تبیان، دستیار زندگی
به نظر شما پرندگان چه نقشی در محیط زیست و طبیعت دارند و چه نقشی در زندگی انسان ها به عنوان بخشی از محیط زیست و طبیعت دارند؟ آیا بیماری هایی وجود دارد که بین انسان و پرندگان مشترک باشد؟...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه هفتم

اهداف: آشنایی با اهمیت پرندگان در طبیعت- تحلیل رابطه انسان و پرندگان در شهر - آشنایی با اصطلاحات "فون" و "فلور" - آشنایی با مبانی عکاسی از پرندگان

وسایل مورد نیاز: تجهیزان پرنده نگری - دوربین عکاسی دیجیتال

7-1 اهمیت پرندگان در طبیعت

به نظر شما پرندگان چه نقشی در محیط زیست و طبیعت دارند و چه نقشی در زندگی انسان ها به عنوان بخشی از محیط زیست و طبیعت دارند؟ آیا بیماری هایی وجود دارد که بین انسان و پرندگان مشترک باشد؟

همهء ما در چرخه ای زندگی می کنیم به نام چرخه حیات. این چرخه شامل همهء موجودات زندهء دنیا می شود از جمله انسان و هر کدام به نوبه خود نقشی در این چرخه بازی می کنیم، وجود هر یک از موجودات نقش مهمی در چرخه حیات بازی می کند و نبود آن عضو منجر به مختل شدن روند کلی چرخه می شود که این خود دلیل اصلی تلاش هایی است که در جهت جلوگیری از انقراص گونه های مختلف جانداران صورت می گیرد. همان طور که می دانید پرندگان از ثروت های طبیعی و ملی هر کشور به شمار می روند اما تعداد آنها به دلیل تبدیل و تخریب اکوسیستم ها بسیار کاهش یافته است. انواع گونه های پرندگان در سطح وسیعی از کشور ما، ایران از جمله مناطق خشك و بیابانی، نواحی جنگلی، سواحل، جزایر و دریاچه ها پراكنده شده اند. با توجه به نقش پرندگان در طبیعت می توان به ارزش وجودی و اهمیت واقعی آنها پی برد. پرندگان به دلیل تخصص های بی نظیری که در طول تاریخ تکامل خود بدست آورده اند، قادرند اماکن و محدوده هایی را بپیمایند که هیچ جاندار دیگری قادر به تسخیر آن نیست. بدین ترتیب پرندگان جریان انرژی را به نقاطی هدایت می کنند که شکل های جانوری دیگر، امکان انجام آن را ندارند، لذا جایگزینی پرندگان در اکوسیستم توسط هیچ جانور دیگری میسر نیست. با وجودی که گاهی پرندگان با سایر مهره داران و یا خزندگان و پستانداران وارد رقابت غذایی می شوند، در مجموع این رقابت ها هرگز چهره ای جدی به خود نمی گیرند. پرندگان به اشغال زیستگاه هایی مبادرت می روزند که برای آنها امکان جابجایی سریع را میسر سازد و تا حد امکان از شدت وابستگی به محیط می کاهد. از این منظر پرندگان نسبت به سایر مهره داران از برتری بیشتری برخوردارند.

از زمانی که گوشت پرندگان به عنوان یکی از منابع غذایی انسان ها در نظر گرفته شد نقش پرندگان در زندگی انسان ها بسیار افزایش یافت. غیر از یکی دو مورد، همه پرندگان نقش حشره خواری دارند در نتیجه در زمره مهم‌ترین عوامل كنترل كننده آفات نباتی قرار دارند همچنین نمونه های خوبی برای آزمایش و تهیه واكسن می باشند، همانطور كه پاستور موفق به تهیه واكسن از طریق مرغ خانگی گردید. در این بخش می توان به بیماری های مشترک بین انسان و پرندگان نیز اشاره کرد و بیماری هایی که عامل انتقال آن به انسان یا حیوانات دیگر، پرندگان هستند.

7-2 پرندگان در شهر

یکی از زیستگاه های پرندگان، مناطق شهری است. البته مناطق شهری جمعیت زیادی از پرندگان را در خود جای نداده به دلیل این که هنوز موجوداتی که در محیط زندگی ما و همراه ما زندگی می کنند را نمی شناسیم و به دلیل عدم آگاهی کافی نمی دانیم چطور باید شرایط مناسب زندگی شهری را برای این دسته از پرندگان که شهر را برای زندگی انتخاب کرده اند فراهم کنیم. همهء این موارد باعث می شود تهدید هایی پیش روی پرندگان قرار گیرد. از جمله این تهدیدات، تخریب زیستگاه آنها است.

پرنده شناسی، جلسه هفتم

پرنده ای که بر روی کابل برق شهری نشسته

آلودگی های صنعتی، آلودگی هوا، ریختن فاضلاب شهری داخل تالاب ها و رودخانه ها، چرای دام مفرط، شکار، کشتن حیوانات، قاچاق پرندگان شکاری حتی سکونت انسان و افزایش جمعیت از عواملی هستند که باعث تخریب محیط زیست می شود. تنها شکار، کشتن حیوان نیست؟جمع آوری تخم پرندگان وحشی برای مصارف غذایی از شکار کردن، خطرناک تر است، که این مشکل ناشی از ناآگاهی و آموزش کم است. افزایش بی رویه جمعیت نیز از عوامل مهم تخریب محیط زیست می باشد. وقتی جمعیت بی برنامه افزایش پیدا کند، نیاز به زمین برای سکونت افزایش می یابد، به همین دلیل زمین های کشاورزی و عرصه های طبیعی تبدیل به خانه می شوند. از طرف دیگر افزایش جمعیت، برابر است با افزایش نیاز به غذا و فعالیت های اقتصادی. در نتیجه بخش وسیعی از دشت ها و مناطق طبیعی جاده کشی می شود. این حجم ساخت و ساز و آلودگی در شهرها، باعث فراری شدن پرندگان می شود. علاوه بر این بریدن درختان، بوته کنی و نابود کردن جنگل‌ها همگی باعث می شوند زیستگاهی که مناسب گونه هاست از میان برود.

پرنده شناسی، جلسه هفتم

لانه سازی پرنده بر روی تیر چراغ برق

7-3 فون و فلور چیست؟

به نظر شما برای بدست آوردن اطلاعاتی در مورد حیوانات یا گیاهان یک منطقه یا یک کشور، باید به چه منبعی مراجعه کنیم؟ محققان و زیست شناسان منابعی علمی جمع آوری کرده اند که فهرست تمام گونه های گیاهی و جانوری در آن به ثبت رسیده است. اگر این منبع علمی، فهرست گیاهان یک منطقه یا کشور باشد به آن «فلور» می گویند و اگر فهرست حیوانات منطقه باشد به آن «فون» می گویند. فلور ایران یا فهرست گونه های گیاهی کشور، توسط موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ایران تهیه شده و همچنان گونه هایی به آن اضافه می شود. اما به دلیل بالا بودن هزینه تهیه فون ایران، منبع کامل و منسجمی از «فون ایران» در دست نداریم. با این وجود کتاب هایی مانند پستانداران ایران یا پرندگان ایران، بخشی از «فون ایران» را معرفی کرده اند. این کتاب ها در بخش منابع مطالعه در درس های گذشته معرفی شده اند.

كلمه فون در فرهنگ لغت به معنای جانور، زندگی جانوری و شناسایی و مطالعه جانوران یك منطقه است. شناخت حیات گیاهی و جانوری یك كشور علاوه بر تبیین شئون و هویت آن، تعیین كننده میزان ذخایر زیستی کشور جهت بهره‌برداری‌های گوناگون علمی، بهداشتی، غذایی و اقتصادی آن است.

7-4 فون پرندگان ایران

مناطق بیابانی و نیمه بیابانی واقعی بخشی از فون پرندگان ایران است. این حوزه از تهران تا دشت بزرگ کویر و کویرهای لوت تا بلوچستان مرکزی را می پوشاند. در بیابان های واقعی به نسبت پرندگان کمتری دیده می شود و تراکم آنها نیز بسیار پایین است، ولی بیشتر پرندگانی که با محیط زیست خشن خو گرفته اند دامنه انتشار وسیعی دارند که می توان به هوبره یا چکاوک هدهدی اشاره کرد.

استپ های نیمه خشک کوهپایه های حاشیه کویر نیز بخشی دیگر از فون پرندگان ایران است ، به طوری که امروزه سطح وسیعی از این اراضی برای مقاصدی مانند کشت و زرع ، آبیاری بویژه کشت غلات به وسیله انسان تغییر و تبدیل شده اند. بخشی از این مناطق نیز بر اثر چرای بی رویه دام تغییر یافته است. نتیجه این دگرگونی و تنوع لکه های مختلف زراعی سبب شده است که این مناطق امروزه زیستگاه بسیاری از پرندگان باشد.

زیستگاه های کوه های مرتفع نیز بخش دیگری از اکوسیستم های پرندگان است که به عنوان مثال کبک دری محدود به کوه های مرتفع ترکیه و ایران است و هنوز در قلل مرتفع کوه های زاگرس و البرز به طور محدود دیده می شود. همچنین اگر چه گستره جنگل های ایران محدود است، اما فون پرندگان بسیار غنی ای دارد. جنگل‌های شمال آذربایجان و جنوب خزر دارای فون پرندگانی است که از پرندگان درخت زارهای اروپای مرکزی به زحمت متمایز می شوند.

7-5 مبانی عکاسی از پرندگان

مشاهده پرندگان با دوربین چشمی، بررسی مشخصات ظاهری، سبک زندگی، عادات و رفتار آنها انسان را به وجد می آورد تا از این مخلوقات شگفت انگیز پروردگار عکس و فیلم تهیه کند. عکاسی از پرندگان به دلیل تحرک زیاد و پرواز آنها، بسیار دشوار است و نیاز به دقت و سرعت عمل بیشتری نسبت به عکس های دیگر دارد. برای عکاسی از پرندگان بهترین وسیله دوربین دیجیتال است. اگر آشنایی مختصری با دوربین های دیجیتال و نحوه تنظیم آنها داشته باشید این کار برایتان ساده تر می شود. اگر با تنضیمات دوربین دیجیتال آشنایی ندارید ابتدا کاتالوگ دوربین را مطالعه نموده سپس به موارد زیر عمل نمایید.

پرنده شناسی، جلسه هفتم

عکاسی از پرنده در حال پرواز

برای عکاسی از یک پرنده ابتدا باید تا حد کافی به آن نزدیک شد، برای رسیدن به این هدف به موارد ذکر شده توجه نمایید:

1. استفاده از یك مخفیگاه طبیعی یا ساخته دست خود، تقریباً در بیشتر نواحی كشور مناطق كم آبی را می‌توان یافت كه پرندگان معمولاً صبح زود برای نوشیدن آب یا حمام گرفتن در نواحی كوهستانی به چشمه‌ها و یا چاله‌های آب در نواحی بیابانی مراجعه می‌كنند. در این نواحی می‌توانید با استفاده از مواد در دسترس در آن ناحیه مثل سنگ یا چوب و شاخه پناهگاهی ایجاد كنید. البته در انتخاب زاویه مناسب نسبت به محل تجمع پرندگان، دقت نمایید چون زاویه خورشید در طول ساعات‌ مختلف تغییر می‌كند.

2. استفاده از لباس مناسب، بهترین لباس برای مناطق جنگلی، سبز و برای مناطق بیابانی، خاكی وقهوه‌ای رنگ است.

3. هرگز به طور مستقیم به پرنده نزدیك نشوید و این كار را به صورت زیگزاگ انجام دهید.

4. از حركات ناگهانی در هنگام نزدیك شدن به پرنده بپرهیزید و سعی كنید بسیار آهسته به پرنده نزدیك شوید.

5. قبل از نزدیك شدن به دایره ترس پرنده دوربین عكاسی خود را آماده كنید.

6. سعی كنید تا حد امكان از پرندگانی كه مورد مطالعه قرار داده اید، عكاسی کنید. زیرا حالا شما در زمینه رفتار، نوع تغذیه، نواحی پراكنش و تولید مثل آنها اطلاع کافی دارید که با توجه به این موارد شانس بهتری برای گرفتن عکس های بیشتر از فاصله مناسب دارید.

به دلیل حرکات سریع پرندگان و پر جنب و جوش بودن آنها، عکس تهیه شده تار می شود. برای جلوگیری از این مشکل و ثبت دقیق تصویر باید از فیلم هایی با حساسیت بالا مثلاً (ISO 400-800) استفاده نمود. برای جلوگیری از این مشکل سرعت شاتر نیز باید بالای 500/1 باشد. البته با لنزهایی با سیستم لرزش گیر، می‌توان با سرعت شاترهای پایین‌تر نیز عكاسی كرد.

حداقل طول لنز برای عكاسی از پرندگان 400 میلی متر است ولی اكثر عكاسان حرفه ای حیات وحش از لنزهای 500 میلی متر استفاده می‌كنند. البته برای عكاسی از پرندگان در حال پرواز بهترین طول لنز 400 میلی متر است.

هنگامی كه از یك سوژه متحرك عكس گرفته می شود، موفقیت زمانی حاصل می شود كه فضایی در عكس وجود داشته باشد كه سوژه به آنجا حركت كند. به این فضا، فضای تحرك می‌گویند. فضای پشت سوژه فضایی است مرده و اگر نسبت این فضا به كل عكس زیاد باشد، عكس زنده بودن خود را از دست می‌دهد. هنگام قرار گرفتن پرنده در فضای تحرک باید به سمت نگاه آن نیز دقت شود و فضایی را در جلوی سمت نگاه برای امتداد دید پرنده خالی گذاشت. هر چیز كه باعث انحراف چشم از سوژه اصلی در كادر می‌شود باید حذف شود.

در عكاسی از پرندگان، بیشتر اوقات پس زمینه به طور كامل محو می‌شود. بنابراین به رنگ‌های اطراف موضوع دقت نمایید. رنگ سبز، رنگی جذاب برای پس زمینه است. دومین فاكتور مهم یكنواختی رنگ‌های پس زمینه و تضاد رنگ‌های سوژه با پس زمینه است كه باعث تفاوت عكس شما با یك عكس معمولی می‌شود. از پس زمینه‌های شلوغ بپرهیزند.

پرنده شناسی، جلسه هفتم

توجه به رنگ پس زمینه هنگام عکاسی از پرندگان

_ ضمن پرنده نگری و ثبت اطلاعات مربوط به آن، دوربین تان را تنظیم کرده و تمرین عکاسی از پرندگان را نیز آغاز کنید. بعد از گرفتن چند عکس تجربه تان در مورد عکاسی از پرندگان بیشتر خواهد شد. از پرندگانی که مورد مطالعه قرار داده اید عکس بگیرید.

تکلیف 1: در مورد چند نوع بیماری مشترک بین انسان و پرندگان و نحوه پیشگیری آن تحقیق کنید. نتایج را برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: ضمن ثبت اطلاعات جمع آوری شده بر روی نقشه و در مجموعه جداول اختصاصی هر نوع پرنده و تفکیک مکانی، بررسی کنید پرندگانی که مورد مطالعه قرار داده اید با چه مشکلاتی در محل زندگی خود مواجه هستند؟ این مشکلات از سوی کدام دسته از جانداران به پرندگان تحمیل می شود؟ این اطلاعات در مورد رابطه انسان و پرندگان و این که پرندگان شهر کدام محل ها را برای زندگی ترجیح می دهند و انسان چه نقشی در ایجاد، حفظ و یا از بین بردن محیط زیست آنها دارد در جداول تهیه شده جای دهید و نتایج این بررسی را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید / اردو/ خرید: علاوه بر مناطقی که طبق برنامه زمان بندی شده مراجعه می نمایید می توانید از مناطق حفاظت شده و پارک های طبیعی بازدید نمایید و شرایط زندگی پرندگان در این مناطق را بررسی کنید. در مناطق حفاظت شده می توانید با دوربین چشمی خود بر روی شاخه های بلند، به دنبال لانه پرندگان بگردید و آنها را بررسی نمایید.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در مورد نقش پرندگان در طبیعت به منابع زیر مراجعه نمایید.

1- کتاب جایگاه پرندگان در طبیعت - نویسنده John Dorst - مترجم کامبیز بهرام سلطانی - انتشارات موج سبز.

2- بخش پرندگان در جوامع انسانی از کتاب کلیات پرنده شناسی - تألیف جمشید منصوری - انتشارات سازمان حفاظت از محیط زیست.

3- از طریق سایت معرفی شده می توانید به آلبومی از عکس های انواع پرندگان که توسط عکاسان حرفه ای گرفته شده است، دسترسی پیدا کنید.

www.finnature.fi/photo_album.html

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: الهام گارسچی

تنظیم: نسرین صادقی