تبیان، دستیار زندگی

آداب تلاوت قرآن

در هنگام تلاوت قرآن چه آدابى را رعایت كنیم تا بیشترین بهره را ببریم؟ آیا خواندن ترجمه فارسى قرآن هم ثواب دارد؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تلاوت قرآن

براى تلاوت قرآن، آداب خاصّى هست كه به بعضى از آنها با استفاده از آیات و روایات اشاره مى شود:
1. شخص در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازد.
2. در حالى كه مسواك كرده است، قرآن را تلاوت كند.
3. با صوت زیبا تلاوت كند.
4. با جَهر متوسّط بخواند؛ نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسیار بلند.
5. در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنینه و رو به قبله باشد؛ چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته مى خواند، تكیه نكند.
6. از روى «مصحف» تلاوت كند كه نگاه در آن و تلاوت از روى آن، حساب خاصّى دارد و در روایات، روى این موضوع تأكید فراوانى شده است.
در روایتى از رسول اكرم صلى الله علیه و آله نقل شده است: «لیس شى ء أشدّ على الشّیطان من القرائة فى المصحف نظراً»[1]؛ «چیزى براى شیطان سخت تر و كوبنده تر از تلاوت قرآن نیست، آن هم از روى مصحف و با نگاه كردن در آن».
 7. قبل از شروع بگوید: «أستعیذ باللّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم»؛ یعنى، به خداوند شنوا و دانا از شیطان رانده شده پناه مى برم و یا بگوید: «أعوذ باللّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» و بعد بگوید: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم». سپس تلاوت را شروع كند، تا با عنایت خداى متعال، از دخالت هاى شیطانى در نفس خود محفوظ بماند.
قرآن مى فرماید: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ»[2] ؛ «وقتى قرآن را تلاوت مى كنى، پناه ببر به خداى متعال از شیطان مطرود. البته شیطان را بر آنانى كه ایمان آورده و به پروردگارشان توكل مى كنند، تسلّط و سیطره اى نیست».
8. ترتیل را مراعات كند. آن چنان تند نخواند كه حروف، كلمات، وقف ها و فاصله ها به خوبى ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح در میان حروف و كلمات ندهد؛ به صورتى كه حروف و كلمات جدا از هم و غیر مرتبط باشد. در مجموع، باید حروف و كلمات را خوب، روشن و در عین حال، متّصل و مرتبط به هم ادا كند و وقف هاى آیات را هم مراعات نماید. قرآن، خطاب به رسول اكرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً»[3] ؛ «و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان».
آن حضرت در توضیح و تفسیر این آیه فرمود: «بیّنه تبیاناً و لاتنثره نثر الرّمل، و لا تهذّه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه، و حرّكوا به القلوب، و لا یكون همّ أحدكم آخر السّورة»[4]؛ «قرآن را روشن تلاوت كن و حروف و كلمات آن را جدا از هم و پراكنده مساز؛ مانند پراكنده ساختن دانه هاى ریگ از یكدیگر، و آن را سریع و تند تلاوت نكن، همانند تند خواندن شعر. وقتى به عجایب قرآن رسیدید، توقف كنید و به تدبّر و تأمّل بپردازید و با تلاوت آن، دل ها را به حركت آورید و با شتاب و بى تأمّل نخوانید؛ به صورتى كه بخواهید زود به آخر سوره برسید».
9. به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگرى فكر نكند و متوجه آیات آن باشد.
 10. در آیات قرآن تدّبر بكند كه در این صورت، از انوار، حقایق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهره مند خواهد شد.
تلاوتى كه در آن تدبّر نباشد، آن چنان كه بایسته است، فایده اى نخواهد داشت. البته این بدان معنا نیست كه اگر كسى اهل تدبّر نباشد و یا معانى آیات را ـ حتّى در حدّ ترجمه ـ نداند، از تلاوت قرآن نتیجه اى نخواهد برد! چنین كسى هم با مراعات قسمتى از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
11. حقّ آیات را مراعات كند؛ به این معنا كه به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و فردوس یاد مى شود، خود را از آن محروم نبیند و از بهشت قُرب خود را دور نسازد. و وقتى به آیات عذاب و آتش و غضب مى رسد، بترسد و به خداى متعال پناه ببرد كه از اهل دوزخ و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از او بخواهد كه وى را از نجات یافتگان قرار دهد. وقتى به آیات تكبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید مى رسد، خدا را به اینها یاد كند. هنگامى كه به آیات استغفار و طلب عفو و بخشش مى رسد، طلب آمرزش و مغفرت كند. آنجایى كه به ذكر صالحان مى رسد، از خدا بخواهد او را نیز از آنان و در جمع ایشان قرار دهد و آن گاه كه به ذكر گمراهان و غافلان مى رسد، از خدا بخواهد كه او را از ورود به جمع آنان حفظ كند.
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا مررت بآیة فیها ذكر الجنّة فاسأل اللّه الجنّة، و اذا مررت بآیة فیها ذكر النّار فتعوّذ باللّه من النّار»[5]؛ «به هنگام تلاوت قرآن، وقتى به آیه اى رسیدى كه در آن ذكر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتى به آیه اى رسیدى كه در آن ذكر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».
سالكان و قاریان، هر چه مى توانند، در تلاوت قرآن و مراعات آداب آن كاملاً جدّیّت داشته باشند و این امر را مهم بشمارند و بدانند كه هر چه در تلاوت قرآن بكوشند و با آن انس یابند؛ به همان اندازه به «حقیقت نورى قرآن» نزدیك شده و در نتیجه «حقیقت نورى خود» را خواهند یافت. «حقیقت نورى انسان» از «حقیقت نورى قرآن» و مرتبه اى از مراتب آن است و این سرّ تنها براى اهل آن معلوم است و از نا اهل محجوب.
«حقیقت قرآن» تجلّیات حقّ است كه در وراى این الفاظ و مفاهیم ظاهرى مى باشد و در كتاب مكنون و نزد حضرت محبوب است: «وَ إِنَّهُ فِى أُمِّ الْكِتابِ لَدَیْنا لَعَلِىٌّ حَكِیمٌ»[6] و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم ظاهر و جلوه گر در آنها است.
آن كه از «حقیقت قرآن» دور مانده، از «حقیقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربى، دلایل و حكمت هاى گوناگونى دارد؛ از جمله:
1. ایجاد زبانى مشترك در میان همه پیروان و فراهم سازى نوعى وحدت و پیوند جهانى، باعث تأكید بر قرائت و حفظ زبان عربى شده است.
2. روح و محتواى هر پیام و سخنى، در قالب زبان خاص خود، عمیق تر درك مى گردد تا زمانى كه به زبان هاى دیگر برگردانده شود و قرآن ـ كه داراى مضامین بسیار بلند و عالى ـ هرگز قابل ترجمه دقیق و كامل به هیچ زبانى نیست. همه ترجمه هاى قرآن، براى رسیدن به معارف بلند و درك زیبایى متن اصلى نارسا است. كافى است اندكى در مباحث مربوط به زبان شناسى، فن ترجمه و تئورى هاى مربوط به آن مطالعه كنید؛ آن گاه خواهید یافت كه فرق بین قرآن و ترجمه هایش، همان فرق بین كتاب الهى و بشرى است.
3. قرآن علاوه بر محتواى مطالب، از لطافت ویژه و نكات ادبى برخوردار است كه خود، بخشى از اعجاز قرآن است و در قالب هیچ ترجمه اى بیان شدنى نیست.[7]
4. تشویق و ترغیب بر استفاده از همان الفاظى كه جبرئیل بر پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نازل فرموده، یكى از شیوه هاى حفظ قرآن از تحریف است. وقتى مطلبى نزد همگان با یك قرائت معیّن ثابت شود، تحریف آن مشخص خواهد شد و لذا در تاریخ اسلام، وقایعى نقل شده كه مسلمین حتى نسبت به جابه جایى یا حذف یك «واو»، حساسیت نشان داده اند.
بنا بر آنچه گفته شد، تلاش و همت ما، باید بر آن باشد كه تلاوت قرآن را به زبان عربى پیگیرى كنیم و هر چه بیشتر با ترجمه آن آشنا شویم. حتى اگر كمتر بخوانیم؛ اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت كنیم، بهره ما بیشتر خواهد بود و رفته رفته تسلّط ما بیشتر خواهد شد.

پی نوشت:
[1]. بحارالانوار، ج 92، ص 202. 
[2]. نحل 16، آیه 98. 
[3]. مزمل 73، آیه 3. 
[4]. بحارالانوار، ج 92، ص 215. 
[5]. بحارالانوار، ج 92، ص 216. 
[6]. زخرف 43، آیه 4. 
[7]. براى آگاهى بیشتر ر.ك: مجله بینات و مجله مترجم (ویژه نامه قرآن).

منبع : پرسمان دانشجویی