احكام قرآنی (1)
مس آیات و کلمات قرآن کریم
خداوند می فرماید: اِنَّهُ لَقُرآنٌ کَریمٌ * فی کِتابٍ مَکنُونٍ *لا یَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرُون *
که آن، قرآن ارجمندی است * که در کتاب محفوظی جای دارد * و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست زنند (و دست یابند) (واقعه آیات 77 الی 79)
قرآن کلامی است پاک که در صحیفه‌هایی پاک توسط روحی پاک و مقدس از جانب خداوند قدّوس، بر قلب پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده است. بدون شک برای درک معانی والای این کتاب باید آداب و دستوراتی را رعایت نمود. از آن جمله، اینكه هنگام مسّ آیات این کتاب نورانی باید با طهارت و پاک بود چرا که به فرموده قرآن «جز پاکان آنرا مس نمی‌نمایند» از این رو در این نوشتار با پاره‌ای از احکامِ مسِّ قرآن آشنا می‌شویم.
احکام :
1) رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن برای کسی که وضو ندارد، حرام است. ولی اگر قرآن را به زبانِ فارسی یا زبان دیگری ترجمه کنند، مسّ آن اشکال ندارد. 1
توضیح: البته درصورتیکه در ترجمه آیات اسم خداوند متعال یا اسمهای متبرک دیگری که برای مس نمودن آنها احتیاج به طهارت است نباشد.
2) در حرمتِ مسِّ آیاتِ قرآنی برای کسیکه وضو ندارد، فرقی بین اعضای ظاهری مانند انگشتان دست و اعضایی مانند زبان و دندان نیست، امّا در موردِ "مو"، بین مراجع اختلافِ نظر وجود دارد.2
4) جلوگیری بچه و یا دیوانه از مس قرآن واجب نیست ولی اگر مسّ نمودن آیات توسّط بچه و دیوانه باعث بی‌احترامی به قرآن می‌شود، باید از آن جلوگیری نمود.3
توضیح: باتوجه به اینکه کودکان نابالغ مکلّف به رعایت احکام نیستند، هنگام تماس آنها با آیات قرآن به ویژه هنگام آموزش قرآن وضوگرفتن بر آنها واجب نیست 4 ولی در عین حال شایسته است آنها را به گرفتن وضو و رعایت ادب قرآن سفارش نمود.
5) چنانچه برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و یا در محلی که باقی ماندن قرآن در آن اهانت به قرآن است نیاز به مس قرآن آیات باشد باید وضو گرفت، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.5
6) اگر کلمه‌هایِ قرآنی به‌گونه‌ای نوشته شود که در زیر صفحه کاغذی یا فلزی ایجاد برجستگی مستقیم یا معکوس نماید چنانچه برجستگی‌ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.6
7) یکی از پنج چیزی که بر جُنب حرام است، رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند است و همچنین اسامی معصومین علیهم السَّلام هم بنابر احتیاط واجب (به نظر برخی از مراجع دیگر بنابر احتیاط مستحب) حکم اسم خداوند را دارند.7
8) در صورتیکه بین خطوط قرآن لایه نازکی از شیشه، نایلن و یا امثال آن فاصله شود تماس با آن جایزاست. 8
10) کسی که اسماء جلاله یا آیاتی از قرآن را بر روی بدن خالکوبی نموده، با این شرط که خالکوبی زیر پوست باشد، مسّ آن بدونِ وضو مانعی ندارد. 9
11) برای افرادی که وضو ندارند تماس با جلد و حاشیه و فاصله بین خطوطِ قرآن ،همچنین همراه داشتن آن مکروه است.10
12) گرفتن وضو برای تلاوت و همچنین، كتابت و نگارش آیات قرآن و نیز مس حواشی و فاصله بین خطوط و همراه داشتن قرآن مستحب است. 11
اشاره :
با توجه به اینكه در برخی از متون فقهی كه از عالمان بزرگ شیعه در دهه‌ها و قرون گذشته به یادگار مانده مواردی از احكام ذكر شده كه در رساله‌های توضیح المسائل فعلی به چشم نمی‌خورد به برخی از آنها اشاره می‌شود12:
1. در حرمتِ مسِّ آیات قرآنی برای کسیکه وضو ندارد فرقی بین مسِّ آیه و کلمه، بلکه یک حرف از آن نمی‌باشد، اگرچه خوانده هم نشود مانند (الف) در (قالوا). 13
2. در حرمت تماس با آیات برای فردی كه وضو ندارد فرقی میان انواع خط ، حتی خطوطی كه دیگر مورد استفاده نیست مانند خط كوفی نیست.
3. درباره مس كلماتی كه مشترك بین قرآن و غیر آن هست مثلاً كلمه بنی اسرائیل و... چنانچه قصد نویسنده از نوشتن این كلمات نگارش قرآن باشد، بدون وضو نمی‌توان به این كلمات دست زد ولی اگر آنرا به نیت كلمات قرآنی ننویسد می‌توان بدون وضو آن را مس نمود.
4. خوردن غذایی كه در آن آیات قرآن و یا اسماء متبركه نوشته شده برای فرد بی وضو جایز نیست.
استفتائات ویژه :
سۆال: نابینایان براى خواندن از خط برجسته‌اى به نام «بریل» كه با لمس انگشتان خوانده مى‌شود، استمداد مى‌گیرند. مى‌دانیم كه این خط از نقاط ششگانه تشكیل شده است. با توجّه به مطلب فوق، آیا بر نابینایان لازم است در موقع فراگیرى قرائت قرآن، و در وقت لمس اسامى مقدّسه كه با خط برجسته نوشته شده، وضو داشته باشند؟
آیت الله العظمی مكارم شیرازی (دام ظله العالی)
آرى باید وضو داشته باشند، یا از دستكش‌هاى پلاستیكى نازك استفاده كنند.
بیشتر بدانیم :
توصیف" قرآن" به" كریم" (با توجه به اینكه " كرم" در مورد خداوند به معنى احسان و انعام، و در مورد انسانها به معنى دارا بودن اخلاق و افعال ستوده، و به طور كلى اشاره به محاسن بزرگ است) نیز اشاره به زیبائی‌هاى ظاهرى قرآن از نظر فصاحت و بلاغت الفاظ و جملهها و هم اشاره به محتواى جالب آن است، چرا كه از سوى خدایى نازل شده كه مبدأ و منشا هر كمال و جمال و خوبى و زیبایى است.
آرى هم گوینده قرآن كریم است، و هم خود قرآن، و هم آورنده آن، و هم اهداف قرآن كریم است.
سپس به توصیف دوم این كتاب آسمانى پرداخته، مىافزاید: "این آیات در كتاب مستورى جاى دارد" (فِی كِتابٍ مَكْنُونٍ).در همان "لوح محفوظ" "در علم خدا" كه از هر گونه خطا و تغییر و تبدیل محفوظ است. بدیهى است كتابى كه از چنان مبدءى سرچشمه مىگیرد و نسخه اصلى آن در آنجا است از هر گونه دگرگونى و خطا و اشتباه مصون است.
و در سومین توصیف مىفرماید:" این كتاب را جز پاكان نمىتوانند مس كنند"! (لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ).بسیارى از مفسران به پیروى از روایاتى كه از امامان معصوم علیهم السلام وارد شده این آیه را به عدم جواز مس كتابت قرآن بدون غسل و وضو تفسیر كردهاند.
در حالى كه گروه دیگرى آن را اشاره به فرشتگان مطهرى مىدانند كه از قرآن آگاهى دارند، یا واسطه وحى بر قلب پیامبر صلی الله علیه و آله بودهاند، نقطه مقابل مشركان كه مىگفتند: این كلمات را شیاطین بر او نازل كردهاند! بعضى نیز آن را اشاره به این معنى مىدانند كه حقایق و مفاهیم عالى قرآن را جز پاكان درك نمىكنند، همانگونه كه در آیه 2 سوره بقره مىخوانیم:
ذلِكَ الْكِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ: " این كتاب شكى در آن نیست، و مایه هدایت پرهیزكاران است "و به تعبیر دیگر حد اقل پاكى كه روح" حقیقت جویى" است براى درك حد اقل مفاهیم آن لازم است، و هر قدر پاكى و قداست بیشتر شود درك انسان از مفاهیم قرآن و محتواى آن افزون خواهد شد.
ولى هیچ منافاتى در میان این سه تفسیر وجود ندارد و ممكن است همه در مفهوم آیه جمع باشد.
(تفسیر نمونه ج23 ص267 تفسیر آیه 77 از سوره مباركه واقعه)
شبكه تخصصی قرآن تبیان
منبع: كتاب احكام قرآنی
پی‌نوشت‌ها:
1. بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن، توضیح المسائل مراجع، ج1ص178، مسأله 317 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
2.مطابق نظر آیات عظام صافی گلپایگانی: احتیاط مستحب در نرساندن مو به خطّ قرآن است... و حضرت امام بنابر احتیاط واجب در نرساندن مو به خط قرآن است.نظر آیت اللَّه بهجت: بنابر اظهر مانعی ندارد حتی اگر کوتاه باشد... در این باره فتوای سایر مراجع در دسترس نیست. بنی هاشمی همان، حاشیه مسأله 317 و عروة الوثقی ج1ص138مسأله3(حاشیه حضرت امام)
3. بنی‌هاشمی همان مسأله318ص180 مطابق با فتوای حصرت امام(ره)، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم شیرازی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی.
4. یزدی سید محمد كاظم،عروة الوثقی جلد1 ص 140 مطابق با فتوای مرحوم حضرت امام و آیت الله العظمی گلپایگانی.
5. همان، مسأله 316 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
حضرت آیت الله شبیری زنجانی:در صورت عدم فرصت کافی برای وضو باید تیمم کرد ولی اگر انجام تیمّم نیز معطلی دارد که موجب بی احترامی به قرآن است، بدون وضو آنرا بردارد.
6. یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
7. بنی هاشم خمینی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، ج1 ، ص 212
*خواهران گرامی در این باره به بخش احکام ویژه بانوان(درس هشتم)مراجعه نمایند.
8. یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
9. نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ،ص124(مطابق با نظرآیاتِ عظام مکارم، فاضل، تبریزی)
10. یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص141 مسأله 19مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
11.یزدی محمد كاظم ص142 مطلب نهم
12.نقل از عروة الوثقی ج1 ص 138 تا 141
13. یزدی سید محمد كاظم ، عروة الوثقی ، ج1 ص 139
