راز مهاجرت پرندگان- جلسه پنجم

اهداف جلسه:

وسایل مورد نیاز:

مقدمه

تا این بخش از پژوهش اطلاعات جامعی در مورد مهاجرت، انواع مهاجرت، مهاجرت در پرندگان و دلایل آن،تالاب های ایران و اهمیت آن کسب نمودید. در این درس قصد داریم به جذاب ترین و مهم ترین بخش پروژه بپردازیم که تقویم و مسیرهای مهاجرت است.

تقویم مهاجرت پرندگان

پرندگانی که به دلایل مختلف مهاجرت را انتخاب می کنند، زندگی شان به چهار دوره تقسیم می شود. دو دوره سکونت و دو دوره ی حرکت، که پی در پی به دنبال هم می آید. در فصل بهار، مبنا همواره نیم کره شمالی است، در حالی که آهنگ فصل ها در نیم کره جنوبی برعکس است.

پرنده در منطقه آشیانه سازی، یعنی جایی با شرایط مناسب برای تولید مثل، حضور دارد. در پایان تابستان، به اصطلاح "مهاجرت پس از جفت گیری" پرنده را به سوی منطقه زمستانی هدایت می کند. پرنده تمام طول زمستان را در این ناحیه، که به طور معمول بسیار وسیع تر از منطقه آشیانه سازی است،

به سر می برد و با ظهور نخستین نشانه های بهار سفر بازگشت را آغاز می کند. این همان چیزی است که پرنده شناسان " مهاجرت پس از جفت گیری" نام گذاری کردند. هم چنین می توان از دو سکونتگاه، یکی محل تولد مثل و دیگری محل استراحت، و دو سفر طولانی و پیچیده، سفرهای پاییزه و بهاره نام برد.
 

 

همه ی پرندگان با شرایطی چنین متغیر در زیستگاه دایمی خود مواجه نیستند. پرندگان سرزمین های اروپا نسبت به تغییرات نور و دما، که بر حسب عرض جغرافیایی ایجاد می شود، حساس اند. مهاجرت پرندگان مناطق حاره به تناوب فصل های خشک و مرطوب وابسته است، در حالی که پرندگانی که پرندگانی که در جنگل های مرطوب زاد و ولد و زندگی می کنند، تمایلی به جابه جایی نشان نمی دهند، چرا که مکان بوم شناختی باثباتی دارند.
در مورد پرندگان دریایی، عوامل بسیار متفاوت است. ویژگی پرندگان دریایی جابه جایی بدون تلف کردن انرژی است، در این پرندگان موقعیت جزایر کوچک و سواحل مجاور محل آشیانه سازی، مناطق دریایی مناسب یا نامناسب از لحاظ منابع غذایی و وضعیت عمومی باد، از اهمیت اساسی برخوردار است.
 

 رندگانی که در کوه ها زندگی می کنند، بدون طی کردن مسافت های طولانی، در تمام فصول سال با تغییر ارتفاع در طول دامنه شیب به دنبال شرایط مطلوب می گردند.
صرف نظر از استثناهای مشخص، مانند مورد آلباتروس مهاجر که هر دو سال یکبار تولید مثل می کند، دوره مهاجرت یک سال کامل به طول می انجامد. این شیوه در پرندگان چنان رایج است که تمام دسته ها، بجز آنان که استعداد پرواز را از دست داده اند، مثل شتر مرغ، به این شیوه عمل می کنند.

مسیر مهاجرت پرندگان

مسیرهای اصلی پروازی پرندگان مهاجر شامل 4 خط پروازی است: مسیر پروازی آفریقایی- اوراسیایی، مسیر پروازی آسیای مرکزی، مسیر پروازی شرق آسیا-استرالیایی و مسیر پروازی نیمکره غربی.
رایج ترین الگوی پرواز شامل مسیر پرواز به شمال در فصل بهار به منظور تخم گذاری در دمای معتدل و یا در فصل تابستان به مناطق سردسیر و بازگشت در پاییز به مناطق گرمترجنوبی برای زمستان گذرانی است. البته مسیرهای پرواز نیمکره جنوبی معکوس است، اما تعداد کمی از مناطق در نیم کره جنوبی مهاجرت های طولانی را پشتیبانی کند.

اما باید دقت داشت مسیری که پرندگان می پیمایند، از قاره ای به  قاره دیگر تفاوت بسیار دارد. در منطقه دیرین شمالگانی که اروپا و نیمه آفریقا را در برمی گیرد، مسیر های مهاجرت میان مناطق مختلف آشیانه سازی و زیستگاه های زمستانی مناطق حاره ای از موانعی چون دریاها، بیایان ها و رشته کوه هایی که مانند ستون های عمودی بر سر راه جابجایی قرار گرفته اند، می گذرد.

با آنکه پرندگان یک مسیر را از شمال به جنوب و بالعکس دنبال می کنند، رشته کوه های آلپ، پیرینه، بخش مرکزی شبه جزیره ایبری، دریای مدیترانه، رشته کوه های اطلس و صحرای آفریقا موانعی هستند که تقریباً از شرق به غرب در این مسیر واقع اند.

هرچند بسیاری از پرندگان از هر گذرگاهی قادر به گذر از مدیترانه هستند، مهاجرت معمولاً از گذرگاه های اصلی زیر صورت می گیرد: جبل الطارق، سیسیل، شبه جزیره بالکان، شبه جزیره عربستان. مهاجران بزرگ اروپایی راه جنوب صحرای آفریقا را در پیش می گیرند و برخی مانند لک لک های معروف، به منطقه شرق قاره، و حتی با تغییر دادن مسیر برای اجتناب از جنگل های انبوه منطقه استوایی، از گرم دشت های حاصلخیز نیم کره جنوبی سر در می آورند.

برعکس، در منطقه نو شمالگانی منطقه ای جغرافیایی که شمال آمریکا را نیز در بر می گیرد، پرندگان در سر راه سفرشان بین مناطق معتدل و حاره ای به غیر از خلیج مکزیک، با هیچ مانع عمده ای مواجه نیستند. در آنجا، مهم ترین رشته کوه ها خط سیر شمالی – جنوبی دارند که موازی مسیر مهاجرت است و در نتیجه به هیچ رو مزاحم مسیر مهاجرت پرندگان نیست. چهار مسیر مهاجرت سنتی در آمریکای شمالی وجود دارد: یک راه در مسیر ساحل اقیانوس آرام قرار دارد، راه دیگر دشت های شرق کوه های راکی را د نبال می کند، سومین راه از دره رود می سی سی پی و راه چهارم از خط ساحلی اقیانوس اطلس می گذرد.
در تصویر زیر پر گذرترین مسیرهای زمان جا به جایی فصلی پرندگان مشخص شده است. همان گونه که در خط سیر برخی مسیر ها مشاهده می شود، بعضی از گونه ها قادر به طی مسافت های طولانی هستند و تعدادی از آنها از یک نیم کره به نیم کره ای دیگر سفر می کنند. این نقشه همچنین موقعیت چهار ذخیره گاه تالابی متعلق به میراث جهانی را نشان می دهد. 

 مقصد مهاجرت پرندگان آمریکا و آسیا

مقصد اصلی پرندگان مهاجر آمریکا، مکزیک و دیگر نقاط آمریکای مرکزی تا پاناما است. درصدی از گونه هایی که هنوز هم مهاجرت می کنند به بخش شمالی آمریکای جنوبی می رسند و فقط پرندگان بزرگ به جلگه وسیع آرژانتین و پاتاگونیا می روند.
وضعیت موجود در منطقه دیرین شمالگانی در مورد قاره آسیا نیز صادق است. موانع موجود بر سر راه پرندگان مهاجر به صورت ستون های عمودی هستند و با اینکه هیچ یک از بیایان های داخلی آن به وسعت صحرای آفریقا نیست، رشته کوه هیمالایا، مانع عبور ناپذیری بر سر راه برخی گونه از پرندگان ایجاد می کند. بخش بزرگی از پرندگانی که در نیمه غربی سیبری آشیانه می سازند، مسیر خود را از سمت غرب و از طریق عربستان بر می گزینند.

به طور کلی، مهاجران آسیایی که در مناطق شمال غرب آشیان می سازند، به سمت جنوب شرق قاره تا مجمع الجزایر اندونزی و فیلیپین و اقیانوسیه رو می آورند. در حالی که در جنوب شرق آسیا تا استرالیا می توان در هر یک از جزایر سر راه توقف کرد، مسیر های آسیای مرکزی ناگزیر از سواحل اقیانوس هند می گذرد. به همین دلیل شبه جزیره هند مقصد تعداد بی شماری از پرندگان مهاجر است. به علاوه، در هند شرایط بوم شناختی و جغرافیای لازم برای جمع شدن پرندگانی که از شمال می آیند و پرندگانی که از عرض های جغرافیایی دیگر به منطقه حاره نمی رسند، وجود دارد. 

انبوهی از پرندگان نیز هستند که از پیمودن مسافت های طولانی اجتناب می ورزند و در مکان های مناسب مناطق معتدل توقف می کنند. به عنوان مثال شبه جزیره ایبری پذیرای جمع کثیری از پرندگان مهاجر زمستانی است که از شمال اروپا می آیند.
و اما برخی گونه ها از مسیر های غیر سنتی مهاجرت می کنند، مثلاً tourne-pierres  از کانادا و از طریق قطب شمال خود را به اروپا می رسانند، یا غاز برفی که از ساحل شرق سیبری خود را به ساحل آمریکا در اقیانوس آرام می رساند.
جهت کسب اطلاع بیش تر در زمینه مسیر مهاجرت پرندگان فیلم زیر را مشاهده نمایید.

تکلیف1: یک گونه از پرندگان مهاجر نیم کره شمالی و یک گونه پرنده از نیم کره جنوبی انتخاب نمایید و مسیر مهاجرت آنها را در نقشه جغرافیایی مشخص نمایید. فعالیت خود را به صورت گزارش تصویری برای ما ارسال نمایید.

تکلیف2: درباره مسیر مهاجرت پرندگان از شمال به جنوب تحقیق و پژوهش نمایید و مطالب خود را به صورت فایل کامل برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای آشنایی بیش تر با پرندگان مهاجری که به ایران می آیند و تالاب های کشورمان را به عنوان محل زمستان گذرانی خود انتخاب کرده اند، می توانید از تالاب کویری میقان واقع در استان مرکزی و شهر اراک، بازدید نمایید. اطلاعات کامل این تالاب در سایت تبیان به آدرس زیر، آورده شده است. 

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=293830

منابع مطالعه: جهت کسب اطلاع بیش تر در زمینه مسیر و مقصد مهاجرت پرندگان، فصل مهاجرت از کتاب " شگفتی های جهان پرندگان"، ترجمه و تألیف: هما رئیس دانا و محمود حکیمی، انتشارات دفتر فرهنگ اسلامی را مطالعه نمایید. 

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: یگانه داودی

مطالب مرتبط

نظریه راز مهاجرت پرندگان- جلسه اول
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه دوم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه سوم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه چهارم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه پنجم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه ششم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه هفتم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه هشتم