پرنده نگری در شهر تهران، جلسه اول
پرنده نگری در شهر تهران، جلسه اول
هدف: چه پرندههایی در شهر ما زندگی میكنند؟ كدامیك از آنها را در تمام طول سال میتوان دید و كدامیك تنها بخشی از سال را در شهر ما مهمان هستند؟ آیا جنس نر و ماده این پرندگان ظاهر متفاوتی دارد؟ و بالاخره اینكه چطور میتوانیم برای این پرندگان میزبانان خوبی باشیم تا هیچگاه شهر ما را ترك نكنند؟
حداقل زمان مورد نیاز برای انجام پروژه: متغیر
هزینه برآوردی: متوسط
سطح دشواری: سخت
«هر پرنده سیاهی را كه میبینی، میگویی كلاغ! هركدام هم كه اندازه مشتت باشد، میشود گنجشك، گنجشكهایی هم كه آواز میخوانند می شوند بلبل! اگر هم پرندهای را ببینی که در ارتفاع زیادی پرواز میكند چشمهایت را گرد میكنی و میگویی: عقااب!»
خب این خیلی زشته!!!!....
«در كشور پهناور ما ایران، به خاطر وجود اقلیمهای مختلف، تنوع زیستی كم نظیری وجود دارد.» شاید تاكنون این جمله را خیلی زیاد در اخبار، روزنامهها یا مجلات دیده و شنیده باشید. معمولاً در اخبار بعد از گفتن این جمله، خبری در مورد یكی از گونههای جانوری جالب، كمیاب و یا در حال انقراض داده میشود. خوب است بدانید این تعداد زیاد، تنها بخشی از گونههای جانوری موجود در ایران را پوشش میدهد؛ چرا كه بسیاری از آنها هنوز شناخته نشدهاند. در این بین، پرندگان نیز از تنوع بالایی در مناطق مختلف ایران برخوردارند. حدود 540 گونه پرنده در ایران مشاهده شده است كه تقریباً نیمی از این تعداد به طور دائم در سرزمین ما زندگی و زاد و ولد میكنند و در سطح وسیعی از مناطق كشور پراكندهاند. برخی از گونههایی كه در ایران دیده میشوند، پرندگان مهاجری هستند كه زمستانها را در كشور ما میگذرانند و چگونگی مهاجرت آنها به شرایط جَوی بستگی دارد. مثلاً در زمستانهای سخت در نواحی جنوبی و مركزی و در زمستانهای ملایمتر در نواحی شمالی كشور بیشتر دیده میشوند.
خیلی خوب است كه هركدام از ما، اهل هر شهری كه هستیم، پرندگان شهر خود را بشناسیم و با خصوصیات آن ها و محل زندگیشان آشنا شویم.
مقدمه
رشتهكوه های البرز و زاگرس، دریای خزر در شمال، آبهای خلیجفارس و دریای عمان در جنوب و جریانهای مختلف هوا كه از فلات ایران میگذرد، كشور ما را به چند منطقه بزرگ تقسیم میكنند. مناطقی با ویژگیهای اقلیمی منحصر به فرد و متنوع مثل جنگلهای سرسبز شمال، بیابانهای خشك لوت، سواحل جنوبی کشور، علفزارهای دامنههای البرز و زاگرس و همچنین جنگلهای بلوط در غرب.
در هر یك از این مناطق گیاهان، پستانداران و پرندگان مختلفی زندگی میكنند.
تنوع اقلیمی منجر به ایجاد تنوع زیستی میشود
علفزارهای جنگلهای شمال زیستگاه مناسبی برای پرندگان بوده و به خصوص جنگل گلستان پناهگاه مطمئنی برای آن ها بهشمار میآید. كبك و قرقاول را میتوان به عنوان بهترین نمونههای پرندگان علفزارهای جنگلی به حساب آورد. به دلیل بارندگی زیاد در ناحیه خزر و رودها و رودخانههای دائمی آن، جانورانی را میتوان در این منطقه مرطوب مشاهده كرد كه با جانوران مناطق خشك كاملاً متفاوت هستند. داركوب سیاه از نمونه پرندگان این گونه مناطق است.
كوهستانهای ایران نیز محل زندگی گونههای متنوعی از جانوران است. قسمتهای صخرهای كوههای البرز و زاگرس و همچنین كوههای آذربایجان و كرمان كه پوشیده شده از بوتههای خاردار است، زیستگاه مناسبی برای عقاب طلایی و كبك است. در كوههای شمال و غرب ایران كه در زمستان پوشیده شده از برف است و در بهار، با آب شدن برفها، دامنههای پر گیاهی را پدید میآورد، پرندگانی از راسته گنجشكسانان مانند چرخریسك و سینهسرخ را به فراوانی میتوان دید.
منطقه شمال غرب ایران كه دارای زمستانهای بسیار سرد و تابستانهای ملایم است، منطقهای مرطوب بوده كه در گذشته دارای پوشش علفی مناسب و جنگلهای بلوط و پسته وحشی بود، اما در حال حاضر جز در مناطق كوهستانی این پوشش گیاهی به چشم نمیخورد. از پرندگانی كه با سرمای زمستانی این منطقه سازگار شدهاند میتوان كبك و تِیهو را نام برد. همچنین پرندگان شكاری مانند عقاب طلایی، سارگپه جنگلی، شاهبوف و جغد نیز از پرندگان این منطقه هستند.
بین كوهها و بیابانهای مركزی ایران، دشتهای پهناوری وجود دارد كه در تمام سال دارای آب و هوای مناسب و پوشش غنی از علفها و بوتههاست. پرندگانی كه به فراوانی در این مناطق میتوان دید چكاوكها هستند.
اما در بین مناطق خشك ایران، كویر مركزی خشكترین منطقهی كشور است كه بین رشتهكوههای البرز و زاگرس محصور شده و در نتیجه هوای مرطوب به داخل آن نفوذ نمیكند. گیاهان و جانوران این منطقه با خشكی و گرمای طولانی سازگار هستند. در این مناطق گاهی آب برای نوشیدن حیوانات وجود ندارد و جانوران آب مورد نیاز خود را با خوردن بافتهای مختلف گیاهان تأمین كرده و برای جلوگیری از هدر رفت آب از فعالیت در ساعات گرم روز خودداری میکنند. زاغ بور و كوكِر از شاخصترین پرندگان كویر مركزی هستند.
در جنوب غربی ایران یعنی استان خوزستان، دشتهای خشك و پهناوری وجود دارد كه توسط رودخانههای بزرگی كه از زاگرس سرچشمه گرفتهاند به بخشهای مختلف تقسیم شده است. پوشش گیاهی این ناحیه نسبتاً كم است اما دو منطقه باریك جنگلی از درختان گز در كنار رودخانههای كرخه و در زیستگاه مناسبی برای پرندگانی چون لیكو و میوهخوار فراهم كرده است.
در كوههای صخرهای و ناهموار جنوب فارس كه تابستانی گرم و خشك و زمستانی بارانی و ملایم دارد، بوتهزارهای انبوه و جنگلهای مناطق خشك، محیط زیست مناسبی برای كبكها و تیهوها بوجود آورده است.
منطقه بلوچستان به خاطر داشتن كوههای متعدد در امتداد دریای عمان و بارندگیهای فراوان در ارتفاعات آن، رودهای دائمی زیادی دارد و نخلهای فراوانی به صورت وحشی در آن رشد كرده است. این منطقه محل زندگی پرندهای به نام مینا است. در دشتهای ساحلی این منطقه، كه تابستان گرم و خشك و زمستان بارانی و خنكی دارد، پوشش گیاهی بوتهای و علفی مناسبی برای زندگی كاكایی فراهم شده است.
شما عزیزان می توانید برای انجام این پروژه به طرح درس های ذیل مراجعه فرمایید:
پرنده نگری در شهر تهران، جلسه اول
نتایج قابل مشاهده پرندگان، جلسه سوم
پرندگان شهری خوشصداترند یا پرندگان روستانشین؟ جلسه چهارم تنظیم: نسرین صادقی