تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : درباره لفط «قرآن» چند معنا گفته شده است :1. قرآن بر وزن «غفران» مصدر و از ماده (قرأ) گرفته شده؛ به معناي خواندن است .2. قرآن مصدر و از (قرٌء= قري) گرفته شده و به معناي جمع کردن است. بدين جهت که قرآن، ثمرات و نتايج کتب آسماني پيشين را در خود جمع دارد و يا به اين دليل که سوره ها و آيات، اوامر، نواهي، قصص و ... در آن جمع شده است.3. قرآن، از ماده قرن مشتق شده و به معناي ضميمه کردن چيزي به چيز ديگر است و چون آيات و سور آن به يک ديگر نزديک و مقرون به گونه اي خاص به هم مرتبطند، به آن قرآن ميگويند.4. قرآن مشتق از (قرائن) و قرائن جمع قرينه است؛ چرا که آيات قرآن بعضي قرينه و مويد بعضي ديگر است و بعضي، برخي ديگر را تفسير و تصديق ميکند و به هم شباهت دارد.

پاسخ : عبارتند از: احسن الحديث، بشير، بصائر، بلاغ، بيان، حکيم، مبارک، ذي الذکر، شفاء، عربي، عزيز، الحکيم، العظيم، کريم، مبين، المجيد، قيم، متشابه، مثاني، مجيد، نذير.

پاسخ : 1- عرب زبان بودن خود پيامبر (صلّي الله عليه و آله) و مخاطبان اوليه قرآن.2- اگر قرآن به زباني ديگر نازل ميشد سوال ميشد با اين که مخاطبان نخستين آن عرب زبان بودند، چرا به عربي نازل نشد؟ چنانکه قرآن کريم مي فرمايد: اگر اين قرآن را به زبان عجمي ( غيرعربي) مي فرستاديم ميگفتند: چرا آياتش روشن و آشکار نيست؟3- آيا کتاب عجمي بر پيامبري که خودش عرب است نازل ميشود؟ بنابراين، طبيعت امر اقتضا ميکرد که قرآن به زبان عربي نازل شود. خود قرآن هم با توجه به اين نکته مي فرمايد: اگر آن قرآن را بر برخي از غير عرب زبانان نازل ميکرديم و پيامبر آن را بر ايشان مي خواند به آن ايمان نمي آوردند.بديهي است وقتي آيين و دين اسلام مي توانست موفق شود و در تمام جهان گسترش يابد که نخست در منطقه بعثت پيامبر که عرب زبان بودند پذيرفته شود و عربها به آن ايمان آوردند، آنگاه از سوي همين مومنان در تمام جهان منتشر شود. و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه ليبين لهم هيچ رسولي را نفرستاديم مگر به زبان قوم خودش تا اين که خوب و روشن پيام را به آنها برساند.4- جامعيت زبان عربي از نظر قواعد و ادبيات و معاني.5- در روايات آمده است که زبان اهل بهشت نيز عربي است.

پاسخ : در ميان کلمات گهربار پيشوايان معصوم فوايد بسياري براي قرائت قرآن مي توان يافت که بخشي از آن چنين است:1. خداوند، به قرائت کننده قرآن، پاداشي بزرگ خواهد داد. پيامبر اکرم فرمود: هرکس براي رضاي خدا و آگاهي عميق در دين، قرآن بخواند، ثواب ملائکه و انبيا و رسولان را خواهد داشت. 2. بالارفتن مقام و درجه قاري در بهشت: « حفص مي گويد: از امام کاظم شنيدم که ميفرمود: درجات بهشت به اندازه آيات قرآن است. به قاري گفته ميشود: بخوان و [ در مراتب بهشت] بالا برو. سپس مي خواند و مقامش بالا ميرود»3. آميخته شدن قرآن با گوشت و خون قاري: امام صادق(عليه السّلام) فرمود: « هرجوان مومني که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خونش آميخته خواهد شد.»4. صفاي دل: پيامبر اکرم (صلّي الله عليه و آله) فرمود: بدون شک اين دلها زنگار ميگيرد؛ همچنانکه آهن زنگ ميزند عرض شد: صيقل آن چيست؟ فرمود به قرائت قرآن. 5. استجابت دعا: امام باقر(عليه السّلام) فرمود: « دعا را هنگام چهار چيز غنيمت بشماريد: قرائت قرآن و ....»6. نوراني شدن خانه: پيامبر اکرم (صلّي الله عليه و آله) فرمود: «انه هايتان را با تلاوت قرآن نوراني کنيد ....»7. افزايش برکت خانه: امام صادق (عليه السّلام) از امير مومنان علي چنين نقل ميکند: « خانه اي که در آن قرآن تلاوت و يادي از خدا شود برکتش زياد شده ملائکه در آنجا حاضر مي شوند و شياطين را دور مي کنند ....»8. بهترين عبادت: پيامبر (صلّي الله عليه و آله) فرمود: «بهترين عبادت امت من، تلاوت قرآن است»9. بخشش گناهان، نوشته شدن حسنه و پاک شدن گناهان.10. تخفيف عذاب از پدر و مادر: امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايد: « هرکس قرآن را تلاوت کند چشمانش روشنايي يابد و از پدر و مادرش عذاب کم مي شود هرچند کافر باشند.»11. باروري ايمان:12. روشنايي چشمان: پيامبر اکرم (صلّي الله عليه و آله) مي فرمايد: چشم درد داشتم به جبرئيل شکايت کردم گفت پيوسته به قرآن نگاه کن.

پاسخ : احترام به قرآن از شروط تماس با قرآن و بهره برداري از معارف بلند آن است. در آيه 79 سوره واقعه مي خوانيم: ( لا يمسه الا المطهرون) و جز پاکان نمي توانند آن را مس کنند.آيه مذکور براساس تفسيرهاي مطرح شده، به شرط طهارت در مس ظاهري و استفاده معنوي از مفاهيم قرآن تفسير شده است . در روايتي از حضرت موسي بن جعفر (عليه السّلام) مي خوانيم: « قرآن را بدون وضو مس نکن، و نه در حال جنابت، و دست بر خط آن در اين حال مگذار و آن را به گردن ميفکن؛ چرا که خداوند متعال فرموده: جز پاکان آن را مس نمي کنند.»لزوم طهارت براي تماس ظاهري و معنوي با آياتي قرآن، خود بهترين دليل بر عظمت و وجوب تکريم آن است. در آياتي ديگري مانند آيه 204 اعراف درباره ضرورت ترک کارها و گوش فرادادن به قرآن مي خوانيم:« و اذا قري القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون» هنگامي که قرآن خوانده مي شود گوش فرادهيد و خاموش باشيد تا مشمول رحمت خداوند شويد. اين آيه به همگان، عالم و جاهل، مرد و زن، کوچک و بزرگ دستور مي دهد در برابر قرآن احترام گذاشته به هنگام تلاوت آيات آن از سخن گفتن و پرداختن به کارهاي ديگر خودداري کنند تا مشمول رحمت پروردگار شوند و اين به علت عظمت قرآن است. پيامبر اسلام (لي الله عليه و آله) فرمودند : «القرآن افضل کل شيء دون الله فمن وقّر القرآن فقد وقر الله و من لم يوقر القرآن فقد استخف بحرمه الله»؛ قرآن برترين خير پس از خداي متعال است. هرکس قرآن را احترام کند، خدا را احترام گزارده و هرکس حرمت قرآن را نگه ندارد حرمت الهي را سبک شمرده است . روشن است که مطالب مذکور چگونه بودن را به ما مي آموزد؛ ولي عملا کساني که معرفتشان نسبت به قرآن بيشتر است و از انوار الهي آن بهره بيشتري برده اند نسبت به قرآن احترام فراوان تري قائلند؛ بنابراين، لازمه اداي حق قرآن، فهميدن مقام آن است و اين جز با تفکر در آيات آن و آگاهي از معارف الهي ميسور نخواهد بود .

پاسخ : براي نوشتن و ضبط قرآن، نويسندگاني بودند که هنگام نزول وحي يا حضور داشتند يا به فرمان پيامبر(صلّي الله عليه و آله) فراخوانده مي شدند که برخي از آنها عبارتند از: حضرت علي بن ابي طالب (عليه السّلام)، ابان بن سعد، خالد بن سعيد، ابي بن کعب، زيدبن ثالث، ثابت بن قيس، ارقم بين ابي الارقم، حنظله الاسيدي، علاء الحضرمي، جهيم ابن ابي الصلت، معيقب بن ابي فاطمه و شرحبيل بن حسنه و ... از احاديث مربوط به نگارش قرآن استفاده مي شود که قرآن بر روي چيزهاي مختلفي مثل: چوب، پوست، استخوانهاي شانه شتر و گوسفند، سنگهاي ظريف سفيد و کاغذ نوشته مي شده است.

پاسخ : قرآن دو نزول داشته؛ نزول دفعي (يکباره) و نزول تدريجي. در نزول تدريجي، آيه ها و سوره هاي قرآن در مناسبتها و پيش آمدهاي مختلف و به طور پراکنده و طي مدت 23 سال از عمر شريف پيامبر (صلّي الله عليه و آله) بر حضرت نازل شده و سپس گردآوري و به صورت مجموعه کنوني درآمده است. در برخي از سوره ها، نزول، آيه به آيه بوده و حتي گاه مي شده که بين آيه هاي يک سوره بيش از يک سال فاصله بيفتد و در برخي ديگر مثل غالب سوره هاي کوچک همچون سوره فتح، حمد و توحيد و ... به طور کامل و يک جا نازل شده است. حد و مرز آيات، (کوچکي و بزرگي آنها) را پيامبراسلام (صلّي الله عليه و آله) مشخص فرموده است.

پاسخ : در مورد چگونگي نام گذاري سوره ها، بين دانشمندان اختلاف است: برخي بر اين باورند که سوره هاي قرآن در زمان پيامبر گرامي اسلام (صلّي الله عليه و آله) نامهايي داشته که از سوي آن بزرگوار تعيين شده است و به اصطلاح، نام گذاري «توقيفي» است؛ چنانکه در روايت هايي که درباره فضايل قرائت سوره ها وارد شده، مشهود است . گاهي نيز مردم و علما به مناسبت هايي که در سوره وجود دارد، نامهاي ديگري به آن داده اند و در اين نام گذاري ها اعتبارات گوناگوني لحاظ مي شده که برخي از آنها عبارتند از:الف) نام گذاري به اعتبار کلمه يا کلمات اول سوره و معاني آنها: مثل سوره برائت (توبه) و يا سوره قل هو الله احد ( توحيد).ب) نام گذاري به اعتبار اسمي که در آن سوره آمده است. ج) نام گذاري به اعتبار موضوع خاصي که در آن سوره آمده و در بقيه سوره ها نيامده يا در آن سوره به شکل گسترده و کامل تري مطرح شده است .

پاسخ : نزول قرآن به ترتيب بوده که هر سوره با فرود آمدن «بسم الله الرحمن الرحيم» آغاز ميشد و آيات به ترتيب نزول در آن ثبت ميگرديد تا موقعي که « بسم الله ...» ديگري نازل ميشد و سوره ديگري آغاز ميگرديد. اين نظم طبيعي آيات بود. گاهي اتفاق مي افتاد پيامبر اکرم (صلّي الله عليه و آله) با اشاره جبرئيل دستور مي داد تا آيه اي برخلاف نظم طبيعي در سوره ديگري قرار داده شود؛ مانند آيه 281، سوره بقره که براساس رواياتي آخرين آيه نازل شده است و به دستور پيامبر (صلّي الله عليه و آله) در سوره بقره آيه 281 ثبت شد.

پاسخ : براساس نظريه مشهور دانشمندان علوم قرآني، آيات نخستين سوره علق که در مکه و در غار حرا نازل شده، اولين آيات نازل شده اند. درباره آخرين آيه نازل شده بين علما اختلاف است؛ ولي اکثر آنها اعتقاد دارند آخرين آيه اي که بر پيامبر (صلّي الله عليه و آله) نازل شد آيه 281 سوره بقره است و اتقوا يوما ترجعون فيه الي الله ...