تبیان، دستیار زندگی

ستونهاى مسجدالنّبى(صلى الله علیه وآله)به هنگام بناى مسجد ابتدا ستونهایى از نخل خرما برافراشته و آن را با شاخه هاى نخل مسقّف ساختند.

ستونهاى اولیه هشت عدد بود كه امروزه با همان نامها باقى مانده اند و هر یك سابقه اى به بلنداى تاریخ یك هزار و چهارصد ساله اسلام داشته و یادآور حوادث و رخدادهاى مهمّى بوده و هستند. این ستونها كه در داخل روضة النبی(صلى الله علیه وآله) واقع شده اند

عبارتند از:

1 ـ مُخَلَّقه«اسطوانة المُخَلَّقَه» نشانگر نمازگاه پیامبر(صلى الله علیه وآله) و نزدیك ترین ستونها به محراب نماز آن حضرت است. اكنون ستون مورد نظر كمى جلوتر از محل اصلى است(1) و بالاى آن نیز بر دایره اى سبز و طلایى این نام دیده مى شود. نامگذارى آن به سبب عطر و خُلوقى است كه بر آن مى سوزانیدند تا فضاى مسجد را عطرآگین كند.

2 ـ عایشه نام هاى دیگرش «مهاجران» و «القرعه» است. اكنون بالاى آن نام «اسطوانة العائشه» دیده مى شود. سبب نامگذارى آن به این نامها چنین است:

وجه تسمیه آن به عایشه و مهاجران این است كه عایشه، در فضل این ستون احادیثى روایت كرده ولذا مهاجران گرداگرد آن مى نشستند و نماز مى خواندند.

قرعه به آن سبب كه پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) فرموده اند: «در مسجد من مكانى است قبل از این ستون كه اگر مردم فضیلت آن را مى دانستند، كنار آن نماز نمى گزاشتند، مگر آن كه بین خود (براى نماز خواندن) قرعه مى زدند».ستون مذكور دقیقاً وسط ستونهاى اصلى دیگر مسجد قرار دارد یعنى بین این ستون تا منبر رسول اكرم(صلى الله علیه وآله) دو ستون، تا قبر ایشان نیز دو ستون، تا قبله و محراب كنونى نیز دو ستون و تا صحن اوّلیّه مسجد كه تا آن هنگام مسقف نشده بود یعنى به موازات مأذنه بلال نیز دو ستون فاصله دارد. در حقیقت از همه طرف سومین ستون است و كنار آن نیز ستون «توبه» و سپس «سریر» قرار دارد. در مورد نماز خواندن كنار آن سفارش فراوانى شده است زیرا از ستونهاى روضة النبى(صلى الله علیه وآله) است.

3ـ توبه = ابى لُبابه یكى از ستونهاى بسیار مهم و بافضیلت مسجدالنبى(صلى الله علیه وآله) است «ابولبابة بن عبدالمنذر» یكى از بزرگان اوس، هنگام غزوه «بنى قریظه» به درخواست یهودیان و با موافقت پیامبر(صلى الله علیه وآله) به عنوان مشاور نزد آنان رفت، ابولبابه یهودیان را به جنگ و مقاومت تشویق كرد و برگشت اما بى درنگ از این اقدام پشیمان شد و سوگند خورد كه هرگز با پیامبر(صلى الله علیه وآله)روبرو نشود. مگر آنكه توبه كند و خداوند نیز او را پاك گرداند. ابولبابه یكسره به مسجدالنّبى(صلى الله علیه وآله)رفت و خود را به یكى از ستونهاى مسجد بست و به توبه و انابه پرداخت تا شاید خداوند از كردار زشت او بگذرد و یا مرگ او را برساند. او در مجموع شش شبانه روز به آن ستون بسته شده بود. در این مدّت تنها همسر او براى اقامه نماز دستان وى را باز مى كرد و دوباره او را به ستون مى بست. سرانجام سحرگاهان آیاتى مبنى بر پذیرش توبه ابولبابه نازل شدپیامبر(صلى الله علیه وآله) آن شب خندان و شاداب برخاست; به مسجد آمد و او را باز فرمود.از آن روز این ستون به «توبه» یا «ابى لبابه» مشهور شد.رسول گرامى نوافل خود را كنار این ستون به جا آورده و گاهى نزد آن اعتكاف مى جستند.روایات وارده حاكى است كه اقامه نماز، عبادت و دعا نزد این ستون بسیار مستحب است.ستون توبه دومّین ستون از حُجره و مرقد پیامبر(صلى الله علیه وآله) و به موازات ستون سریر در شرق و ستون عایشه در غرب واقع است. به عبارت دیگر چهارمین ستون از منبر پیامبر(صلى الله علیه وآله)و سوّمین ستون از سمت قبله و جزو ستونهاى روضة النّبى(صلى الله علیه وآله) است. اكنون نام «اسطوانة التوبه» زینت بخش آن است. درِ غربى خانه رسول الله(صلى الله علیه وآله) كه به داخل مسجد باز مى شد در مقابل این ستون قرار داشت كه آن را «باب التوبه» نام نهاده اند.

4 ـ «اِسطوانة السّریر» اوّلین ستون از سمت قبله است سریرابن زباله و یحیى در بیان محل شب زنده دارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل كرده اند كه ایشان سریرى (تختى) از چوب خرما داشتند كه كنار ستونى گذاشته و به پهلو روى آن مى خوابیده و یا اعتكاف مى كردند. امروزه ضریح و دیواره غربى مرقد مطهر پیامبر(صلى الله علیه وآله)در بین این ستون و ستونهاى محرس و وفود قرار دارد و در سمت شرق آن ستون توبه است. نبىّ اكرم(صلى الله علیه وآله) روزها نیز براى پاسخ گویى به مسایل مسلمانان به آن تكیه داده و نیازمندیهاى آنان را برآورده مى ساختند. .

5 ـ مَحْرَسْ = على بن ابى طالب(علیه السلام)این ستون به نام امیرمؤمنان على بن ابى طالب(علیه السلام) نیز معروف بوده است، برخى آن را مكان نماز ایشان دانسته و برخى نیز گفته اند كنار آن ایستاده و به محافظت از جان پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى پرداخته اند و «مَحْرَسْ» نیز به معناى مكان نگهبانى است. این ستون در میان ستونهاى وفود و سریر واقع و به موازات آنها در دیواره ضریح غربى مرقد پیامبر(صلى الله علیه وآله)واقع شده است. پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) هنگامى كه از خانه عایشه براى نماز به مسجد مى آمدند از درى كه ستون یاد شده كنار آن بود وارد مى شدند. امروزه نام «اسطوانة الحرس» بر آن دیده مى شود.

6 ـ وُفوداین ستون كه پشت ستون مَحْرَس از سمت شمال قرار دارد سوّمین ستون از سمت قبله است. پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى دیدار با وفود یعنى دسته ها و قبایل عرب كنار آن نشسته و با آنان ملاقات مى كردند. قبل از مسقف شدن صحن مسجد در زمان رسول اكرم(صلى الله علیه وآله)، این ستون، آخرین ستون شبستان از سمت شمال بوده است. رجال و بزرگان صحابه بویژه بنى هاشم كنار آن مى نشسته اند و به این سبب محل آن را «مجلس قلاده» نیز مى گفته اند. اكنون بالاى آن نام «اسطوانة الوفود» دیده مى شود. ستون مذكور به موازات ستونهاى محرس و سریر در میان دیواره غربى ضریح پیامبر(صلى الله علیه وآله) قرار دارد.

7 ـ مقام جبرئیل(علیه السلام)كنار این ستون كه «مُرَبَّعة القبر» نیز گفته مى شود، دَرِ خانه فاطمه(علیها السلام) دختر گرامى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) قرار داشته كه به مسجد باز مى شده است. مقام جبرئیل(علیه السلام) به موازات ستونهاى وفود و حرس قرار دارد ولى اكنون داخل ضریح و منتهى الیه حجره شریف واقع شده و در دید كسى قرار ندارد. رسول خدا(صلى الله علیه وآله)چهل روز صبحها دَرِ خانه فاطمه(علیها السلام)، را زده و مى فرمودند: «السَّلام عَلَیْكُم اَهْلَ الْبَیْت، اِنَّما یُریدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیرا». به روایتى دیگر، هر روز رسول خدا(صلى الله علیه وآله) خانه على(علیه السلام) را «دقُّ الباب» كرده و مى فرمودند «الصَّلاة، الصَّلاة».

8 ـستون تهجد، تهجّد رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پس از خارج شدنِ مردم از مسجد، شبها بویژه در ماه رمضان، پشت خانه على(علیه السلام) كنار ستونى به تهجّد و شب زنده دارى مى پرداختند.بعدها در این مكان محرابى به نام «تهجّد» ساخته شد. این ستون كنار مكان اصلى باب جبرئیل(علیه السلام) قبل از توسعه مسجدالنّبى(صلى الله علیه وآله) بود كه اكنون كمى عقب تر از مكان اصلى است. ستون یاد شده و نیز محراب التهجد اكنون داخل ضریح پیامبر(صلى الله علیه وآله)قرار گرفته است. ستون تهجد هشتمین و آخرین ستونى است كه از دوران آن حضرت باقى است و سایر ستونها از دورانهاى بعدى است.

9 ـ حنّانه رسول خدا(صلى الله علیه وآله)هنگام قرائت خطبه، ابتدا به درختى در سمت غرب محراب تكیه داده و از آن به عنوان منبر استفاده مى كردند. هنگامى كه براى ایشان منبرى ساختند، بر منبر نشستند، گویند در این هنگام از آن درخت صدایى شبیه به ناله بلند شد كه گویى
در فراغ آن حضرت سر داده بود لذا از آن روز این درخت را «حَنّانه» نامیدند. به
معناى بانگ بچه شترى كه از مادر خود جدا مى شود. آن حضرت دستى بر درخت
كشیدند و آرام شد. به دستور پیامبر(صلى الله علیه وآله)حفره اى كنده و آن درخت را دفن كردند. بعدهادر توسعه مسجد درخت مذكور به دست ابىّ بن كعب افتاد و هرگز آن را از خود جدا
نكرد. به گفته ابن جبیر، تا قرن ششم این درخت در مسجد بود و مردم آن را مسح و لمس مى كردند.

در مكان این درخت ستونى ساختند و آن را «اسطوانة الحَنّانه» نامیدند. در اوایل قرن چهاردهم میرزا حسین فراهانى این نام را بر ستون یاد شده مشاهده كرده است.ستون حنانه بعدها به «الجزعه» تغییر نام داد. مكان آن بین محراب النبى(صلى الله علیه وآله) و مدخل ورودى غربى آن كه داراى درى فلزى است بوده است. امروزه این ستون وجود ندارد.