine konulmuş yeni buğdaydan senenin geçimi için sarfettiği miktarda humus yoktur ve senenin sonunda fazla kalan buğdayda ise humus farzdır.
S.985: Ben, Allah’ın yardımıyla her sene malımın humusunu veriyorum. Ama; malımın humusunu hesapladığım senelerde hesabımda şüphem vardı. Bu şüphemin hükmü nedir? Acaba; bu sene mevcut mallarımın tümünün humus hesabını (yeniden) yapmam farz mıdır? Yahut; bu konudaki şüphe geçerli sayılmaz mı?
C: Geçmiş senelere ait kazancınızın humus hesabının doğru oluşunda şüpheniz olursa, bu şüphe geçersizdir ve ikinci defa onların humusunu vermeniz farz değildir.
Ama; belirli bir kârın, humusu verilmiş olan geçmiş senelerin kazancından mı veya humusu verilmemiş olan bu senenin kazancından mı olduğunda şüpheniz olursa; bu durumda onun humusunu vermeniz üzerinize farz olur. Ancak; önceden humusu verildiğine kanaat getirirseniz onda da humus yoktur.
S.986: Humusu verilmiş onbin tümen parayla bir halı aldım. Bir müddet sonra onu onbeşbin tümene sattım. Acaba; humusu verilmiş maldan fazla olan beş bin tümen kazançtan sayılır mı? Ve ona humus lazım gelir mi?
C: Satış kastıyle almış iseniz, alış bedelinden fazlası kazançtan sayılır. Ve yıllık giderden fazla kalan miktarında humus farz olur.
S.987: Kazançlardan her birisi için bir humus vakti tayin eden kimse, süresi dolan kazancının humusunu süresi dolmamış kazançlarından vermesi câiz midir? Bu kazançların yıl sonuna kadar kalacağını ve bunları geçimi için kullanmıyacağını bildiği halde hüküm nedir?
C: Kazançlarından her biri için müstakil bir humus vakti tayin etmesi câiz olduğu yerlerde humusunu (humusu verilmemiş) başka bir kazançtan vermesi câiz değildir. Ancak; diğer kazancının humusunu vermiş ise, bu müstesna. Geçim için kullanılmayacak olan kazançlarının humusunu, kazandığı an veya humus vakti geldiğinde vermekte muhayyerdir.
S.988: İki katlı bir binası olan ve kendisi de o binanın üst katında oturmakta olan bir kimse, binanın alt katını kira almadan bir şahısa vererek ondan borç para almıştır. Acaba; aldığı borç paraya humus lazım gelir mi?
C: Aldığı borç karşılığında evi ücretsiz vermesinin şer’î bir yönü yoktur. Herhalukârda borç olarak alınan parada humus yoktur.
S.989: Vakıflar dâiresine ait bir binayı yetkililerden muayenehane olarak aylık belli bir ücretle kiraladım. Benim talebimi kabul ettikleri için benden kiradan başka bir miktar para da önceden aldılar. Söz konusu para şimdi benim tasarrufumdan çıkmış ve hiç bir zaman da elime geçmeyecektir. Acaba bu parada humus var mıdır?
C: Bu meblağ kazançtan olur ve verilmesi hava parası anlamını taşırsa humusunu vermek farzdır.
S.990: Yıllık humus hesaplaması olmayan bir kimse bir milyondan fazla para harcayarak bir artezyen kuyusu kazdırmıştır; o, bu yolla kurak bir araziyi bayındırlaştırmak ve meyve ağacı dikerek onlardan istifade etmek istiyor. Bu ağaçların meyva vermesi, büyük bir masrafla beraber uzun bir zamanın geçmesini de gerektirmektedir. Şimdi bu şahıs kendisine taalluk eden humusu vermek için mallarının hesabını yapmak istiyor. Öte yandan enflasyon nedeniyle kuyu, yer ve bahçenin fiyatları sarfettiği miktarın kaç katı artmıştır. Mallarının günlük değerinin humusunu vermeye gücü yetmez. Bahçe ve bahçenin içindekilerin humusunu para olarak değil de, arazinin kendisinden vermeye mükellef edilirse çok zor duruma düşecek. Çünkü bu yolla ailesinin geçimini temin etmeği ve refaha kavuşmayı arzulamaktadır. Bu şahsın humus mükellefiyeti nedir? Humus vermekte zorluğa düşmemesi için humusunu nasıl hesaplamalıdır?
C: Meyva ağaçları dikmek ve bahçe yapmak amacıyla ihya edilen kurak arazinin bayındırlaştırılması için yapılan masraflar çıkıldıktan sonra hiç şüphesiz onda humus vardır. Yerin humusunu, yerden veya günlük kıymetinden vermekte tercih sahibidir. Ama; kuyu, su boruları, su tulumbası, ağaçlar ve bunlardan başka şeylere sarfettiği masrafları, borçla veya bunları veresiye satın almakla elde etmiş ve borcunu humusu verilmeyen paradan ödemiş ise; sadece bu borca sarfettiği paranın humusunu vermesi farzdır.
Fakat; bunları humusu verilmemiş parayla almış ise, bu malların şimdiki normal (adilane) kıymetini hesaplayarak humusunu vermesi farzdır.
Eğer, üzerine farz olan humusu, bir defada vermeye gücü yetmezse; vekillerimizin birisiyle humusunu borca çevirme hususunda anlaşmalı ve humus borcunu taksitle ödemelidir. Taksitlerin süre ve miktarını ayarlamada ise kendi imkanını gözetir.
S.991: Evlendiği günden bu güne kadar borçlu olan ve yıllık humus hesaplaması olmayan bir şahıs simdi humusunu vermek istiyor. Humus hesabına nasıl başlamalı?
C: Şu ana kadar giderlerinden artan bir kazancı yoksa geçmişlerinden dolayı onun humus mükellefiyeti yoktur.
S.992: Vakfedilen arazi ve eşyanın mahsul ve gelirlerinin humus ve zekât hükümleri nedir?
C: Özel vakıf olsalar dahi vakfedilmiş malların kendisinde humus ve zekât yoktur. Bunların mahsullerinde de ister özel vakıf olsun, ister genel vakıf, humus yoktur. Genel vakıf olarak vakfedilen malların mahsülleri vakfedilen kimseler tarafından alınmadıkça zekâtı da yoktur. Ancak; söz konusu mahsüller, vakfedilen kimseler tarafından alındıktan sonra zekâtı farz eden şartları taşırsa onlarda zekât vardır. Özel vakfın mahsülünde ise kendilerine vekfedilmiş kimselerin her birinin hissesi, nisab miktarına ulaşırsa onda zekât farzdır.
S.993: Küçük çocukların kazançlarına (örneğin bir vekil tarafından çocuk adına kazanılan paraya) humus lazım gelir mi?
C: Çocuklar için elde edilen kazançlar, onların bulûğ çağına ulaşıncaya kadar mülkiyetlerinde kalırsa ihtiyaten farz olarak humusunu vermeleri farzdır.
S.994: Meslek araçlarında humus var mıdır?
C: Meslek aletlerinin hükmü aynen sermayenin hükmü gibidir ve humusu verilmesi farzdır.
S.995: Bundan bir kaç yıl önce hacca gitmek üzere hac müessesesine isim yazdırdım ve bu sefer için gerekli olan parayı da müessesenin hesabına yatırdım. Ancak; şimdiye kadar hacca gidemedim ve bu paranın daha önce humusunu verip vermediğimi de bilmiyorum. Acaba, şimdi bu para için humus vermem gerekir mi? Hacca gitmek üzere verilen paranın üzerinden bir kaç yıl geçerse o paraya humus lazım gelir mi?
C: Eğer verdiğiniz para o yılki kazancınızdan olur ve bir anlaşma üzere hacca gitmek için bu parayı ücret veya bedel olarak yatırmış iseniz o paranın humusunu vermeniz farz değildir.
S.996: Humuslarını hesaplama yılının dönümü 12. ayın sonu olarak belirleyen memurlar, normalde gelecek ay başına kadar kullanmak üzere son maaşlarını yeni yıl girmeden 5 gün önce alıyorlar. Acaba bu son maaşta humus var mıdır?
C: Sene bitmeden (yani 5 gün içinde) yıllık giderlerinde kullanmadıkları miktarda humus farz olur.
S.997: Üniversite öğrencilerinden bazıları, , tasarruf ederek eğitim bakanlığı tarafından verilen bursun bir kısmını daha sonraki yıllardaki ihtiyaçları için biriktiriyorlar. Acaba, bu paraya humus lazım gelir mi?
C: Hibe ve burs olarak verilen mallarda humus yoktur.