سرگذشت نقاشی در ایران

نقش‌های یافته شده از غارها تا روزگار ما

«سرگذشت نقاشی در ایران» یکی از کتاب‌های مجموعه‌ فرهنگ و تمدن ایرانی است که به سرگذشت فرهنگ، علم و هنر در ایران می‌پردازد. این اثر گرچه برای نوجوانان تالیف شده، اما برای همه‌ علاقه‌مندان این مرزوبوم خواندنی و مفید است.

این کتاب در 13 فصل نوشته شده است.

غارنشینان نقاش، نقاشی در دوران کهن، ساسانیان: نوزایی در هنر، ظهور اسلام، هزار و یک شب نقاشی، پیدایش مکتب تبریز، شیراز، جزیره امن هنر، هرات، پایتخت هنر، تبریز و وارثان قلم موی بهزاد، نقش‌پردازان مکتب اصفهان، پادشاهی نادر: افول نقاشی، نقاش‌باشی‌های قاجار، نقش‌پردازان دنیای جدید، نقاشان نوگرای ایران عنوان فصل‌های کتاب هستند.

پرویز براتی که شغل اصلی اش روزنامه نگاری است در خصوص تالیف این اثر می گوید: ما نزدیک به ده هزار سال تاریخ نقاشی داریم. من باید در این اثرم همه این زمان ها را پوشش می دادم و البته همه این مطالب را طوری بیان می کردم تا مخاطب خسته نشود. برای جذابیت کتاب، ترفندی به کار بردم و آن هم روایت مستندات تاریخی در بستر داستانی بود. اگرچه این نوع نوشتن هم بسیار سخت بود چون نباید این نوع روایت، تاریخ را تحریف می کرد . بنابراین سعی کردم فرم و عناصر داستانی در خدمت تاریخ نقاشی قرار بگیرد.

وی ادامه داد: هر محققی در روایت تاریخ هنر باید به مکاتب بپردازد. بنابراین من هم باید همین کار را می کردم و مکاتب نقاشی را در بستر ادبیات بررسی کردم.

براتی در خصوص تحقیقات میدانی که در خصوص این کتاب انجام داده است، گفت: این کتاب چون به صورت پروژه ای تالیف می شد باید تا شش ماه تحویل داده می شد. با توجه به بودجه اندکی هم که در اختیار ما قرار داشت تحقیقات میدانی وسیعی نتوانستم انجام دهم، اما از چند غار که بر دیوارهای آن نقاشی کشیده شده بود بازدید کردم تا بتوانم فضا را لمس کنم و در مرحله بعد هم با نقاشان معاصر که در قید حیات بودند دیدار و گفتگو کردم.

در قسمتی از کتاب می‌خوانیم:

صبح روز بعد، در حالی که هنوز سپیده نزده بود، فیلد به همراه گیو و راهنمایش، عازم غارهای «میرملاس» شدند و حوالی ظهر به غارها رسیدند. کشف چنین نقاشی‌هایی برای فیلد قابل تصور نبود. او در حالی که به فارسی دست و پا شکسته‌ای حرف می‌زد، رو به گیو کرد و گفت: «محشر... خیلی کوب هست این‌ها مستر گیو!...  excellent.very good گیو در حالی که هاج و واج مانده بود، به راهنمای فیلد گفت: «چه می‌گه ای به مو؟ مگه تا حالا غار ندیده؟!» راهنما به زبان محلی به گیو توضیح داد که این نقاشی‌ها چه قدر برای امثال فیلد جالب و مهم هستند.

به طور کل باید اشاره کرد که نوشتن کتاب برای طیف سنی کودک و نوجوان کاری سخت و طاقت‌فرسا است، چرا که باید به طور کامل کنش‌های ذهنیِ احتمالی آن‌ها و همچنین سوالات بیشماری که با خواندن یک متن را برای‌شان پیش می‌آید در نظر گرفت. با در نظر گرفتن این مسایل، نویسنده می‌تواند تمام سوالات احتمالی مخاطبان را در کتاب پاسخ گوید. این نکته اساسی را هم نباید فراموش کرد که این طیف مخاطب امروزه کمتر سراغ کتاب می‌رود، بنابراین نمی‌توان امیدوار بود که مخاطب اگر پاسخ سوال خود را در کتاب پیدا نکرد سراغ منابع دیگر برود.

«سرگذشت نقاشی در ایران» پرسش‌های بیشماری را برای طیف مخاطبش بدون پاسخ می‌گذارد و نویسنده در بسیاری از بخش‌ها مخاطب خود را با دانش فرض کرده یا این‌که امیدوار بوده مخاطبش در ادامه کتابخوان شده و می‌تواند ابهامات خود را در منابع دیگر جست‌وجو کند. به عنوان مثال در صفحه 13 کتاب صحبت از شهر تاریخی شوش می‌شود، اما نویسنده توضیحی درباره این شهر و تمدن آن به مخاطب ارایه نمی‌ دهد. همچنین در همین صفحه نام «تپه سیلک» نیز بدون  توضیح (حتی درباره موقعیت جغرافیایی آن) رها می‌شود. نویسنده این مساله را فراموش کرده که این کتاب از نخستین منابعی است که قرار است با زبانی ساده این حوزه از هنر را برای طیف کودک و نوجوان، تعریف و شرح دهد و دیگر کتابی وجود ندارد که برای پاسخ به ابهامات این گروه سنی مناسب باشد.

کتاب همچنین اشکالاتی ویرایشی هم دارد.

اما یکی از نکات مثبت کتاب در معرفی و شرح برخی از اتفاق‌های تاریخی با زبانی ساده است، نویسنده همچنین در نقل روایت‌های معاصر موفق عمل می‌کند. یکی از ابداعات او در بخش پایانی معرفی و توضیح هنرهای مفهومی در دوران معاصر است. این نکته شاید برای نخستین بار است که در یک کتاب مطرح می‌شود.

کتاب« سرگذشت نقاشی در ایران» با 168 صفحه و با قیمت 5800 تومان به تازگی وارد بازار کتاب شده است.

عنوان‌های «سرگذشت شعر در ایران»، «سرگذشت نمایش در ایران »، «سرگذشت سینما در ایران » و «سرگذشت موسیقی در ایران » سایر عناوین مجموعه فرهنگ تمدن ایرانی است که همه این آثار توسط نشر «افق» منتشر شده است.