تبیان، دستیار زندگی
هدف از این درس آشنایی با شكل شناسی خارجی زنبور عسل می باشد...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ _ جلسه چهارم

اهداف:

آشنایی با شكل شناسی خارجی زنبور عسل

وسایل مورد نیاز:

مقدمه

در جلسه گذشته با جمعیت زنبور عسل و بخشی از شكل شناسی خارجی آن آشنا شدیم. در این جلسه به ادامه مبحث شكل شناسی خارجی زنبور عسل می پردازیم.

5- خرطوم

زواید آزاد آرواره های پایین با هم تشکیل خرطوم را داده که به وسیله آن شهد گل، عسل و آب را جذب می کنند. زواید آرواره پایین و لب پایین در قاعده خود بهم نزدیک شده و در داخل غلافی قرار می گیرند. در مقطع عرضی خرطوم نحوه قرار گرفتن زواید لب پایین و آرواره پایین، کانال مواد غذایی و کانال بزاقی نشان داده می شود.

زندگی اجتماعی زنبور عسل - جلسه چهارم

خرطوم زنبور عسل

به وسیله کانال غذایی زنبور عسل شهد، عسل و آب را به درون دهان می مکد و به وسیله کانال بزاقی، بزاق را به محل غذا می آورد. در مواقعی که زنبور از مواد خشکی چون شکر تغذیه می کند، ابتدا با بزاق خود آن را بصورت محلول در آورده و از راه کانال غذایی از آن استفاده می نماید. در مواقعی که زنبور از خرطوم خود استفاده نمی کند آن را زیر سر خود می خواباند.

6- غدد موجود در سر

الف- غدد بزاقی

زنبور عسل دارای دو جفت غدد بزاقی است، یک جفت غدد بزاقی سینه ای و یک جفت غدد بزاقی سری. مجاری غدد سینه ای و سری در داخل سر یکی شده و لوله واحدی را تشکیل می دهد. ترشحات غدد بزاقی در پایه خرطوم ریخته و در مواقع لزوم مورد استفاده قرار می گیرد.

تصویری از غدد داخلی زنبور عسل

ب-غدد شیری یا غدد زیر حلقی

غدد شیری یا غدد ترشح ژله شاهانه یا ژله سلطنتی تنها در زنبوران کارگر وجود دارد. ترشح این غدد برای تغذیه ملکه، نرها و لاروهای زنبور مورد استفاده قرار می گیرد. غدد شیری به تعداد یک جفت در طرفین سر و زیر حلق قرار داشته و مجرای آن بطور مجزا در بین آرواره های بالا، لب بالا و پایه خرطوم می ریزد. در مواقعی که سایر زنبوران بخواهند از این ماده تغذیه کنند زبان خود را در این قسمت قرار داده و خود زنبور غذا دهنده خرطوم را به زیر سر خم می کند. وقتی زنبورهای پرستار می خواهند لاروها را غذا بدهند ژله شاهانه از بین آرواره های بالا که از هم باز می شوند خارج می گردد.

ج-غدد آرواره ای

این غدد در داخل سر زنبوران کارگر و ملکه و در قسمت فوقانی آرواره های بالا قرار دارند، از این جهت آنها را غدد آرواره ای می نامند. ترشحات غدد آرواره ای در کارگر و ملکه با هم متفاوت است.

7- سینه

در حالی که سینه حشرات از سه حلقه درست شده است. سینه زنبور عسل و سایر حشرات از راسته بال غشاییان از چهار حلقه که شامل سینه اول، سینه دوم، سینه سوم و ساق می باشند تشکیل شده است. ساق در واقع اولین حلقه شکم است که به حلقه سوم سینه متصل گردیده است.

سینه زنبور عسل

به حلقه سینه در قسمت زیرین یک جفت پا متصل می گردد. از دو جفت بال زنبور، یک جفت به سینه دوم و یک جفت به سینه سوم متصل می گردد.

8- پاها

سه جفت پای زنبور عسل مانند سایر حشرات به ندرت از نظر شکل و اندازه با هم شبیه هستند ولی از نظر ساختمانی پاهای زنبور عسل مانند بقیه حشرات از پنج حلقه یا بند درست شده اند. بند اول پا که پا را به سینه متصل می نماید پیش ران، بند دوم را پی ران، سوم را ران و چهارم را ساق و آخرین قسمت را پنجه می گویند.

پای جلویی زنبور عسل

پای عقب زنبور عسل

9- شاخک پاک کن

فرو رفتگی مدوری است که در قسمت داخلی اولین بند پنجه پاهای جلو قرار دارد. در داخل این فرو رفتگی خارهای کوچک ردیفی شبیه شانه وجود دارند. در روی این فرو رفتگی زایده ای تیغه مانند قرار دارد که در مواقع پاک کردن شاخک در روی فرورفتگی قرار می گیرد. این قسمت در تمیز کردن شاخک ها به کار می رود.

شاخك پاك كن

10- سبد گرده

پاهای عقب زنبور عسل به علت دارا بودن ساق و اولین بند پنجه بزرگ و پهن از سایر پاها فرق دارند. هم چنین ساق و اولین بند پنجه پاهای زنبور کارگر با ملکه و نر متفاوت است. در زنبوران کارگر اولین بند پنجه پاهای عقب در سطح داخلی دارای خارهای ردیفی شانه مانندی است که در زنبوران نر و ملکه وجود ندارد. از این نظر این قسمت را در زنبوران کارگر برس کرده منتقل شده اند در حد فاصل بین پنجه و ساق پاهای عقب مستقر شده و فشرده می شوند و سپس به روی قسمت فوقانی ساق پاهای عقب جمع می شوند. قسمت اخیر را سبد یا زنبیل گرده می نامند.

سبد گرده بر روی پای عقب زنبور عسل

11- بال ها

زنبور عسل دو جفت بال دارد که یک جفت به سینه دوم و یک جفت به سینه سوم متصل می باشند. بال های جلو بزرگ تر و رگ های بیشتری نسبت به بال های عقب دارند.

بال های جلو و عقب در هنگام پرواز بوسیله قلاب هایی بهم متصل می گردند. نحوه اتصال بال ها بدین صورت است که در کناره بالایی بال عقب قلاب هایی وجود دارد که در فرو رفتگی لبه پایینی بال جلو قرار گرفته و باعث می شود که زنبور عسل در موقع پرواز هر رو بال را با هم حرکت دهد.

در روی بال های جلو و عقب رگ یا رگبال های زیادی موجودند. رگ های طولی رگ هایی هستند که از محل اتصال بال به سینه شروع شده و به انتهای بال ختم می گردند. رگ های عرضی رگ هایی هستند که 2 یا چند رگ طولی را به هم وصل می کنند. از بهم پیوستن رگ های طولی و عرضی سلول های بال بوجود می آیند. طول رگ های بال و نسبت آنها به یکدیگر و همچنین زاویه ای که نسبت بهم می سازند در تشخیص نژادهای زنبور عسل اهمیت فراوان دارد.

بال زنبور عسل

12- شکم

شکم حشرات که در قسمت انتهایی بدن قرار دارد، از خارج حلقه حلقه بوده و در داخل آن دستگا های مختلف بدن مانند دستگاه گوارش، دستگاه گردش خون، دستگاه تنفس و دستگاه تنفس و دستگاه تناسلی و قسمتی ازسلسله اعصاب قرار می گیرد. شکم لار و زنبور عسل ده حلقه ولی زنبور بالغ 9 حلقه دارد، زیرا اولین حلقه شکم در سینه ادغام می شود. از نظر ظاهر شکم زنبور کارگر بیش از 6 حلقه ندارد (یعنی از حلقه 2 تا 7)، حلقه های 8، 9 و 10 کوچک شده و در داخل حلقه هفتم قرار می گیرند.

شكم زنبور عسل

13- ضمایم خارجی شکم زنبور عسل

غدد موم

نیم حلقه های شکمی در زنبورها طوری بزرگ شده اند که همه حلقه های بعدی شکم را می پوشانند. در زنبور کارگر قسمت های جلویی حلقه های 4 تا 7 که توسط قسمت های عقبی حلقه های 3 تا 6 پوشیده شده اند، دو قسمت بیضی شکل وجود دارند که به آنها آیینه می گویند، و موم از آن قسمت ترشح می گردد. درپشت و قسمت داخلی این قسمت های بیضی شکل غدد مولد موم قرار دارند.

غدد عطری

غدد مولد مواد عطری در قسمت پشت شکم و در روی قسمت جلویی حلقه هفتم قرار دارد. این قسمت توسط حلقه ششم پوشیده شده است. غدد عطری از تعداد زیادی سلول های ترشحی درست شده اند که ترشحات خود را روی حلقه هفتم پشتی شکم می ریزند.

14- نیش

نیش زنبور از نظر ساختمانی شبیه عضو تخم گذاری سایر حشرات می باشد. نیش در داخل محفظه ای در انتهای شکم زنبور قرار داشته و در موقع لزوم آن را خارج می کند.

نیش در محل اتصال به بدن بزرگ و قطور بوده و به تدریج که به انتها نزدیک می شود باریک تر می گردد.

نیش زنبور عسل

اگر در زیر میکروسکوپ به نیش نگاه کنیم، خواهیم دید که نیش از سه میله یا تیغه درست شده است. از قرار گرفتن این سه میله (یکی در بالا و دو تا در پایین) در روی هم کانال عبور زهر درست می شود. هر سه میله تشکیل دهنده نیش در انتها دارای دندانه هایی هستند که در موقع نیش زدن در بافت های بدن موجود نیش خورده گیر کرده و باقی می ماند.

نیش زنبور عسل

زنبوری که نیش خود را از دست داده است پس از مدتی می میرد. کانال عبور زهر به لوله آورنده زهر و لوله اورنده زهر به کیسه ذخیره زهر منتهی می گردد. زهر زنبور عسل که ماده اولیه خود را از خون می گیرد در داخل غده سازنده زهر ساخته شده و سپس در داخل کیسه ذخیره زهر ذخیره می گردد.

تکلیف:

-  روزنامه دیواری نیمه آماده را با اضافه كردن بخش های دیگر بدن زنبور عسل تكمیل نمایید.
- برای آشنایی بیشترر با رفتار و زندگی زنبور عسل به مطالعه شكل شناسی داخلی زنبور عسل پرداخته و مانند تكلیف بالا یك كاغذ دیواری جدید برای شكل شناسی داخلی زنبور عسل تهیه نمایید. تصویری از فعالیت و روزنامه دیواری خود را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای دیدن زنبور عسل های اتاله شده می توانید به نمایشگاه های در حال اجرا و نمایش آثار اتاله شده حشرات مراجعه نمایید. مانند نمایشگاهی كه اطلاعات آن را از لینك زیر كسب می نمایید.

http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=146982

منابع مطالعه: برای كسب اطلاع بیشتر به منابع زیر مراجعه نمایید.

- كتاب راهنمای پرورش زنبور عسل (‌فصل دهم- كالبد شناسی زنبور عسل)، تألیف:دكتر مسعود هاشمی

- كتاب زنبور عسل و پرورش آن (فصل هشتم- ساختمان بدن زنبور عسل)، تألیف: دكتر نعمت الله شهرستانی

- کتاب زنبور عسل، تألیف:مهندس سید جاود سعادتمند

- وب سایت فارسی زبان زنبور عسل ایران:

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: یگانه داودی

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه اول

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه دوم

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه سوم

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه چهارم

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه پنجم

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه ششم

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه هفتم

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه هشتم