کی و کجا نباید در قرآن تدبر کنیم؟
1. عریان بودن در حمام
قداست و خصوصیت قرآن اقتضای آن دارد كه انسان در حالتی سزاوار و در مكانی مناسب به تلاوت و تدبر بپردازد، از این رو در احادیث آمده است كه در حمام، در حالت عریان بودن، از خواندن قرآن خودداری شود:
«عن محمد بن مسلم قال سالت ابا جعفر (ع): كان امیر المومنین (ع) ینهی عن قراءه القرآن فی الحمام؟
فقال: لا، انما نهی ان یقرا الرجل و هو عریان، فاما اذا كان علیه ازار فلا باس».
(اصول کافی، ج 1، آداب حمام، ب 15، ح 1)
(محمد بن مسلم: از امام باقر (ع) سوال كردم آیا امیر مومنان (ع) از خواندن قرآن در حمام نهی می‌نمود؟
پس فرمودند: نه، فقط نهی نمود از اینكه شخص قرآن بخواند در حالیكه عریان است اما، وقتی كه بر او لنگی باشد پس اشكالی ندارد).
«عن ابی بصیر قال: سالته عن القراءه فی الحمام فقال: اذا كان علیك ازار فاقرء القرآن ان شیت كله». (همان، ج 7)
(ابی بصیر می‌گوید از امام، خواندن قرآن در حمام را پرسیدم پس فرمودند هرگاه بر تو لنگی باشد پس همه قرآن را- اگر خواستی- بخوان).
در احادیثی دیگر، جواز قرایت قرآن در حمام، بنحو مطلق مطرح شده است «1» كه:
یا بر احادیث مقید مذكور تطبیق می‌شوند و یا اینكه كراهت قرائت در حالت عریانی را می‌رسانند كه به معنی ثواب كمتر می‌باشد و یا اینكه زمانی را نظر دارد كه انسان در معرض رویت دیگران نبوده، هنگام قرائت به عریان بودنش توجه ندارد. «2»
با توجه به روایات، استفاده می‌شود: «هر كجا كه قرائت قرآن، وهن و یا هتك و بی‌حرمتی به قرآن تلقی شود باید از قرایت خودداری نمود
2. هنگام قضای حاجت
در روایتی از امیر مومنان (ع) از قرایت در محل قضای حاجت نهی گردیده است:
«سبعه لا یقروون القرآن: الراكع و الساجد و فی الكنیف و فی الحمام و الجنب و النفساء و الحایض». امام صادق از علی (ع) (ج 4، ب 47، ح 1) (هفت دسته قرآن نمی‌خوانند- نباید بخوانند- ركوع و سجده كننده، و در توالت و در حمام و جنب و نفساء و حایض).
از این مساله «آیه الكرسی» و آیه «الْحمْد لله رب الْعالمین» استثناء گردیده است:
«عن عمر بن یزید قال سالت ابا عبد الله (ع) عن التسبیح فی المخرج و قراءه القرآن، قال (ع): لم یرخص فی الكنیف فی اكثر من آیه الكرسی و یحمد الله و آیه الحمد لله رب العالمین». (ج 1، احكام خلوت، ب 7، ح 7)
در حدیثی صحیح از امام صادق (ع) اجازه بیش از آن داده شده است كه كراهت را می‌رساند و بر معنی ثواب كمتر، حمل می‌شود:«عن عبید الله بن علی الحلبی عن ابی عبد الله (ع) قال: اتقرا النفساء و الحایض و الجنب و الرجل یتغوط، القرآن؟
قال (ع): یقرءون ما شاءوا». (همان، ج 8)
(حلبی می‌گوید از امام صادق (ع) پرسیدم آیا نفساء و حایض و جنب و شخص در حال قضای حاجت، قرآن می‌خوانند؟
فرمودند: هر چه بخواهند قرآن می‌خوانند).
ذكر خدا و نیز «تسمیه و استعاذه» بر خلاف قرائت قرآن، حتی در محل قضای حاجت، نیز مستحب می‌باشد: «3»
«مكتوب فی التوریه التی لم تغیر ان موسی (ع) سال ربه فقال: الهی انه یاتی علی مجالس اعزك و اجللك ان اذكرك فیها، فقال: یا موسی (ع) ان ذكری حسن علی كل حال». امام باقر (ع) (ج 1)
(در توراتی كه تحریف نشده، مكتوب است كه موسی (ع) از پروردگارش پرسید:خدایا بر من جایگاههایی پیش می‌آید كه تو را عزیزتر و جلیل‌تر از آن می‌دانم كه در آنها یادت نمایم، پس خدا فرمود: ای موسی (ع) یاد من بر هر حالتی زیباست!).
«لا باس بذكر الله و انت تبول، فان ذكر الله حسن علی كل حال فلا تسام من ذكر الله». امام صادق (ع) (اشكالی به یاد نمودن خدا نیست در حالیكه ادرار می‌كنی، چرا كه یاد خدا بر هر حالتی زیباست پس از یاد خدا، هرگز خسته و دلتنگ مباش).
3- هنگام زناشویی
در وصیت پیامبر (ص) به امیر مومنان، بشدت از قرائت قرآن با حال جنابت، در بستر زناشویی، نهی شده است:
«یا علی من كان جنبا فی الفراش مع امراته فلا یقرء القرآن فانی اخشی ان تنزل علیهما نار من السماء فتحرقهما». (ج 1، جنابت، ب 19، ح 3) (ای علی! هر كه جنب در رختخواب با همسرش باشد پس نباید قرآن بخواند چرا كه من می‌ترسم كه آتشی از آسمان بر آن دو فرود آید، پس آنها را بسوزاند!).
با توجه به روایات، استفاده می‌شود: «هر كجا كه قرائت قرآن، وهن و یا هتك و بی‌حرمتی به قرآن تلقی شود باید از قرایت خودداری نمود؛ «4»
«وهن»، نظر به قصد اهانت نزد عامل دارد و «هتك» نظر به انعكاس عمل در نظر دیگران می‌باشد، و لو اینكه عامل قصد اهانت نداشته باشد.با این توجه، گاه خستگی مفرط، چنان انسان را فرا می‌گیرد كه اگر دراز كشد، توان قرائت یك جزء قرآن را بدست خواهد آورد و اگر بنشیند، كشش قرائت بیش از آیاتی چند را نخواهد داشت، در این صورت اگر نزد دیگران هتك و بی‌حرمتی تلقی نشود، اشكالی نخواهد داشت:
«الذین یذْكرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهمْ ...». (آل عمران/ 191) (آنانكه خدا را پیوسته در حال قیام و نشسته و بر پهلوهایشان- دراز كشیده- یاد می‌نمایند).
عدم توجه به این نكته، تكلف و محرومیت از انس بیشتر با قرآن را بدنبال می‌آورد كه: «و ما جعل علیْكمْ فی الدین منْ حرج». (حج/ 78)
شبکه تخصصی قرآن تبیان
منبع:پژوهشى پیرامون تدبر در قرآن،نوشته ولی الله نقی پورفر
(1)- (اصول کافی، ج 1، آداب حمام، ب 15، ح 2، 3، 4، 5 و 8).
(2)- عدم حالت اول «هتك» و عدم حالت دوم «وهن» می‌باشد كه اولی اجتماعی و در نظر دیگران است و دومی شخصی و از نظر احساس درونی مطرح است.
(3)- (ج 1، احكام خلوت، ب 5).
(4)- بعنوان مثال «در حالت عریان بودن در خانه» چرا كه حمام خصوصیتی ندارد جز آنكه فرض مذكور اغلب در حمام رخ می‌دهد.
