بورس ارز؛بیمها و امیدها
آیا بورس ارز می تواند کمکی به بهبود شرایط اقتصادی بکند؟ ماهیت این برنامه دولت برای تنظیم بازار ارز چیست؟ با هم بخوانیم....
بازار ارز چندصباحی است که روی خوش به خود ندیده است و نوسانات گریبان این بخش اغواگر را گرفته است. شاید بتوان جهش قیمتی دلار را بیسابقهترین جهش قیمت در کمتر از یک سال گذشته دانست. جهشی که بیش از پنجاه درصد بوده است. این افزایش قیمت بسیاری را به سوی این بازار کشاند و جیب بسیاری از این بینظمی بازار پر پول شد. بعد از این تلاطمها مسوولان با ایجاد برخی محدودیتها مثل قطع عرضه ارز مسافرتی و شایعه محدودیت ارائه ارز دانشجویی و اظهارنظرها مبنی بر تک نرخی شدن ارز سرانجام گزینه نهایی را راهاندازی بورس ارز اعلام کردند. راهکاری که موافقان و مخالفان جدی دارد و طبق روال همگان بر این موضوع که روش اجرا تعیینکننده موفقیت این طرح خواهد بود، اتفاق نظر دارند.
هرچند کماکان که حدود دو ماه از اعلام تصمیم راهاندازی بورس ارز میگذرد درباره سازوکارهای آن اطلاع دقیقی منتشر نشده است اما مسوولان در آخرین اعلام نظرشان اول مهر را زمان آغاز بهکار این بخش اعلام کردند. این سردرگمی درباره چگونگی عرضه ارز و افرادی که میتوانند در این بازار ورود پیدا کنند و سازوکارهای آن خود تردیدهایی را ایجاد کرده است.
البته در همین زمینه رضی میری ـ رییس کنفدراسیون صادرات ـ گفته که قرار است ارز به بازار بورس سپرده شده و قیمتگذاری شود و هنوز در بخش خصوصی و دولتی جانیفتاده که نرخ ارز را نمیشود ارزیابی کرد و به جز بازار عرضه و تقاضا، هیچ کسی نمیتواند در تعیین قیمت ارز نقش داشته باشد. به هیچ وجه امکان ورود بخش خصوصی به صحنه بورس ارز وجود ندارد و اگر این اتفاق بیفتد، صادرات نفتی آسیب دیده و بسیاری از فعالان اقتصادی را خانهنشین میکند.
قرار است ارز به بازار بورس سپرده شده و قیمتگذاری شود و هنوز در بخش خصوصی و دولتی جانیفتاده که نرخ ارز را نمیشود ارزیابی کرد و به جز بازار عرضه و تقاضا، هیچ کسی نمیتواند در تعیین قیمت ارز نقش داشته باشد
از سوی دیگر یکی از عمده چالشهایی که پیش روی بازار ارز است بحث نگرانی برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان است. با ارزی که این روزها قیمتش در حال پرکشیدن است کمی کار برای کسانی که مستقیما ارز کالای اساسی کارشان است سخت میشود. همین امر سبب شده است که رئیس اتاق بازرگانی ایران تاکید کند که بورس ارز نباید هیچ گونه محدودیت و اجباری برای صادرکننده ایجاد کند و نباید فشار گران شدن ارز به مصرفکنندگان وارد شود.
بسیاری از کارشناسان ارزی و اقتصادی بر این اعتقادند که باید نظام شناور مدیریت شده در زمینه ارز در کشور حاکم شود.
البته بر اساس اعلام برخی مسوولان امر، مسئولیت مدیریت بازار ارز کماکان برعهده بانک مرکزی است، ضمن اینکه مکانیزم پیشبینی شده در بورس ارز به نحوی است که گواهی ارزی مورد مبادله قرار گیرد و نیازی به جابهجایی ارز در بورس نباشد و تمامی عوامل حاضر در بازار ارز میتوانند در این مکانیزم مشارکت داشته باشند. منابع حاصل از فروش ارز دولتی در بازار نیز میتواند در بورس ارز عرضه شده و مابهالتفاوت این نرخ با نرخ ارز مرجع به تامین نقدینگی واحدهای تولیدی اختصاص یابد.
آنچه همگان چه منتقدان و چه موافقان بر آن اتفاقنظر دارند ضرورت ایجاد شفافیت لازم و معقول در بورس ارز است. آنها بر این باورند که اطلاعات کلان عرضه در تماس با اطلاعات کلان تقاضا منجر به کسر قیمت میشود بنابراین شفافیت آن ضروری است اما ضرورتی به شفافیت اطلاعات درون بنگاهی وجود ندارد.
آیا ارز تک نرخی در بورس ارز محقق خواهد شد؟
این سوال که آیا ارز تک نرخی در بورس ارز محقق میشود یا خیر موضوعی است که مسوولان مربوطه دربارهاش گفتهاند باید منتظر ماند و دید؛ اما مطابق قانون برنامه پنجم نرخ ارز باید در نظام شناور مدیریت شده تعیین شود. در این میان اگر هدف حفظ قدرت رقابت داخلی است، باید اجازه داد عرضه و تقاضا به صورت واقعی خود را پیدا کنند. البته نباید فراموش کرد که هنوز هم دولت عمده ترین عرضه کننده ارز در بازار است، بنابراین بانک مرکزی باید رویکرد راهگشایی داشته و برای حفظ حرکت تعادلی که قدرت رقابتی در اقتصاد ایران را بالا می برد، تلاش کند.
البته نباید از رانت ارزی در کشور نیز غافل بود. زمانی که میان دلار موجود در بازار آزاد و نرخ مرجع 1000 تومان اختلاف وجود داشته باشد، آن وقت هر کس که دسترسی به دلار با نرخ پایینتر دارد، رانت عظیمی را نیز در اختیار خواهد داشت؛ بنابراین هرچه سریعتر باید ارز تک نرخی را در بازار حاکم شود.
براساس طرح راهاندازی بورس ارز، همه عوامل حاضر در نظام ارزی کشور میتوانند مانند گذشته به فعالیت خود ادامه دهند و با اجرای آن هیچگونه انحصاری مبنی بر ممنوعیت حضور دیگر عوامل مانند صرافیها، بانکها و غیره وجود ندارد. همچنین رویکرد دنبالشده در این سیستم، تشویقی خواهد بود؛ به این معناکه اگر هر یک از عوامل حاضر در بازار بهطور اختیاری برای انجام معاملات ارزی خود به بازار بورس وارد شود، میتواند از گزینههای تشویقی پیشبینیشده، بهره ببرد.
هرچند کماکان که حدود دو ماه از اعلام تصمیم راهاندازی بورس ارز میگذرد درباره سازوکارهای آن اطلاع دقیقی منتشر نشده است اما مسوولان در آخرین اعلام نظرشان اول مهر را زمان آغاز بهکار این بخش اعلام کردند
در نهایت از برآیند نظرات مسوولان و کارشناسان اینگونه برمیآید که چنانچه به دنبال تقویت تولید داخلی و همچنین کاهش و مدیریت واردات هستیم، باید اجازه دهیم که نرخ ارز به طور واقعی و براساس عرضه و تقاضا در بورس ارز مشخص شود و قیمت حاصل از مکانیزم عرضه و تقاضا مورد حمایت قرار گیرد.
بورس ارز چگونه موفق خواهد شد؟
موفقیت بورس ارز منوط به جلب اعتماد و مشارکت فعالان اقتصادی و شنیدن نظرات آنان است. اگر فعالان اقتصادی احساس کنند که بورس محل خوبی برای ارتباط میان عرضه و تقاضا است، نرخ صرافیها همان نرخ بورس ارز و تابعی از آن خواهد بود و در این شرایط، تنها مرجع تعیین نرخ از خارج به داخل منتقل شده است.
معصومه نصیری
بخش اقتصاد تبیان